(in Polish) Kultura i język: słowniki, mówienie i oznaczanie świata 3700-AL-KJSM-OG

The aim of the lessons is to make students aware that the basic aspect of the functioning of the cultural system is signification, and that language plays a key role in this. Culture is a system of signs that creates semantic collections: objects, values and modes of expression. We will look at basic concepts as tools for communicating and labelling the world and thoughts (De Saussure, cognitivism). We will also talk about the relationship between language and thought (Sapir, Whorf), which models our perception of reality. We will also talk about language as a biological mechanism and a feature of human culture (Jakobson, Chomsky). Much of the class will be devoted to the practices of cultural encoding of meanings in dictionaries and encyclopaedias, and ways of defining expressions and semantic units of language. We will also look at the practice of selected uses of language: linguistic manipulation and the role of metaphor in modelling semantic changes in the meanings of words and utterances. A large part of the course will be devoted to dictionaries and encyclopaedias as carriers of cultural values.
Dictionaries and encyclopaedias are commonly seen as books with a utility value, albeit a transient one due to changes in language. But these studies are something more, they are "palimpsest" books that create a specific vision of language and the world. They are a product of the time in which they were created, the product of certain people who, although they did not have the full freedom of expression of other authors, could create meanings and use other people's texts. Dictionaries and encyclopaedias therefore bear the imprint of time, place, culture and customs, as well as ideological influences.
We will therefore talk about dictionaries and encyclopaedias as specific cultural texts and as sets of concepts, definitions and expressions that describe reality and language. They are a kind of cultural archive. We will devote most of our attention to dictionaries, their types and the corresponding concepts of defining meanings, types of definitions and the concepts of meaning themselves. A dictionary, an encyclopaedia and, above all, an archive are varieties of cultural memory, which we will also consider together. From the extensive reading list, we will primarily recommend those items that correspond to the interests of the course participants.

Type of course

general courses

Prerequisites (description)

To participate in classes, formal passing other subjects is not required. Participants are not expected to master a particular range of knowledge or skills before starting the course. Basic knowledge of the language and the ability to think openly, willingness to participate in the discussion, regularity of reading intended for discussion will be useful.

Course coordinators

Zbigniew Kloch
Ewa Rudnicka

Learning outcomes

Learning outcomes in terms of knowledge. Student:
– has extended and deepened knowledge of the place and role of the humanities and lexicographic and encyclopaedic achievements in culture [K_W01/II].
– knows and uses the terminology of the humanities, especially linguistics and semiotics [K_W02/II, K_W01/I].
– knows and understands the relationships between humanities and social sciences disciplines [K_W03/II, K_W04/I].
– knows and uses methods for analysing and interpreting scientific texts [K_W04/II].
– knows methods of interdisciplinary research in the humanities and knows how to approach the study of cultural texts in an interdisciplinary way [K_W05/II, K_W07/I].
– knows the principles of scientific communication in the humanities and social sciences, with particular emphasis on knowledge of intellectual property rights [K_W07/II, K_W08/I].
– knows and uses modern methods of analysing and interpreting cultural texts [K_W08/II, K_W05/I].
– understands the links between cultural phenomena and the dynamics of social change [K_W10/II].

Learning outcomes related to skills:
– is able to independently select and critically evaluate information from different scientific, popular, journalistic and other sources [K_U01/II, K_U01/I].
– can independently select and use appropriate research (analytical) tools to analyse source materials (scientific texts, cultural texts, lexicographic and encyclopaedic studies) [K_U02/II, K_U02/I].
– is able to develop and present the results of his/her analyses, reflections, scientific and research work independently (while respecting the rules of intellectual property) [K_U03/II, K_U07/I]
– is able to recognise and identify fundamental cultural problems and to formulate a research problem in the field of humanities [K_U04/II, K_U04/I, K_U05/I].
– uses interdisciplinary research methods and tools to analyse cultural phenomena [K_U05/II].
– can independently analyse a scientific text in the field of humanities in Polish and a chosen foreign language [K_U08/II].
– can take part in a scientific discussion [K_U06/I].
– can prepare an oral presentation taking into account the needs of the audience [K_U10/II, K_U11/I].
– understands and applies the rules for planning and carrying out teamwork [K_U11/II, K_U12/I].

Educational effects in the field of social competences. Student:
– is ready for lifelong learning [K_K01/II, K_K01/I].
– is ready for his/her own scientific development in the field of humanities and follows new research methods and paradigms [K_K02/II, K_K03/I].
– is able to choose the most appropriate means for carrying out independently undertaken tasks [K_K03/II, K_K04/I].
– respects the principles of tolerance and is sensitive to cultural differences [K_K05/II, K_K07/I].
– respects cultural diversity [K_K07/II, K_K08/I].

Assessment criteria

The basis for passing the course is
a) active participation in class,
b) continuous completion of assignments related to the course,
c) a paper (presentation) on one of the specified topics,
d) at the end of the semester, an individual summary meeting with the lecturers,
e) Attendance in class (with the right to two absences per semester).

Criteria for the evaluation of the presentation:
a) accuracy of interpretation of the material presented,
b) ability to approach the material critically,
c) method of presenting the results of the work.
Continuous assessment (class preparation and activity) 50%.
A paper on one of the course topics 50%.
Attendance is required to receive credit for the course (with a maximum of two absences per term).

Bibliography

Literatura podstawowa:
Apresjan J., Konotacje jako składnik pragmatyki słowa (ujęcie leksykograficzne), [w:] idem, Z warsztatu leksykografa, Warszawa 2012, s. 64-88.
Bańko M., Jedność w wielości. Cechy konstytutywne i typologiczne słowników, „Poradnik Językowy” 2010, z. 4, s. 5-25.
Bartmiński J., Dynamika polskiego pojęcia ojczyzna, [w:] idem, Językowe podstawy obrazu świata, wyd. 2., Lublin 2009, s. 178-185.
Bartmiński J., O pojęciu językowego obrazu świata, [w:] idem, Językowe podstawy obrazu świata, wyd. 2., Lublin 2009, s. 12-25.
Czelakowska A., Wiedza kulturowa a opis leksykograficzny w jednojęzycznym słowniku języka polskiego, „LingVaria” 2017, nr 2, s. 19-35.
Dobrzyńska T., Interpretacja wypowiedzi metaforycznych, [w:] idem, Mówiąc przenośnie. Studia o metaforze, Warszawa 1994, s. 11-27.
Jakobson R., Santilli K., Półkule mózgowe i struktura języka we wzajemnym naświetleniu. U: Jakobson R. W poszukiwaniu istoty języka. T1.Warszawa 1989.
Kłosińska K., Rusinek M., Dobra zmiana, Kraków 2019 (wybrane hasła).
Niebrzegowska-Bartmińska S., O różnych wariantach definicji leksykograficznej – od taksonomii do kognitywizmu, „Etnolingwistyka” 2018, t. 30, s. 250-284.
Pawelec R., Perswazja w słownikach, [w:] K. Mosiołek-Kłosińska, T. Zgółka (red.), Język perswazji publicznej, Poznań 2003, s. 171-191.
Piotrowski T., Słownik a inne dzieła leksykograficzne i nast., [w:] idem, Zrozumieć leksykografię, Warszawa 2001, s. 35-43.
Przybylska R., Ilustracja materiałowa w WSJP PAN – kolokacje i cytaty, [w:] P. Żmigrodzki et al. (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, Kraków 2018, s. 115-126.
Rosch E., Zasady kategoryzacji, „Etnolingwistyka” 2005, t. 17, s. 11-35.
Saussure de, F. Kurs językoznawstwa ogólnego. Warszawa 1991 (fragmenty)
Stern J. P., Manipulacja za pomocą cliché, [w:] M. Głowiński (red.), Język i społeczeństwo, Warszawa 1980, s. 282-298.
Whorf B.L., Związek między nawykami myślenia i zachowaniem a językiem, [w:] idem, Język, myśl, rzeczywistość, Warszawa 1982, s. 181-215.
Wierzbicka A., Wprowadzenie, [w:] idem, Słowa klucze. Różne języki – różne kultury, Warszawa 2013, s. 15-56.
Żmigrodzki P., Informacja normatywna w WSJP PAN, [w:] P. Żmigrodzki et al. (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, Kraków 2018, s. 143-150.
Żmigrodzki P., Noty o użyciu – idea i przykłady jej realizacji w WSJP PAN, [w:] P. Żmigrodzki et al. (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, Kraków 2018, s. 151-153.

Literatura dodatkowa:
Bańko M., Popularne słowniki w popularnej prasie. Przyczynek do społecznego obrazu słownika, „Prace Filologiczne” 2004, XLIX, s. 7-19.
Bańko M., Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa. Studia o słowniku jednojęzycznym, Warszawa 2001 (wybrane fragmenty).
Buczek E., Piekutowski J., Jemielniak D., Czy sztuczna inteligencja potrafi być twórcza?, „Więź” 2024, nr 2 (692), s. 15-23.
Chlebda W., Słownik a „dwuoczne postrzeganie świata”, [w:] J. Bartmiński,
Chomsky N., Jakimi istotami jesteśmy. Kraków 2022 (fragmenty)
R. Tokarski (red.), O definicjach i definiowaniu, Lublin 1993, s. 195-205.
Derrida J., Gorączka archiwum, Warszawa 2016 (wybrane fragmenty).
Doroszewski W., Uwagi i wyjaśnienia wstępne, [w:] idem (red.), Słownik języka polskiego, t.1, Warszawa 1958, s. VI-XLVIII.
Eco U., Od drzewa do labiryntu, Warszawa 2009 (wybrane fragmenty).
Grochowski M., Podstawowe zasady definiowania wyrażeń w słowniku jednojęzycznym, [w:] W. Lubaś (red.) Wokół słownika współczesnego języka polskiego, Wrocław 1988, s. 45-62.
Markowski A., O słowniku, [w:] Nowy słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa 1999, s. XVII-XXV.
Reboul O., Kiedy słowo jest bronią, [w:] M. Głowiński (red.), Język i społeczeństwo, Warszawa 1980., s. 299-337.
Steciąg M., Od „lingua nativa” do „lingua fracta”: kulturowe wymiary dyskursu w analizie lingwistycznej, „Tekst i dyskurs” 2019, t. 12, s. 50-63.
Szczęsna E. (red), Słownik pojęć i tekstów kultury. Terytoria słowa, Warszawa 2002 (wybrane hasła).
Szkiłłądź, Redakcja Słowników Języka Polskiego, [w:] Alfabet PWN. Ludzie, książki, lata, wspomnienia, Warszawa 1997, s. 326-336.
Ulitzka E., Definicje artefaktów w ogólnych słownikach języka polskiego na tle wybranych koncepcji semantycznych, „Polonica” 2005, t. XXIV-XXV, s. 245-258.
Wierzbicka A., Różne kultury, różne języki, różne akty mowy, [w:] idem, Język – umysł – kultura, Warszawa 1999, s. 193-227.
Wierzbicka A., Słownictwo jako klucz do etnosocjologii i psychologii kultury. Wzorce „przyjaźni” w różnych kulturach, [w:] idem, Słowa klucze. Różne języki – różne kultury, Warszawa 2013, s. 72-116, 195-234.
Żmigrodzki P., Słowo – słownik – rzeczywistość, Kraków 2008 (wybrane fragmenty).
Żmigrodzki P., Wprowadzenie do leksykografii polskiej, wyd. 1., Katowice 2003 lub wyd. 2., Katowice 2005 (wybrane fragmenty).

Additional information

Information on level of this course, year of study and semester when the course unit is delivered, types and amount of class hours - can be found in course structure diagrams of apropriate study programmes. This course is related to the following study programmes:

Additional information (registration calendar, class conductors, localization and schedules of classes), might be available in the USOSweb system:

Description of 3700-AL-KJSM-OG in USOSweb