Fundamentalizmy i faszyzmy naszych czasów 3800-FFC23-S

Celem seminarium jest poddanie analizie zjawiska fundamentalizmu i faszyzmu. Oba te pojęcia są niezwykle trudne do ich analizy, co sugeruje, że nie mają one, na poziomie definicyjnym, esencji, czyli wspólnego rdzenia. Tym niemniej w różnych kontekstach używa się obu tych pojęć, aby scharakteryzować pewne zjawiska społeczno-polityczne, co może oznaczać pewne pokrewieństwo między nimi występujące. Hipoteza badawcza przyświecająca tym zajęciom jest następująca: zarówno fundamentalizm, jak i faszyzm, są zjawiskami współwystępującymi z procesem nowoczesnej transformacji i tym samym wpisane są one w otaczającą nas rzeczywistość, zarazem stanowiąc dla niej stałe zagrożenie. W trakcie seminarium zbadamy dostępne teorie fundamentalizmu oraz faszyzmu, a następnie wypracowane narzędzia zastosujemy do wybranych przykładów z przeszłości oraz współczesności (np. Indie, USA, Izrael itd.), aby przetestować użyteczność owych narzędzi oraz rozważyć ich zasadność. W tym kontekście użycie liczby mnogiej w odniesieniu do zjawiska fundamentalizmu lub faszyzmu jest o tyle zasadne, że w punkcie wyjścia nie możemy założyć istnienia istoty owych zjawisk i w większym stopniu uzasadnionym jest zastosowanie idei tzw. podobieństw rodzinnych.
Często fundamentalizm określa się jako tendencja do dosłownego, literalnego interpretowania ksiąg świętych, zasad funkcjonowania danej grupy czy też ideologii. Bardzo często z fundamentalizmem jest związana „czarno-biała” wizja rzeczywistości, w ramach której negatywnie jest oceniana społeczność funkcjonująca poza obrębem grupy wyznawców danej religii czy też ideologii. „Czarno-biała” wizja rzeczywistości dotyczy również stosunku do obecnej epoki - jest ona oceniana zdecydowanie negatywnie. Z drugiej strony idealizowana jest wizja przeszłości (lub przyszłości), w której doktryna czy też ideologia była (lub będzie) realizowana w sposób doskonały.
Fundamentalizm jest zjawiskiem zasadniczo współczesnym - jest odpowiedzią na procesy modernizacyjne – w przypadku religii jest to odpowiedź krytyczna, choć w przypadku niektórych ideologii może ona być entuzjastyczna. W przypadku religii często jest to odpowiedź na uznawane za zdradę takie zjawiska jak: dialog międzyreligijny czy też ekumeniczny albo też tendencja do uzgodnienia sposobu funkcjonowania religii ze współczesną kulturą.
Zjawisko fundamentalizmu może dotyczyć religii, filozofii czy też ideologii. Oskarżenia o tendencje fundamentalistyczne niekiedy wysuwa się też pod adresem wyznawców niektórych teorii ekonomicznych.
Teorie faszyzmu, kiedy odnoszone są do zjawisk współczesnych, a nie li tylko historycznych, wywołują silne kontrowersje. Ich powodem jest to, że z terminem tym związany jest silny, negatywny ładunek emocjonalny wynikający ze swoistej traumy drugiej wojny światowej. Obecnie termin ten w przestrzeni publicznej niejednokrotnie funkcjonuje jako oskarżenie i próba stygmatyzowania jednej ze stron sporu. Dodajmy, że z pojęciem faszyzmu związana jest swoista inflacja jego znaczenia, która znacząco utrudnia możliwość precyzyjnego określenia jego cech dystynktywnych. Tym niemniej badania nad faszyzmem dostarczają interesujących i ważkich narzędzi pozwalających na analizę aktualnych zjawisk społecznych, kulturowych i politycznych. Z tej perspektywy jednak istotne jest jednak wyróżnienie odmiennych perspektyw badawczych dotyczących interesującego nas zjawiska. Można zatem badać faszyzm jako ideologię, reżim polityczny (totalitaryzm), a także np. badać tzw. osobowość faszystowską. Inaczej mówiąc badania te mają charakter interdyscyplinarny, obejmujący takie dyscypliny jak nauki polityczne, socjologia, psychologia lub psychiatria, filozofia, kulturoznawstwo, ekonomia itd. W trakcie zajęć zostaną zrekonstruowane niektóre z wiodących teorii faszyzmu.