Wprowadzenie do historii i literatury Bizancjum 4018-WYK11E
Zajęcia mają na celu:
1) przybliżenie uczestnikom najważniejszych zagadnień dotyczących historii i kultury Imperium Bizantyńskiego,
2) wskazanie uczestnikom pomocy umożliwiających samodzielne prowadzenie podstawowych badań bibliograficznych w odniesieniu do zagadnień związanych z kulturą i historią Bizancjum,
3) Uświadomienie uczestnikom roli, jaka odgrywa hisoria imperium bizantyńskiego we współczesnej kulturze greckiej.
Wprowadzane zagadnienia z zakresu historii i kultury Bizancjum podzielono na trzy grupy: 1) Bizancjum przed IV krucjatą, 2) Bizancjum od 1204 do 1453 roku, 3) Recepcja historii Bizancjum w Grecji i poza Grecją.
W obrębie pierwszej grupy tematycznej omówione zostaną:
Dzieje Cesarstwa Wschodniego od czasów Konstantyna Wielkiego do pierwszego jego upadku (IV krucjata – 1204 r.). Istotnym elementem wykładu będzie kwestia ewolucji politycznej i cywilizacyjnej imperium pod wpływem czynników zewnętrznych oraz problem konsekwencji politycznych jego usytuowania między Wschodem i zachodem, na przecięciu dróg najważniejszych migracji ludów na przełomie antyku i wieków średnich oraz konfrontacji z innymi organizmami państwowymi o aspiracjach imperialnych bądź uniwersalistycznych (Iran, Kalifat Bagdadzki, Cesarstwo Niemieckie); osobne zagadnienie stanowić będzie problem bizantyńskiej misji kościelnej i stosunki Cesarstwa Romajów z papiestwem.
Istotne miejsce zajmą w wykładzie także kwestie kontrowersji kościelnych, ewolucji polityczno-ustrojowej państwowości bizantyńskiej (także przemiany doktryny imperialnej) oraz rozwój kultury i sztuki Cesarstwa Wschodniego w omawianym przedziale czasowym.
Druga grupa tematyczna to omówienie historii dwu upadków Konstantynopola oraz zmagań Paleologów o utrzymanie państwowości. Ważnym rysem tej polityki jest dążenie do zawarcia unii pomiędzy kościołem prawosławnym a katolickim. Omówienie kultury bizantyńskiej po 1204 roku ma na celu wskazanie najważniejszych elementów tożsamości Bizantyńczyków tego okresu: (1) przywiązania do prawosławia, któremu towarzyszyła nieufność wobec łacińskiego Zachodu, oraz (2) odkrycia i reinterpretacji starożytnych korzeni. Ten rozdział zamyka exodus bizantyńskiej elity, którego początki obserwujemy jeszcze przed rokiem 1453. Historia poszczególnych regionów późnego Bizancjum łączy się z losami greckiej ludności tych obszarów po 1453 roku, a więc jest swego rodzaju wstępem do omawiania recepcji historii Bizancjum. Dalszym krokiem w tę stronę jest omówienie legendarnego życia wydarzeń związanych z dwoma upadkami Konstantynopola (w 1204 i 1453 roku).
Recepcja:
Model recepcji cywilizacji bizantyńskiej w sąsiadującym z nim świecie słowiańskim wynika przede wszystkim z apostolatu Cesarstwa wobec Słowiańszczyzny Południowej i Wschodniej. W toku zajęć wskazane zostaną różnice między modelem bałkańskim (Bułgaria, Serbia), zasadzającym się w znacznym stopniu na rywalizacji politycznej z Bizancjum, a modelem ruskim, odwołującym się – ze względu na uwarunkowania geopolityczne – do współpracy z Imperium Romajów. Osobne miejsce zajmie kwestia recepcji Bizancjum we współczesnym mu świecie łacińskim oraz w Cesarstwie Łacińskim, swoistej hybrydzie łacińsko-bizantyńskiej.
Przedmiotem rozważań będzie również kwestia recepcji tradycji bizantyńskiej po 1453 r. na obszarze szeroko pojętej Rusi (Moskwa – „Trzeci Rzym”, Ruś Litewska, Mołdawia i Wołoszczyzna).
Osobne miejsce zajmie obecność tradycji bizantyńskiej w nowożytnej kulturze rosyjskiej oraz stosunek do niej w polskiej historiografii i historiozofii XX w.
Model recepcji historii Bizancjum we współczesnej Grecji wyznaczają dwa prądu intelektualne: oświecenie oraz grecki romantyzm. Uczeni i literaci należący do pierwszego nurtu odrzucają Bizancjum jako część średniowiecznego świata. Romantycy natomiast, na czele z działającymi w połowie XIX wieku historiografami, traktują Bizancjum jako ogniwo łączące współczesnych Greków ze starożytnymi, a więc gwarantujące jedność kultury greckiej. Interesujące jest spojrzenie na tę kwestię z perspektywy diaspory. Twórczość Konstantyna Kawafisa stanowi ciekawe dopowiedzenie rozterek pokolenia greckich pisarzy przełomu wieków, kiedy to powróciły rozterki dotyczące wartości spuścizny bizantyńskiej i jej miejsca we współczesnej kulturze greckiej.
Podczas zajęć omawiane są najważniejsze pozycje użyteczne w samodzielnych badaniach bibliograficznych nad kulturą i historią Bizancjum oraz najważniejsze czasopisma bizantynologiczne. Przy użyciu tych narzędzi uczestnicy zobowiązani są do przygotowania krótkiego referatu na zadany przez prowadzącego temat, używając do tego celu samodzielnie zgromadzonego materiału bibliograficznego.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Po ukończeniu przedmiotu student:
a) w zakresie wiedzy:
- ma podstawową wiedzę o miejscu języka greckiego pośród języków indoeuropejskich oraz znaczeniu dla rozwoju języków nowożytnych i współczesnych dyscyplin nauki (K_W05 – H1A_W03, H1A_W04),
- ma podstawową wiedzę historyczną o etapach rozwoju języka greckiego od epoki mykeńskiej po współczesność (K_W06 – H1A_W04, H1A_W09),
- dostrzega zróżnicowanie greki i objaśnia jego znaczenie w historii kultury greckiej (K_W07 – H1A_W09),
b) w zakresie umiejętności:
- przedstawia ustnie lub na piśmie w języku polskim lub nowogreckim proste problemy badawcze także z wykorzystaniem różnych źródeł i krytycznym powołaniem się na literaturę przedmiotu (K_U02 – H1A_U02, H1A_U06, H1A_U09),
- potrafi argumentować z powołaniem się na opinie innych, polemizować z argumentami innych i formułować wnioski (K_U03 – H1A_U02, H1A_U06),
- dokonuje analizy porównawczej wybranych zjawisk gramatycznych języka nowogreckiego i polskiego (K_U06 – H1A_U04, H1A_U10)
- tworzy typowe prace pisemne w języku polskim i nowogreckim (semestralna, roczna, dyplomowa) także z wykorzystaniem literatury przedmiotu i różnych źródeł (K_U13 – H1A_U02, H1A_U03, H1A_U10)
a) w zakresie umiejętności:
- ma świadomość ograniczonego zakresu własnej wiedzy i umiejętności (K_K01 – H1A_K01),
- postrzega potrzebę ciągłego dokształcania się i podnoszenia kompetencji zawodowych zwł. przez pogłębianie biegłości językowej; elastycznie wyznacza kierunki własnego rozwoju (K_K02 – H1A_K01, H1A_K03).
Kryteria oceniania
Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest:
- Regularne i aktywne uczestnictwo w zajęciach „Wstęp do kultury Bizancjum”,
- przygotowanie jednego krótkiego referatu na zadany przez prowadzącego temat i przedstawienia go na zajęciach,
- podczas zajęć poprzedzających wygłoszenie referatu, przedstawienie krótkiego komunikatu bibliograficznego omawiającego literaturę użytą do przygotowania właściwego referatu,
- uzyskanie satysfakcjonującej oceny ze sprawdzianu kończącego zajęcia.
Literatura
Literatura podstawowa
− Angold, M. Cesarstwo Bizantyńskie (1025-1204). Historia polityczna, Ossolineum 1993.
− Browning, R., Cesarstwo Bizantyńskie, PIW Warszawa 1980.
− Cameron, Averil, The Byzantines, Oxford 2006
− Ceran, W., Historia i bibliografia rozumowana bizantynologii polskiej (1800-1998), Łódź 2001, t.I-II
− Fryde E., The early Paleologan renaissance (1261-1360), Leiden, Brill 2000, ss. 71-81
− Herrin, J., Bizancjum. Niezwykłe dziedzictwo średniowiecznego imperium, Poznań 2009.
− Iorga, N., Byzance après Byzance : continuation de l'Histoire de la vie byzantine, Bucarest: Association Internationale d'Etudes du sud-Est Européen 1971
− Jurewicz, O., Historia literatury bizantyńskiej, Ossolineum 1984.
− Karpov, S. , Istorija Trapezundskoj Imperii, Saint Petersburg, 2007
− Kazhdan, Alexander. P.,[red.], The Oxford dictionary of Byzantium, New York, Oxford 1991, t.I-III
− Mango, Cyril, [red.], The Oxford history of Byzantium, Oxford/ New York 2002
− Nicol, D.M., Konstantyn XI ostatni cesarz Bizancjum, Gdańsk 2004
− Obolensky, D., The Byzantine Commonwealth, London 1971
− Ostrogorski, G., Dzieje Bizancjum, Warszawa 2008.
− Pentek Z., Z historii IV krucjaty (1198-1204) - zagadnienia polityczne wyprawy i punkty zwrotne w czasie jej trwania [w:] Kijas Z. J., Salamon M., IV krucjata. Historia, reperkusje, konsekwencje, Kraków 2005, ss. 55-106
− Ricks, D., Magdalino, P., Byzantium and the modern Greek identity, Aldershot 1998
− Vasiliev, A. A., The Foundation of the Empire of Trebizond (1204-1222), 11.1 (1936), Speculum ss. 3-37
Literatura uzupełniająca zalecana
− Angold, M., Czwarta krucjata, Warszawa 2006.
− Angold, Michael, Turning points in history: the Fall of Constantinople, Byzantinoslavica Revue internationale des Etudes Byzantines 1-2 (2013), 11-30
− Babinger, F., Z dziejów imperium Osmanów: sułtan Mehmed Zdobywca i jego czasy, Warszawa 1977.
− Beck, H. G., Kirche und theologische Literatur im byzantinischen Reich, München 1977.
− Beck, H. G., Ιστορία της βυζαντινής δημώδους λογοτεχνίας, Αθήνα 1988.
− Crowley, R., 1453. Upadek Konstantynopola, Warszawa2006.
− Dąbrowska, M., Łacinniczki nad Bosforem. Małżeństwa bizantyńsko-łacińskie w cesarskiej rodzinie Paleologów (XIII-XV w.), Łódź 1996.
− Harris, Jonathan, Constantinople: Capital of Byzantium, London/ New York 2007
− Haussig, H.-W., Historia kultury bizantyńskiej, PIW Warszawa 1969.
− Hazard, Harry W.; Setton, Kenneth, M. [red.], A history of the Crusades. Vol. 3, The fourteenth and fifteenth centuries, Madison ; London 1975
− Hunger, H., Die hochsprachliche profane Literatur der Byzantiner, München 1978.
− İnalcık, H., Imperium Osmańskie. Epoka klasyczna 1300-1600, Kraków 2006.
− Inalcik, H., The policy of Mehmed II toward the Greek population of Istanbul and the Byzantine buildings of the city, “Dumbarton Oaks Papers” 23/24 (1969/1970), ss. 231-249
− İnalcık, H.; Quataert, D. [red.],Dzieje gospodarcze i społeczne imperium osmańskiego 1300-1914, Kraków 2008.
− Jeffreys, Elisabeth [red.], The Oxford Handbook of Byzantine Studies, Oxford - New York 2008
− Kaldellis, Anthony, Hellenism in Byzantium: The Transformations of Greek Identity and the Reception of the Classical Tradition, New York 2008
− Mango, C., Historia Biznacjum, Gdańsk 1997.
− Meyendorf, J., Byzantium and the Rise of Russia, Cambridge Mass. 1980
− Nicol, D.M., Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations, Cambridge 1992.
− Nicol, D.M., The Despotate of Epiros, 1267-1479: A Contribution to the History of Greece in the Middle Ages, Cambridge 1984.
− Pentek Z., Cesarstwo łacińskie 1204-1261. Kolonialne państwo krzyżowców czy Neobizancjum?, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie 2004
− Salamon, M., Ocalone świętości. O tradycji ikon, które przetrwały okupację łacińską [w:] Kijas Z. J., Salamon M., IV krucjata. Historia, reperkusje, konsekwencje, Kraków 2005, ss. 182-193
− Setton, Kenneth, M.; Wolff, Robert, Lee; Hazard, Harry, W. [ed.], A history of the crusades. Vol. 2, Later crusades 1189-1311, Philadelphia 1962
− Skrzyniarz, S., Zniszczenie posągów antycznych w Konstantynopolu przez uczestników IV krucjaty. Uwagi o faktograficznym i literacko- historiozoficznym aspekcie ostatniej księgi kronik Niketasa Choniatesa [w:] Kijas Z. J., Salamon M., IV krucjata. Historia, reperkusje, konsekwencje, Kraków 2005, ss. 173-182
− N.V. Sinicyna, Tretij Rim. Istoki i ewolucija sredniewiekowoj koncepcii (XV-XVI vv.), Moskwa 1998
− A. Zakythinos, Le Despotat grec de Morée, London 1975
− Καραμανωλάκης, Βαγγέλης Δ., Η συγκρότηση της ιστορικής επιστήμης και η διδασκαλία της ιστορίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών (1837-1932), Αθήνα 2006
Więcej informacji
Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: