Deliberatorium Mediterraneum: cywilizacje Śródziemnomorza w czasach rozkwitu i upadku 3700-CS-DM-24-OG

Jest to próba przeprowadzenia interdyscyplinarnej refleksji nad Śródziemnomorzem. Będzie ono ujmowane jako świat wielu różnorodnych regionów i wielu lokalnych ośrodków koncentrujących w nawiązaniu do koncepcji Fernanda Braudela. Równocześnie będziemy rozważać Śródziemnomorze jako ekumenę ludzi wielu cywilizacji w okresie ponad tysiąca lat po rozpadzie imperium rzymskiego. Między rozważaniem chronologicznym a badaniem problemowym ustanowiona będzie wspierająca oba przedsięwzięcia struktura dialogiczna w rozumieniu Edgara Morina. Podstawą będzie podejście eko-historyczne.
Wstępną tezą jest uznanie, że Śródziemnomorze jako rzeczywistość bardzo różnych regionalnych wspólnot ludzkich było zawiązane przez kilka ponad kulturowych relacji nazywanych cywilizacjami (relacji ludzi z systemami wartości). To nie tylko cywilizacje arabska, bizantyńska, łacińska, osmańsko/bałkańska czy w końcu europejska (zachodnia). To również np. cywilizacje andaluzyjska i hiszpańska, a także żydowska i ormiańska. Świat ten łączyły wędrówki, wojny, handle i pielgrzymki, dzieliły spory religijne oraz interesy grup władzy.
Świat wielocywilizacyjnego Śródziemnomorza załamał się, gdy nowoczesna Europa wykreowała nową postać cywilizacji zachodniej i rozpoczęła globalną ekspansję. Na przełomie XVIII i XIX w. nastąpiło pęknięcie Śródziemnomorza na strefy północną i południową. Podział ten związany z ekspansją kolonialną, a potem globalizacją kapitalistyczną, utrzymał się do czasów współczesnych. W takim kontekście rozważać się będzie zagadnienia związane z życiem różnych wspólnot: etnicznych, religijnych, zawodowych. Będziemy także chcieli podjąć próbę określenia „człowieka śródziemnomorskiego”.
Nasze zadanie polega na weryfikacji hipotezy o Świecie Śródziemnomorskim i jego rozpadzie w konsekwencji ekspansji europejskiej. Równocześnie chcemy poszukać słabości wewnętrznych regionów, które uniemożliwiły przekształcenie w kapitalistyczną Gospodarkę-Świat w ujęciu Immanuela Wallersteina.
Przyjmujemy do rozważenia kwestię orientalizmu w dziejach tego świata w okresie od epoki krucjat do dzisiaj. Co nie oznacza pomijania poprzedzających stuleci i nie przesądza o chronologicznym wymiarze Śródziemnomorza. Równorzędnie zaproponujemy ujęcie tego świata w konwencji orientalizmu/kolonializmu z uwzględnieniem dwu idei: nacjonalizmu i socjalizmu. A także ich religijno-politycznego wyrazu w postaci fundamentalizmu.
Zakres przestrzenny wyznaczyliśmy dwoma elementami:
- współistnieniem ludzi różnych cywilizacji
- wspólnotą relacji między społeczeństwami a środowiskiem.
Oznacza to:
1. skupienie uwagi na ludziach.
2. szukanie tego, co łączy ludzi ponad kulturami, to znaczy cywilizacji i sposobu, w jakim są one obecne. W szczególny sposób zostanie potraktowana kultura kulinarna/kultura stołu jako niezbędny komponent całości ekonomicznej, politycznej i religijnej.
3. Potraktowanie tych idei, a także prób opisania nimi rzeczywistości, kształtowania jej jako drogi do odtworzenia wcześniejszego stanu świata.
4. Podjęcie refleksji nad procesami określonymi jako obrona tożsamości i szukanie tożsamości.
5. Uwzględnienie możliwości prezentacji komparatystycznej, czyli wskazania na równoległy proces anihilacji świata Międzymorza czarnomorsko-bałtyckiego (w tym rozbiorów I Rzeczypospolitej).
Takie ujęcie prowadzi do weryfikacji koncepcji Śródziemnomorza jako świata oraz do dyskusji nad jego zmiennością przestrzenną.
Służy także odejściu od popularnych ujęć przeciwstawiających Zachód Wschodowi, a chrześcijaństwo/Europę islamowi/światu arabskiemu.
Nie trzeba nawet podkreślać, że propozycja ta jest nowatorska w świecie nauki. Orientalizm nie był w ten sposób badany, Śródziemnomorze nie zostało dotąd przedstawione w parametrach kolonializmu.
W analizie formowania się a następnie rozpadu całości nazywanej światem będą pokazywane centra wzrostu ludzkiej aktywności, ekonomicznej i umysłowej. Przedstawione zostaną także zmienne religijne i polityczne linie podziału wspólnot i podjęta zostanie koncepcja granic naturalnych i kulturowych. Zasadniczym tematem staną się przestrzenie spotkań ludzi różnych cywilizacji oraz następstwa ich destrukcji w konsekwencji rozpadu ekumeny. W końcu zostanie postawione pytanie o dziedzictwo śródziemnomorskie i jego rolę w budowaniu możliwej nowej przestrzeni współżycia światów podzielonych.
Część zajęć będzie realizowana także w ramach: spotkań seminaryjnych z zaproszonymi gośćmi zajmującymi się Śródziemnomorzem w ramach bloku „Moje Śródziemnomorze”, a także bloków zajęć poświęconych literaturze pięknej (z wykorzystaniem takich utworów, jak m.in. A. Dumas, Hrabia Monte Christo; A. Camus, Dżuma; J. Conrad, Złota strzała, Korsarz; G. Herling-Grudziński G., Cud, Dżuma w Neapolu; A. Malouf, Leon Afrykański), kuchni, muzyce, operze, konfliktom i migracjom.