Systemy filozoficzne Bliskiego i Dalekiego Wschodu 3800-SFW23-M

Wykład zostanie poświęcony najważniejszym systemom filozoficznym Bliskiego i Dalekiego Wschodu. W ramach poszczególnych bloków zostaną omówione podstawowe problemy filozoficzne, w każdym przypadku silnie związane z uwarunkowaniami kulturowymi. Ważnym punktem będzie podkreślenie niezwykle silnych związków z religiami, warunków, w jakich kształtowały się systemy filozoficzne oraz czynników wewnętrznych i zewnętrznych, które je zainspirowały. W blokach omówione zostaną najistotniejsze dla danych kultur kwestie ontologiczne, metafizyczne, epistemologiczne, kosmologiczne i kosmogoniczne, etyczne i estetyczne.

Filozofia Wschodu Starożytnego – wykłady

Wykłady te będą obejmować takie zagadnienia jak zarys historii i obszaru Wschodu Starożytnego; a także źródła refleksji teologiczno-filozoficznej, elementy kosmogonii, teogonii i antropogonii. Poruszona zostanie także kwestia miejsca i roli człowieka w świecie; etyka oraz epistemologia.
Starożytny Egipt

Opis

Wykład przedstawia stosunek starożytnych Egipcjan do życia i śmierci, powiązania państwa z religią oraz przekazane przez teksty poglądy na temat uporządkowania świata (mity egipskie, kosmogonie i eschatologia, systemy etyczne).

Assmann J., Ma’at. Gerechtigkeit und Unsterblichkeit im Alten Ägypten, 1990 = J. Assmann, Maat. Sprawiedliwość i nieśmiertelność w starożytnym Egipcie, Warszawa 2019 (WUW).
Barwik M., Księga wychodzenia za dnia. Tajemnice egipskiej Księgi Umarłych, Warszawa 2020, wyd. 2, rozszerzone (1 wyd. 2009) (PIW).
Ćwiek A., Religia Egiptu, w: K. Pilarczyk, J. Drabina (red.), Religie starożytnego Bliskiego Wschodu, Kraków 2008 (WAM), s. 27-110.

Filozofia indyjska – 5 wykładów
Wykłady z indyjskiej filozofii obejmować będą następujące zagadnienia. Pierwszym będzie ogólne wprowadzenie w filozoficzną tradycję Indii wraz z przedstawieniem podstawowych założeń ufundowanych już w najstarszych tekstach (Rygweda, ok. XIII p.n.e.) i kontynuowanych w późniejszej tradycji. Jest to przede wszystkim założenie o prymacie poznania w stosunku do bytu i o monistycznym charakterze rzeczywistości. Drugim będzie omówienie sposobu konstruowania pojęć abstrakcyjnych i ogólnych na przykładzie wybranych najważniejszych metafizycznych pojęć filozofii indyjskiej. Istotną cechą tego procesu jest świadome przekształcanie pojęć wyrażających codzienne doświadczenie w taki sposób, by nadawały się do wyrażenia treści metafizycznych, a źródła staroindyjskie są unikatowe pod tym względem. Wreszcie, ukazane zostaną najważniejsze aspekty myśli filozoficznej w okresie przedklasycznym (XIII - III p.n.e.) i klasycznym (III p.n.e. - X n.e.). Nacisk położony zostanie na zostanie na podstawowe pojęcia i ich rozwój (umysł, człowiek, Bóg, kosmos i ich wzajemne relacje).

Filozofia buddyjska – 2 wykłady
Budda (Buddha, dosł. ‘Przebudzony’) był postacią historyczną, żył i działał w Indiach Północnych ok. V w. p.n.e. Główne zasady swojej doktryny ogłosił w pierwszym kazaniu, które w tradycji buddyjskiej nosi tytuł “Kazanie o wprawieniu w ruch koła Nauki (Dharma)”. Centralną nauką Buddy są cztery prawdy: o istnieniu cierpienia, o przyczynie cierpienia, o zniszczeniu cierpienia i o drodze prowadzącej do zniszczenia cierpienia. Środkiem prowadzącym do celu, jakim jest unicestwienie cierpienia, jest z ośmiu części złożona droga praktyki religijnej, coraz wyższej doskonałości duchowej. Nauka ta opiera się na dwóch podstawowych założeniach: 1o wszystkie istoty żyjące, także bogowie, włączone są w odwieczny cykl narodzin i śmierci (sansara); 2o ów krąg wcieleń jest skutkiem nagromadzonych uprzednio uczynków (karman). Budda określał swoją naukę mianem „drogi środkowej”, unikającej skrajności. Wśród podstawowych koncepcji buddyzmu wyróżnić należy negację jakiejkolwiek pierwszej przyczyny i integralnie związaną z nią koncepcję przyczynowości, a także negację niezmiennej wiecznotrwałej „duszy” (koncepcja osoby). Buddyzm uznaje dwa źródła poznania: percepcję i wnioskowanie. Najwyższym dobrem jest nirwana, wyzwolenie z kręgu narodzin i śmierci. Z czasem w łonie buddyzmu ukształtowały się szkoły myśli filozoficznej, podejmujące interpretację nauk Mistrza w usystematyzowany sposób, poddany rygorom zasad egzegezy i argumentacji logicznej.

Filozofia japońska – 5 wykładów
Religijne podłoże filozofii w Japonii (shintō, buddyzm)
Omówiona zostanie definicja sacrum w shintō, rodzimych wierzeniach Japończyków oraz w buddyzmie Wielkiego Wozu. Wyjaśnione zostaną przyczyny synkretyzmu buddyzmu i shintō w Japonii. Porównane zostaną teorie w obu tych religiach na temat etyki, relacji człowieka i natury oraz więzi społecznych.
Religijne podłoże filozofii w Japonii (neokonfucjanizm, bushidō)
Przedstawiona zostanie interpretacja w Japonii takich szkół neokonfucjańskich, jak szkoła Zhu Xi (jap. shushigaku), będąca oficjalną doktryną shogunów z rodu Tokugawa oraz szkoła Wang Yangminga (jap. yōmeigaku), której przedstawiciele brali aktywny udział w restauracji władzy cesarskiej (1868). Analizie zostanie poddany także etos samurajski (bushidō), zwłaszcza jako „filozofia śmierci” -Yamamoto Tsunetomo, Hagakure (Ukryte w listowiu)

Filozofia zen
Omówione zostaną najważniejsze teorie i pojęcia filozofii zen, rozumianej jako filozofia absolutnie sprzecznej samotożsamości w celu wyjaśnienia głównych polemik toczonych przez mistrzów zen (krytyka oczyszczania ‘jaźni jednostkowej’; krytyka tzw. ‘zen wyciszonego’, krytyka oświecenia jako przedmiotu poznania). Wyjaśnione zostaną teoretyczne podstawy takich rodzajów praktyki zen, jak „metoda dziwnych słów i niepojętych czynów (kigen kikō), „metoda wpatrywania się w kōan” (kanna zen), medytacja w pozycji siedzącej (zazen)
Filozoficzna szkoła z Kioto (Kyōto-ha) na tle innych współczesnych nurtów filozoficznych w Japonii
Przedstawiony zostanie zarys współczesnej filozofii japońskiej, ze szczególnym uwzględnieniem szkoły z Kioto, której przedstawiciele wnieśli najbardziej oryginalny wkład w filozofię światową, prowadząc dialog z filozofią zachodnią oraz z azjatycką tradycją religijną (zwłaszcza z buddyzmem i taoizmem). Szczególna uwaga zostanie poświęcona założycielowi tej szkoły, Nishidzie Kitarō (1870-1945) oraz jego następcom, takim jak Tanabe Hajime (1885-1962), Hisamatsu Shin’ichi (1889-1080), Nishitani Keiji (1900-1990), Abe Masao (1915-2006)

Filozofia nicości Nishidy Kitarō a filozofia fizyki
Analizie poddana zostanie filozofia nauki w ujęciu Nishidy Kitarō, który starał się wykazać, że współczesna fizyka (m.in. teoria względności Alberta Einsteina oraz mechanika kwantowa) ma wiele wspólnego z wizją wszechświata w akcie oświecenia zen. Nishida starał się znaleźć uzasadnienie dla logiki absolutnie sprzecznej samotożsamości (jap. zettaimujunteki jikodōitsu no ronri) w naukach mistrzów zen w teorii operacjonalizmu Percy’ego W. Bridgmana (1882-1961), który otrzymał w 1046 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki.

Filozofia chińska – 4 wykłady
Wykład obejmie najważniejsze zagadnienia podejmowane przez wczesne szkoły myśli chińskiej: 1. Konfucjanizm: właściwe kierowanie państwem, rozwój duchowy człowieka, natura ludzka, „rytuał” i kultura, Niebo i relacja człowieka z niebem; 2. Taoizm - podstawa funkcjonowania świata czyli Dao i Niebyt, doskonałe społeczeństwo i doskonała postawa człowieka wobec świata, 3. Legizm - sprawne funkcjonowanie państwa, prawo i procedury, podstawy silnego społeczeństwa. trzy wymienione wyżej szkoły odegrały największą rolę zarówno w funkcjonowaniu tradycyjnego społeczeństwa chińskiego, jak i w kształtowaniu się późniejszych prądów myśli chińskiej, zawsze odwołującej się do tych podstaw. Omówione zostaną najważniejsze teksty związane z tymi szkołami, a także wybrane teksty, które nie dadzą się zaklasyfikować do żadnej ze szkół, ale mają olbrzymie znacznie dla kosmologii i metafizyki (jak np. Księga Przemian) oraz najważniejsze pojęcia i terminy

Żydowska filozofia – 4 wykłady
W tej serii wykładów zostaną przedyskutowane cztery podstawowe problemy w filozofii żydowskiej. Odpowiedzi na te pytanie będą oparte na różnych żydowskich źródłach, poczynając od starożytnych – Biblia Hebrajska, aż do współczesnych myślicieli i filozofów żydowskich, biorąc przy tym pod uwagę różnorodność nurtów w judaizmie. Dwa pierwsze: Koncepcja Boga w judaizmie i Koncepcja człowieka w Judaizmie są podstawowe dla zrozumienia istotny judaizmu w jego rdzeniu, tzn. zajmują się możliwością bądź niemożliwością spotkania między Bogiem a człowiekiem. Kwestia trzecia i czwarta: Kobieta w Judaizmie i Reakcje myśli Żydowskie na holokaust, to dwa palące współczesne problemy. Z jednej strony to jedna z najważniejszych rewolucji kulturowych XX wieku – feminizm – który zasadniczo wpłynął na nowoczesny judaizm, a z drugiej, jedno z najtragiczniejszych wydarzeń XX wieku, które spowodowało zamęt w myśli żydowskiej i wpłynęło na jej stosunek do problemu zła.

Filozofia muzułmańska – 5 wykładów
Wykłady z filozofii islamu będą obejmować takie zagadnienia jak powstanie islamu i początki kształtowania się refleksji filozoficznej; czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, które ją ukształtowały. Omówiony zostanie ruch tłumaczeniowy z języka greckiego oraz wpływy perskie i indyjskie. Zostaną podkreślone silne związki filozofii islamu z teologią na przykładzie kalamu – muzułmańskiej teologii spekulatywnej. Kolejne zagadnienie to filozofia zwana falsafą, jej powstanie i najważniejsi twórcy: Al-Kindi, Al-Farabi, Ibn Sina, Ibn Ruszd opraz problemy przez nich poruszane. Miejsce zostanie poświęcone także muzułmańskiej filozofii ezoterycznej: szyickiej i isma’ilickiej, nieznanej światu łacińskiemu. Pokazanie związek ze starymi religiami Iranu, gnostycyzmem itp. Wspomniany zostanie system filozoficzny Al-Kirmaniego (zm. po 1020) oraz gnostycyzm jemeński. Na zakończenie poruszona zostanie kwestia muzułmańskiego sufizmu (mistycyzmu), zarówno w formie tarikackiej, jak i filozoficznej (Al-Suhrawardi), Ibn al-Arabi).

Współczesna myśl irańska – 1 wykład
Celem wykładu jest zarysowanie problematyki współczesnej irańskiej myśli filozoficzno-religijnej jako z jednej strony spadkobiercy wielowiekowej, sięgającej czasów przedmuzułmańskich tradycji intelektualnych tego regionu (zoroastryzm, manicheizm), z drugiej jako refleksji prowadzonej w ramach filozofii muzułmańskiej. Irańska filozofia, przez wieki ściśle związana była z refleksją teologiczną, zarówno ortodoksyjną jak i wywodzącą się z sufizmu, który nadal pozostaje kluczowy dla zrozumienia rozmaitych przejawów współczesnej kultury Iranu. Podczas wykładu wspomniane zostaną zarówno klasyczne postaci i nurty myśli irańskiej (Sohrawardi, Molla Sadra), jak i współczesne rozważania perskich myślicieli, którzy nie pozostając obojętnymi na idee zachodnie, podjęli próby redefinicji tradycyjnych koncepcji filozoficzno-religijnych.