Antropologia kulturowa1 3600-7-AK1

Zapoznanie studentów z wybranymi problemami, pojęciami, teoriami i metodami antropologii kulturowej. Omówienie podstawowych kwestii z zakresu studiów nad kulturą, relacji pomiędzy kulturą a środowiskiem naturalnym, systemów organizacji społecznej, problemu kształtowania osobowości, relatywizmu i uniwersalizmu językowego (i kulturowego), relacji ze zjawiskami nadprzyrodzonymi, kwestii czasu i przestrzeni życia człowieka, formowaniem się i funkcjonowaniem cyklów obrzędowych, problemów antropologii współczesnej oraz antropologii jako nauki stosowanej. W toku wykładu uwzględniony zostanie materiał także z poza obszaru Azji i Afryki.
1. Podstawowe definicje i obszar zainteresowania i badań. Etnografia, etnologia, antropologia społeczna, antropologia kultury, socjologia. Nauki etnologiczne. Pojęcie kultury. Podstawowe definicje i wyznaczany przez nie obszar pojęciowy. Źródła do badań w zakresie antropologii kulturowej.
2. Początki nauk etnologicznych – spojrzenie na świat własny i obcy. Rozróżnienie swój – obcy. Europocentryzm i europejskie odkrywanie świata. Poznanie świata egzotycznego i obszaru działania chrześcijaństwa. Intelektualne przewroty doby odrodzenia i oświecenia. Idea dobrego dzikiego. Ujęcie kolonialne i początek postkolonializmu – orientalizm i okcydentalizm.
3. Odkrycie ewolucji. Teoria Darwina w obszarze biologii i kultury. Ewolucjonizm E.B. Tylora i L.H. Morgan. Badania społeczeństw pierwotnych. Nowe spojrzenie na obcego – początek równości krwi.
4. Od ewolucjonizmu do funkcjonalizmu. Ewolucjonizm krytyczny i dyfuzjonizm (historyzm), nowe teorie rozwoju kultury. Rozróżnienia kultura-natura, kultura-cywilizacja, kultura-kultury. Analiza zjawisk kultury poprzez rzecz, zachowanie, znaczenie. Początek rozważań funkcjonalnych, strukturalnych, relatywizmu i postmodernizmu.
5. Funkcjonalizm, funkcjonalizm strukturalny i strukturalizm jako spojrzenie w głąb kultury. Teoria zmiany kulturowej. Instytucja w ewolucjonizmie, funkcjonalizmie, jej miejsce w strukturalizmie. Analiza zjawisk kultury poprzez rzecz, zachowanie, znaczenie (symbol) – kultura materialna, społeczna i duchowa (na przykładzie kula, wsi Bororo i jurty).
6. Metody badań antropologii kulturowej. Modele podejść badawczych – ujęcie emic i ethic. Podstawowe techniki badawcze – rozmowa, wywiad etnograficzny, obserwacja i obserwacja uczestnicząca. Metody badań wizualnych. Badania przezroczyste, kontakty badacza z „dzikim”. Tekst antropologiczny i jego autorzy.
7. Rewolucja funkcjonalna Bronisława Malinowskiego raz jeszcze. Badacz i badana społeczność.
8. Kultura i środowisko. Zachowania człowieka w różnych warunkach środowiska naturalnego. Determinizm geograficzny i determinizm kulturowy. Środowisko i gospodarka. System wytwarzania i wymiany dóbr a typ organizacji społeczno-gospodarczej. Kręgi kulturowe – kryteria definiowania, zakres pojęciowy, ich przestrzeń i czas. Wędrówka elementów kultury. Neoewolucjonizm.
9. Kultura i społeczeństwo. Wspólnota społeczna, podstawowe wzory grup społecznych. Zagadnienie więzi społecznych (osobista i ideologiczna). Pokrewieństwo pomiędzy kulturą i naturą, kwestia kazirodztwa. Typy pokrewieństwa. Małżeństwo, rodzina. Zasada descendencji i aliansowa. Związki rodowe i plemienne. Systemy pokrewieństwa a dziedziczenie. Przekazywanie kontroli nad społeczeństwem – władza. Modernistyczna koncepcja rodziny i jej krytyka.
10. Osobowość i społeczeństwo. Kulturowe uwarunkowania kształtowania się osobowości. Wzory osobowości – wzory kultury. Proces wychowania – grupy wieku, inicjacje (obrzędy przejścia). Płeć w kulturze i płeć kulturowa w kontekście procesów wychowawczych i zachowań osobników dojrzałych. Bohater kulturowy jako wzór zachowań. Osobowość zbiorowa a charakter narodowy.
11. Świat nadprzyrodzony. Świat nadprzyrodzony. Magia i religia. Myślenie symboliczne. Czas i przestrzeń sacrum i profanum. Mity a obrzędy, mityczne scenariusze obrzędów. Cykle obrzędowe świąt dorocznych, rodzinnych, narodowych i państwowych. Obrzęd, rytuał, ceremonia. Religia i kult. Bohater kulturowy w kontekście religii, magii i poza nimi.
12. Język i kultura – język kultury. Język a mowa. Aspekty semiotycznej analizy tekstu. Teoria zachowań językowych Bronisława Malinowskiego. Relatywizm językowy Sapira i Wortha a uniwersalizm językowy Chomskiego. Kultura jako język i system znaków. Język mówiony, język pisany, język ciała… Problem przekładu. Relatywizm a uniwersalizm kulturowy.
13. Marksistowskie ujęcie kultury, teorie wybranych badaczy z kręgu marksistów – marksizm jako kierunek ewolucjonistyczny, założenia podstawowe i drogi wiodące ku ujęciom niemarksistowskim, wpływy wielkich teorii antropologicznych (M.Godelier, L.Althusser, C.Meillassoux, Immanuel Wallerstein), marksizm w świecie współczesnym.
14. Strukturalizm i post-strukturalizm. Claude Levi-Strauss i klasyczna antropologia strukturalna. Koncepcje J.Derridy, J.Lacana, P.Bourdieu, M.Foucaulta. Problem pogranicza kierunków i nurtów intelektualnych, kwestia „interdyscyplinarności” koncepcji.
15. Modernistyczne i postmodernistyczne ujęcie kultury. Założenia postmodernizmu i jego krytyka. Problem obiektywizmu i relatywizm w badaniach antropologicznych. Autokreacja antropologiczna. Interpretacjonizm i antropologia refleksyjna. Opis gęsty.
16. Konstruktywizm a kultura masowa i popularna – problem lokalności i globalizacji. Kulturowe konstruowanie świata. Teoria tradycji wynalezionej. Od konstruowania płci kulturowej po tożsamość.

Barnard A., Antropologia. Zarys teorii i historii, Warszawa 2006
Barth F., Gingrich A., Parkin R., Silverman S., Antropologia. Jedna dyscyplina, cztery tradycje: brytyjska, niemiecka, francuska i amerykańska, Kraków 2007
Bowie F., Świat człowieka, Antropologia religii, Kraków 2009
Brocki M., Antropologia kulturowa i społeczna, Kraków 2013
Burke P., Historia kulturowa. Wprowadzenie, Kraków 2012
Burszta W., Antropologia kultury. Tematy, teorie, interpretacje, Poznań 1996
Deliege R., Historia antropologii. Szkoły, autorzy, teorie, Warszawa 2011
Eller J.D., Antropologia Kulturowa. Globalne siły, lokalne światy, Kraków 2012
Gajda J., Antropologia Kulturowa, część I, Wprowadzenie do wiedzy o kulturze, Kraków 2015
Gajda J., Antropologia Kulturowa, część II, Kultura obyczajowa początki XXI wieku, Kraków 2015
Hann Ch., Antropologia społeczna, Krakw 2008
Kuligowski W., Antropologia współczesności. Wiele światów, jedno miejsce, Kraków 2007
Nowicka E., Świat człowieka – świat kultury. Wydanie nowe, Warszawa 2009
Olszewska-Dyoniziak B., Człowiek – kultura – osobowość. Wstęp do klasycznej antropologii kulturowej, Wrocław 1991
Pink S., Etnografia wizualna. Obrazy media i przedstawienie w badaniach, Kraków 2007

Mencwel A. (red.), Wiedza o kulturze, cz. 1., Antropologia kultury, Warszawa 2003
Godlewski G. (red.), Wiedza o Kulturze, cz. 2., Antropologia słowa, Warszawa 2003
Nowicka E., Głowacka-Grajper M. (red.), Świat człowieka – świat kultury. Wydanie nowe. Antologia tekstów klasycznej antropologii, Warszawa 2009