Humor: między przemocą a pojednaniem 3800-HPP23-S
Można powiedzieć, że wspólną cechą wszystkich filozoficznych prób zdefiniowania komizmu jest to, że są one notorycznie nieśmieszne. Czy można jednak oczekiwać od teorii filozoficznej, by była dowcipna? Czym w zasadzie jest dowcip, komizm, śmiech, śmieszność oraz humor? W rozmaitych filozoficznych ujęciach tych zjawisk zwraca się uwagę na konieczność wprowadzenia rozróżnień terminologicznych między nimi. Słynny nie-filozof (zatem ktoś, od kogo można by oczekiwać dowcipu) Mark Twain podkreśla, że komizm odnosi się do przedmiotu wypowiedzi – do tego, o czym opowiadamy – humor zaś jest własnością samej wypowiedzi – sposobem opowiadania. Zgadzałby się w tym z Ludwigiem Wittgensteinem, który stwierdził, że „Humor nie jest nastrojem, lecz sposobem patrzenia na świat” („Humor ist keine Stimmung, sondern eine Weltanschauung“).
W teorii dowcipu wyróżnia się zazwyczaj trzy główne podejścia, pozwalające umieścić komizm i śmieszność na mapie międzyludzkich relacji: teorię wyższości (śmiech to wyśmiewanie się), teorię ulgi (śmiech to rozładowanie napięcia), teorię niespójności (śmiech to uświadomienie sobie rozmaitych sprzeczności). Uogólniając, można powiedzieć, że humor oscyluje między przemocą – jej rozmaitymi formami, od symbolicznej (drwina) do fizycznej (slap-stick) – a pojednaniem, w którym dochodzi do akceptacji rozmaitych niespójności i niekompatybilności: poznawczych, językowych czy egzystencjalnych. Humor potraktujemy jako specyficzny rodzaj doświadczenia antropologicznego, w którym zawarta jest (nie zawsze uświadomiona) wiedza człowieka o sobie samym. Podczas omawiania poszczególnych filozoficznych koncepcji humoru, szczególną uwagę zwrócimy na te, które odnosząc się do takiej wiedzy, starają się uczynić zeń strategię emancypacyjną. Czy można zatem pogodzić Oświecenie i humor? Czy humor umożliwia wyrwanie rozumu „spod obcego kierownictwa”? Jak opisać można miejsce, w którym (z perspektywy którego) dokonać się może pojednanie, polegające na uświadomieniu, akceptacji czy przeżyciu niespójności?
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
Student/Studentka zna filozoficzny kontekst problemów związanych ze zjawiskiem komizmu.
Student/Studentka posiada wiedzę na temat wybranych filozoficznych koncepcji humoru.
Nabyte umiejętności:
Student/Studentka potrafi odnieść wiedzę na temat wybranych filozoficznych koncepcji humoru do samodzielnej analizy wybranych przypadków.
Student/Studentka potrafi wskazać różnice między filozoficznymi przesłankami rozmaitych ujęć komizmu.
Student/Studentka potrafi dokonać samodzielnej problematyzacji wybranych kwestii związanych z analizą i interpretacją wykorzystania humoru w sztuce.
Nabyte kompetencje społeczne:
Student/Studentka aktywnie uczestniczy w życiu kulturalnym, w szczególności w wydarzeniach związanych ze sztuką współczesną wykorzystując znajomość podstawowych pojęć z zakresu filozofii sztuki współczesnej.
Student/Studentka posiada umiejętność formułowania opinii krytycznych o wytworach kultury, w szczególności sztuk plastycznych i literatury na podstawie wiedzy naukowej i doświadczenia.
Dodatkowe efekty kształcenia dla doktorantów:
Nabyta wiedza:
Doktorant/Doktorantka zna filozoficzny kontekst problemów związanych ze zjawiskiem komizmu.
Doktorant/Doktorantka posiada wiedzę na temat wybranych filozoficznych koncepcji humoru.
Nabyte umiejętności:
Doktorant/Doktorantka potrafi odnieść wiedzę na temat wybranych filozoficznych koncepcji humoru do samodzielnej analizy wybranych przypadków.
Doktorant/Doktorantka potrafi wskazać różnice między filozoficznymi przesłankami rozmaitych ujęć komizmu.
Doktorant/Doktorantka potrafi dokonać samodzielnej problematyzacji wybranych kwestii związanych z analizą i interpretacją wykorzystania humoru w sztuce.
Nabyte kompetencje społeczne:
Doktorant/Doktorantka aktywnie uczestniczy w życiu kulturalnym, w szczególności w wydarzeniach związanych ze sztuką współczesną wykorzystując znajomość podstawowych pojęć z zakresu filozofii sztuki współczesnej.
Doktorant/Doktorantka posiada umiejętność formułowania opinii krytycznych o wytworach kultury, w szczególności sztuk plastycznych i literatury na podstawie wiedzy naukowej i doświadczenia.
Kryteria oceniania
Warunkiem zaliczenia zajęć jest systematyczne, aktywne uczestnictwo w prowadzonej dyskusji, poświadczone każdorazowo lekturą i opracowaniem omawianego tekstu. Ocena zostanie wystawiona na podstawie wygłoszonego referatu oraz aktywności w trakcie zajęć.
Dodatkowe kryteria oceniania dla doktorantów:
Warunkiem zaliczenia zajęć jest systematyczne, aktywne uczestnictwo w prowadzonej dyskusji, poświadczone każdorazowo lekturą i opracowaniem omawianego tekstu. Ocena zostanie wystawiona na podstawie wygłoszonego referatu, aktywności w trakcie zajęć oraz napisania eseju na wybrany temat związany z problematyką omawianą na zajęciach.
Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2
Literatura
Wybrana literatura. Pełny spis lektur zostanie podany na pierwszych zajęciach.
Adorno W. Theodor, „Dwa razy Chaplin” w: „Kronos”, 3, 2012
Agamben Giorgio, „Pulcinella, czyli rozrywka dla dzieci”, Warszawa 2015
Berger Peter L., “Redeeming Laughter. The Comic Dimension of Human Experience”, Berlin/Boston 2014
Bergson Henri, „Śmiech. Esej o komizmie” (różne wydania)
Bloch Ernst, „Ślady”, Kraków 2012
Critchley Simon, “O humorze”, Warszawa 2012
Dziemidok Bohdan, „O komizmie. Od Arystotelesa do dzisiaj”, Gdańsk 2011
Freud Sigmund, „Dowcip i jego stosunek do nieświadomości” oraz „Humor” w: tegoż, „Pisma psychologiczne”, Warszawa 2008
Heller Agnes, „Immortal Comedy: the comic phenomenon in art, literature and life”, Oxford 2004
Macgowan Todd, “Only a Joke Can Save Us. A Theory of Comedy”, Illinois 2017
Monro D.H., “Argument of Laughter”, Notre Dame 1963
Mościcki Paweł, “Chaplin. Przewidywanie teraźniejszości”, Gdańsk 2017
Plessner Helmuth, „Śmiech i płacz. Badania nad granicami ludzkiego zachowania”, Kęty 2004
Zupancić Alenka, “The Odd One In. On Comedy”, Cambridge 2008
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: