Analysis of Old Polish Texts 3003-13B1ATS
The course’s aim is to broaden the students’ knowledge about the past of the Polish language, its stylistic and functional variations, as well as presenting the stylistic variation in Old Polish. Introducing the students to a variety of old texts as source materials to the history of language, by means of historic-linguistic philological method and historical dialectology. Moreover, developing reading comprehension of Old Polish literature and providing correct linguistic analysis of old texts as far as spelling, phonetics, inflection, word formation, vocabulary, syntax, as well as stylistic features of the texts are concerned. Recognizing various types of archaisms and pointing to relics of language changes conserved up till today. Mastering the skill of indicating in the texts regional language features, spelling conventions and local norms. Acquainting the students with basic notions pertaining to old texts editing: codex, manuscript, incunabulum, print, transliteration, phototype, evaluating various types of editions in linguistic studies, ability of choosing editions suitable for linguistic research. Introducing the students to elements of palaeography as a source for historical phonetics research. Familiarizing the students with the richness of the national cultural heritage.
1. A review of the oldest Polish written texts as source materials to the history of language (Middle Ages, 16th century): literary and utilitarian texts. Basic notions pertaining to old texts editing: codex, manuscript, incunabulum, print. Issues of spelling, transliteration, transcription, practicing transliteration and transcription on a chosen text. Evaluating the usefulness of various types of editions for linguistic research, different interpretations of the old texts. An attempt at demonstrating the phenomena and processes exemplified in the oldest Polish written texts. (e.g. Obiecado or any short printed text).
2. Kazania świętokrzyskie as a masterpiece of Polish prose and an example of preaching style. Issues of grapy, spelling, brachygraphy and punctuation. Problems of text transliteration and transcription. Reading of a sermon. Regional features recorded in the manuscript.
3. Kazania świętokrzyskie – linguistic and stylistic analysis. Composition of the sermons. Chosen issues of conjugation (i.a. past tense forms: aorist, imperfectum, complex past tense forms, complete forms an innovative ones (ellipsis of the auxiliary word) and declension (i.a. pronominal-adjectival declension, simple and complex forms of adjectives).
4. Kazania gnieźnieńskie – as an example of 15th–century preaching. Graphic, stylistic and linguistic analysis of the text (division into noun-declension types and archaic declension forms, past tense forms).
5. Old Polish Bible translations, typology (free and canonic translations, evangelic harmony). Biblia królowej Zofii: spelling, dependence from the Czech model (chosen issues of phonetics, vocabulary, nominal inflection – practice). Comparison of a part of medieval translation with a contemporary one (e.g. Tobias, Ruth or Genesis), or Psałterz floriański vs. Psałterz puławski – comparative analysis of the texts (simple and complex forms of adjectives). The Book of Psalms in the Polish history and culture, translations by i.a. W. Wróbel, M. Rej, J. Lubelczyk, J. Wujek. Humanistic translation of the psalms by Jan Kochanowski. Modern translations (of choice). Linguistic analysis of the texts.
6. Masterpieces of the Old Polish literature - Bogurodzica. Analysis of the texts (archaisms in the old written text, alternative forms of the imperative).
7. Żale Matki Boskiej pod krzyżem as a medieval planctus. Old and modern religious songs as testimonies to ancient Polish language (Advent songs, carols, Easter songs), or Legenda o świętym Aleksym and Żywot św. Błażeja as relics of the hagiographic and parenetic literature, Mazovian features in the text of the legend, evolution of participles in Polish (classification and development of participles with examples from the texts), or Analysis of chosen Old Polish texts, e.g. the madrigal Ach, miłość, coś mi uczyniła or Rozmowy mistrza Polikarpa ze śmiercią, Słota’s poem O chlebowym stole.
8. Old Polish canons of beauty and ugliness according to Rozmyślanie przemyskie, sermons, poems, Jan z Koszyczek, Rozmów, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprośnym, a wszakoż, jako o nim powiedają, bardzo wymownym, z figurami i gadkami śmiesznymi, or roguish literature (lexical analyzes).
9. 16th-century literature on manners: Sjem niewieści or satires by Marcin Bielski, roguish literature, Jana z Koszyczek Poncjan, czyli historia o siedmi mędrcach.
10. Mid-16th-century Polish on the basis of M. Rej’s and J. Kochanowski’s work.
Type of course
Mode
Prerequisites (description)
Learning outcomes
A student:
KNOWLEDGE
1. Recognizes the oldest Polish written texts.
2. distinguishes inflectional forms, as well as declension and conjugation paradigms.
3. defines the terms: codex, manuscript, incunabulum, print, transliteration, phototype.
4. recognizes the types of the Old Polish graphy (simple, complex, diacritic, mixed).
ABILITIES
1. recognizes and classifies ancient inflectional forms.
2. recognizes archaisms and innovative forms for a given period of the development of Polish, and interprets them correctly.
3. points to linguistic and stylistic features typical of particular written texts.
ATTITUDES
1. appreciates the beauty of the Old Polish literature.
2. respects the nation’s language and perceives it as a value.
Assessment criteria
Final grade on the basis of:
1. attendance and active participation.
2. final written test.
3. mid-term written tests and homework.
Bibliography
Biblioteka zabytków polskiego piśmiennictwa staropolskiego, płyta DVD, red. W. Twardzik, Kraków 2006.
Borawski Stanisław, Furdal Antoni, Wybór tekstów języka polskiego, Warszawa 2003.
Borejszo Maria (red.), Wielkanoc w polskiej kulturze, Poznań 1997 (wybrane artykuły poświęcone pieśniom).
„Cały świat nie pomieściłby ksiąg.” Staropolskie opowieści i przekazy apokryficzne, wyd. M. Adamczyk, W. R. Rzepka, W. Wydra, Warszawa 2008 lub inne wydanie.
Cybulski Marek, Wybór tekstów z dziejów języka polskiego, t. I-II, Łódź 2015.
Długosz-Kurczabowa Krystyna, Dubisz Stanisław, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1998 lub wyd. następne.
Dąbrówka Andrzej, Średniowiecze. Korzenie, Warszawa 2007 (wybrane studia, m.in. Podłoże i znaczenie Bogurodzicy, Język polski, Pamięć; księgozbiory i czytanie, Literatura a narodowość, Język ojczysty w Kościele, Znane przysłowia pochodzące ze średniowiecza lub inne studia z tomu).
Deptuchowa Ewa, Odpowiedniki czeskiego aorystu w Biblii królowej Zofii (Genesis – Josue), Kraków 2008.
Dokument pisany w badaniach historyka języka. Z badań nad grafią i fonetyką historycznej polszczyzny, red. M. Kuźmicki, M. Osiewicz, Zielona Góra – Poznań 2010 [wybrane artykuły, m.in. Alina Kępińska, Wiedza historycznojęzykowa a edycje tekstów staropolskich (na przykładach z fryburskiego wydania Rozmyślania przemyskiego), s. 31- 70, Maria Trawińska, Grafia najstarszej księgi ziemskiej poznańskiej, s. 71-85, Józef Kość, Staropolskie transformacje dialogów sądowych (podstawa materiałowa: Ortyle magdeburskie), s. 111-124 lub inne artykuły z tomu].
Dróżdż Andrzej, Propozycja badawcza dekoracji Psałterza floriańskiego, "Rocznik Biblioteki Narodowej", 2003, s. 201-210.
Fulińska Agnieszka, Naśladowanie i twórczość. Renesansowe teorie imitacji, emulacji i przekładu, Wrocław 2000.
Glosariusz staropolski, red. W. Decyk-Zięba, S. Dubisz, Warszawa 2008.
Godyń Jan, Retoryka i interpunkcja w pięciu polskich pieśniach Władysława z Gielniowa, [w:] „Cantando cum citharista”. W pięćsetlecie śmierci Władysława z Gielniowa, red. R. Mazurkiewicz, Warszawa 2006 (lub inne artykuły z tomu).
Jankowiak Lucyna Agnieszka, Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t., 1,2, Warszawa 2005.
Kazania świętokrzyskie. Nowa edycja. Nowe propozycje badawcze, red. P. Stępień, przy współpracy K. Tchórzewskiej-Kabaty i I. Winiarskiej-Górskiej, Warszawa 2009.
Kępińska Alina, Skąd się wziął w języku polskim bezosobnik, czyli o ewolucji form typu podano, pito na materiale z Rozmyślania przemyskiego oraz Poncjana, [w:] Staropolszczyzna piękna i interesująca. Zbiór studiów pod red. Elżbiety Koniusz i Stanisława Cygana, t. 1, Kielce 2006, s.113-124.
Kępińska Alina, Zapomnieć się względem Boga i swego męża – drobiazg o zmianach leksykalno-stylistycznych, „Prace Filologiczne”, t. 49, 2004, s. 179-205.
Kozaryn Dorota, Językowy obraz faz życia ludzkiego w utworach Mikołaja Reja, Szczecin 2009.
Kwilecka Irena, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań 2003.
Literatura staropolska w dydaktyce uniwersyteckiej, red. J. Okoń i M. Kuran, Łódź 2007.
Meller Katarzyna, Carmen patrium: Bogurodzica, [w:] tejże, Noc przeszła, a dzień się przybliżył. Studia o polskim piśmiennictwie reformacyjnym XVI wieku, Poznań 2004, s. 15-19.
Ostaszewska Danuta, Postać w literaturze. Wizerunek staropolski. Obrazy – konwencje – stereotypy, Katowice 2001.
Ostrowska Ewa, Z dziejów języka polskiego i jego piękna, Kraków 1978 (m.in. Kompozycja i artyzm językowy <
„Pamiętnik Literacki”, 2005, z. 2. – wybrane teksty poświęcone Bogurodzicy.
Partyka Joanna, Rękopisy dworu szlacheckiego doby staropolskiej, Warszawa 1995.
Partyka Joanna, Żona wyćwiczona. Kobieta pisząca w kulturze XVI i XVII wieku, Warszawa 2004.
Rospond Stanisław, Język renesansu a średniowiecza na podstawie literatury psałterzowo-biblijnej, [w:] Odrodzenie w Polsce, t. 3., cz. 2., red. M. R. Mayenowa i Z. Klemensiewicz, Warszawa 1962, s. 61-192.
Rzepka Wojciech Ryszard, O staropolskim madrygale miłosnym Ach, miłość, coś mi uczyniła. (Uwagi wydawcy), [w:] Viribus unitis. Księga poświęcona Profesor Monice Gruchmanowej w 75-lecie urodzin, red. M. Borejszo, S. Mikołajczak, Poznań 1998, s. 57-62.
Rzepka Wojciech, Wydra Wiesław, Chrestomatia staropolska, Wrocław − Warszawa − Kraków − Gdańsk, 1995 lub inne wydanie.
Taszycki Witold, Wybór tekstów staropolskich, XVI – XVIII wieku, Warszawa 1955.
Twardzik Wacław, O uważniejszym aniżeli dotychmiast tekstu staropolskiego czytaniu i jakie z niego pożytki płyną rozprawa śliczna i podziwienia godna, Kraków 1997.
Sieradzka-Baziur Bożena, Jana Kochanowskiego renesansowy świat uczuć. Analiza językoznawcza, Kraków 2002.
Sieradzka-Baziur Bożena, Składniowe sposoby wyrażania emocji w polskich utworach Jana Kochanowskiego (zdania życzące), [w:] Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. 7, red. Z. Krążyńska, Z. Zagórski, Poznań 2001, s. 131-143.
Skubalanka Teresa, Podstawy analizy stylistycznej, rozważania o metodzie, Lublin 2001.
Skubalanka Teresa, Rozwój stylów prozy użytkowej, [w:] Historyczna stylistyka języka polskiego, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź, 1984, s. 170−204.
Skubalanka Teresa, Wprowadzenie do gramatyki stylistycznej języka polskiego, Lublin 1991.
Słoboda Agnieszka, Składnia grupy imiennej w staropolszczyźnie. Na przykładzie wielkopolskich rot sądowych XIV i XV wieku, Poznań 2005.
Staropolska on-line. Serwis naukowo-dydaktyczny, red. R. Mazurkiewicz.
Stępień Paweł, Z literatury religijnej polskiego średniowiecza.
Studia o czterech tekstach: „Kazanie na dzień św. Katarzyny”,
„Legenda o św. Aleksym”, „Lament świętokrzyski”, „Żołtarz
Jezusow”, Warszawa 2003.
Śnieżyńska-Stolot Ewa, Tajemnice dekoracji Psałterza floriańskiego. Z dziejów średniowiecznej koncepcji uniwersum, Warszawa 1992.
Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, red. W. Decyk-
Zięba, S. Dubisz, Warszawa 2003.
Urbańczyk Stanisław, Prace z dziejów języka polskiego, Wrocław 1979, wybrane artykuły (np.: U progu polszczyzny literackiej, s. 149-153, Rola wielkich pisarzy złotego wieku na tle innych czynników kształtujących normy języka polskiego, s. 206-235, Jaką polszczyzną mówił Jan Kochanowski i jego rówieśnicy, s. 236-247).
Wanicowa Zofia, Ignota, dubia, reperta. Czytać i rozumieć staropolszczyznę, Kraków 2009.
Wanicowa Zofia, Wokół rozumienia 1. zwrotki Bogurodzicy, „Język Polski” 2005, z. 2, s. 90-102 (tekst dostępny w internecie w formacie PDF).
Wanicowa Zofia, Z warsztatu badawczego leksykografa – historyka, „Język Polski” LXXXXIX, 2009, z. 4-5, s. 255-262.
Wąsińska Kinga, Słownictwo mentalne w historii polszczyzny: studium słowotwórczo-leksykalne, Katowice 2015.
Wilkoń Aleksander, Dzieje języka artystycznego w Polsce, (średniowiecze, renesans), Katowice 2004.
Wilkoń Aleksander, Dzieje języka artystycznego w Polsce. Język, style literatury barokowej, Kraków 2002.
Wilkoń Aleksander, Język artystyczny. Studia i szkice, Katowice 1999.
Winiarska Izabela, Kazania świętokrzyskie – pomnik prozy polskiej. Uwagi historyka języka, "Rocznik Biblioteki Narodowej", 2003, s. 151-200.
Winiarska Izabela, Kultura języka polskiego w dawnych wiekach, ,,Biuletyn Informacyjny Biblioteki Narodowej” 1/176/2006, s. 7-15.
Wiśniewska Halina, Renesansowa nowoczesność w przypowieściach, czyli bajkach Biernata z Lublina (ok. 1465 - ok. 1529), Lublin 2015.
Woźniak Ewa, Ofiary i krzywdziciele. Studium postaci w przedtrydenckim piśmiennictwie pasyjnym. Analiza językoznawcza, Łódź 2007.
Vrtel-Wierczyński Stefan, Wybór tekstów staropolskich, dowolne wydanie.
Electronic databases:
Piętnastowieczne przekłady Nowego Testamentu - elektroniczna konkordancja staropolska. Internetowa baza danych, red. M. Leńczuk: http://stnt.ijp-pan.krakow.pl/;
Słownik pojęciowy słownika staropolskiego, red. B. Sieradzka-Baziur: http://spjs.ijp-pan.krakow.pl;
Szesnastowieczne przekłady Ewangelii - przeglądarka wersetów równoległych, red. I. Winiarska-Górska: http://www.ewangelie.uw.edu.pl/.
Additional information
Information on level of this course, year of study and semester when the course unit is delivered, types and amount of class hours - can be found in course structure diagrams of apropriate study programmes. This course is related to the following study programmes:
Additional information (registration calendar, class conductors, localization and schedules of classes), might be available in the USOSweb system: