Tropy mitologiczne w języku – słowa, pojęcia, konteksty 3700-CS-TMJ-23-OG

Zajęcia są poświęcone obserwacji procesów czerpania leksyki i pojęć z zasobów dziedzictwa mitologii greckiej i rzymskiej. Wyrazy przejęte z języków klasycznych to w polskim słownictwie największa i jedna z najstarszych grup zapożyczeń. Losy słów i pojęć o antycznej proweniencji różnie się układały – istotnym zmianom ulegały zarówno sensy słów, ich nacechowanie, konotacje, sposoby wykorzystywania w tekstach, jak i ich słownikowe opisy. Siła mitologicznych historii nierzadko przesądzała o atrakcyjności potencjału metaforycznego zapożyczeń greckich i łacińskich.
Przy okazji obserwacji funkcjonowania wybranych latynizmów i hellenizmów we współczesnej polszczyźnie i w polskich opracowaniach słownikowych będziemy się zapoznawać z ogólnymi kwestiami teoretycznymi dotyczącymi międzyjęzykowych migracji leksykalnych. W przystępny sposób zostaną omówione wybrane kategorie aparatu językoznawczego: procesy apelatywizacji, onimizacji, zmian semantycznych, koncepcja konotacji, językowego obrazu świata, amalgamatów konceptualnych i rzutowania domen pojęciowych. Przyjrzymy się zasadom i efektom tych procesów w kontekście wpływów kulturowych.
Recepcji dziedzictwa antycznego w polszczyźnie będziemy się przyglądać przez pryzmat polskich słowników pochodzących z różnych okresów historycznych oraz współczesnych danych korpusowych, przyjrzymy się językowemu i słownikowemu funkcjonowaniu m.in. nazw artefaktów, eponimów (eponimizmów), nazw własnych, frazeologizmów i in. Wykorzystywane do tego będą metody kwerend leksykograficznych i korpusowych.

Propozycja tematów zajęć (do ustaleń wspólnych):
Historia latynizmów i hellenizmów w polszczyźnie
Pojęcie językowego obrazu świata i amalgamatów konceptualnych
Narzędzia badań leksykalnych (słowniki, wyszukiwarki słownikowe, korpus – konkordancje i kolokacje itp.)
Leksykalna tytanomachia, czyli o kształtowaniu się relacji synominicznych
Językowy obraz antycznych bogów i bogiń (m.in. Zeus, Afrodyta, Ares, Eros, Pan, Persefona, Helios, Hefajstos)
Recepcja semantyczna i pojęciowa mitologicznych stworów
Geografia mentalna, czyli antyczne motywacje geograficzne w polskiej leksyce
Antyk w różnych dziedzinach: zoologii i botanice, medycynie, psychologii
Pola tematyczne w obrębie leksyki zapożyczonej z języków klasycznych

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Założenia (opisowo)

Do uczestnictwa w zajęciach nie jest wymagane formalne zaliczenie innych przedmiotów. Od uczestników zajęć nie oczekuje się przed rozpoczęciem kursu opanowania szczególnego zakresu wiedzy czy umiejętności. Przydatna będzie ciekawość poznawcza, chęć poszukiwania, umiejętność otwartego myślenia.

Koordynatorzy przedmiotu

Ewa Rudnicka

Efekty kształcenia

Efekty kształcenia w zakresie wiedzy:
 zna podstawową terminologię językoznawczą oraz rozumie rolę języka w kulturze [K_W01]
 rozumie zależności pomiędzy dyscyplinami nauk humanistycznych i społecznych [K_W04]
 zna podstawowe metody kwerend korpusowych i leksykograficznych oraz analizy leksykalnej [K_W05]
 zna podstawowe zasady komunikacji naukowej w zakresie nauk humanistycznych i społecznych [K_W08]

Efekty kształcenia w zakresie umiejętności:
 potrafi selekcjonować informacje pochodzące z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych oraz dokonać ich krytycznej oceny [K_U01]
 potrafi wykonać kwerendę i analizę materiałów źródłowych za pomocą odpowiednich narzędzi badawczych [K_U02]
 potrafi sformułować problem badawczy [K_U04]
 potrafi rozpoznawać i interpretować podstawowe zjawiska językowe współczesności [K_U05]
 potrafi uczestniczyć w dyskusjach naukowych dotyczących języka i przemian w języku[K_U06]
 potrafi samodzielnie opracować i zaprezentować wyniki swoich analiz i refleksji [K_U07]
 potrafi zaplanować i zrealizować działania o charakterze performatywnym [K_U09]
 potrafi wykorzystywać narzędzia cyfrowe w pracy akademickiej [K_U14]

Efekty kształcenia w zakresie kompetencji społecznych:
 ma gotowość podejmowania kształcenia przez całe życie [K_K01]
 ma gotowość do własnego rozwoju naukowego w zakresie nauk humanistycznych [K_K03]
 ma gotowość do poznawania nowych metod badawczych [K_K03]
 potrafi dobierać odpowiednie środki do realizacji wskazanych zadań [K_K04]
 potrafi samodzielnie wyznaczać zadania, cechuje się odpowiedzialnością i przedsiębiorczością [K_K05]
 szanuje zasady tolerancji i wykazuje wrażliwość wobec różnic kulturowych [K_K07]
 szanuje etyczny wymiar badań naukowych [K_K10]
 respektuje prawa własności intelektualnej [K_K11]

Kryteria oceniania

Podstawą zaliczenia zajęć jest:
a) aktywne uczestnictwo w zajęciach,
b) wykonywanie na bieżąco zadań związanych z zajęciami,
c) końcowe kolokwium zaliczeniowe (pisemne),
d) obecność na zajęciach (z prawem do dwóch nieobecności w semestrze).

Zaliczenie na ocenę:
ocena ciągła (przygotowanie do zajęć i aktywność) 40%,
końcowe kolokwium zaliczeniowe (pisemne) 60%.
Warunkiem uzyskania zaliczenia z przedmiotu jest obecność na zajęciach (z prawem do dwóch nieobecności w semestrze).

Literatura

OPRACOWANIA (lektura do wyboru):
Buttler D., Dola i niedola wyrazów pochodzenia łacińskiego we współczesnej polszczyźnie, „Poradnik Językowy” 1989, z. 3.
Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1987.
Krawczuk A., Alfabet Krawczuka mitologiczny, Kraków 1991.
Krawczuk K., Stąd do starożytności, Warszawa 1988.
Kreyser K., Śladami mitów starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1992.
Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Kraków 2013.
Maćkiewicz J., Co to są tzw. internacjonalizmy, „Język Polski” 1984, z. 4, s. 176-184.
Marciniak K., Mitologia grecka i rzymska, Warszawa 2010.
Parandowski J., Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992.
Rybicka H., Losy wyrazów obcych w języku polskim, Warszawa 1976.
Siatkowska E., Historia wpływów łacińskich w językach zachodniosłowiańskich, „Poradnik Językowy” 1989, z. 4, s. 229-239.
Tabakowska E., Mit o Persefonie jako amalgamat pojęciowy, [w:] Persefona, czyli dwie strony rzeczywistości, red. M. Cieśla-Korytowska, M. Sokalska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010.
Walczak B., Granica między jednostkami leksykalnymi rodzimymi i obcego pochodzenia, [w:] Opisać słowa, red. A. Markowski, Warszawa 1992, s. 222-232.
Witaszek-Samborska M., Zapożyczenia z różnych języków we współczesnej polszczyźnie, Poznań 1993.
Wojan K., Przypadkowe i nieprzypadkowe wędrówki leksemów, Gdańsk 2010.

SŁOWNIKI (w wyborze):
Arct M., Słownik ilustrowany języka polskiego, Warszawa 1916.
Czeszewski M., Foremniak K., Ludzie i miejsca w języku. Słownik frazeologizmów eponimicznych, Warszawa 2011.
Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1-2, Warszawa 2000.
Kopaliński W., Słownik eponimów czyli wyrazów odimiennych, Warszawa 1996.
Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1985.
Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 1-6, Warszawa 1807-1815.
Nowy słownik języka polskiego, red. T. Lehr-Spławiński, t. 1-2, Warszawa 1938-39.
Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, t. 1-50, Poznań 1994–2005.
Puda-Blokesz M., Po nitce do kłębka. Mały słownik mitologizmów frazeologicznych języka polskiego, Kraków 2015.
Rutkowski M., Słownik metafor i konotacji nazw własnych, Olsztyn 2012.
Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1-8, Warszawa 1900-1927 [tzw. Słownik warszawski].
Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 1-3, Warszawa 1978-81.
Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1-10, Warszawa 1958-1969.
Słownik języka polskiego, red. A. Zdanowicz et al., t. 1-2, Wilno 1861 [tzw. Słownik wileński].
Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa 1996.
Uniwersalny słownik języka polskiego,red. S. Dubisz, t. 1-4, wyd. I, Warszawa 2003.
Wielki słownik języka polskiego, red. P. Żmigrodzki, Kraków 2007-...

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3700-CS-TMJ-23-OG w USOSweb