Antropologia kulturowa (L) 3600-19-AKW2

Zapoznanie studentów z wybranymi problemami, pojęciami, teoriami i metodami antropologii kulturowej. Omówienie podstawowych kwestii z zakresu studiów nad kulturą, relacji pomiędzy kulturą a środowiskiem naturalnym, systemów organizacji społecznej, problemu kształtowania osobowości, relatywizmu i uniwersalizmu językowego (i kulturowego), relacji ze zjawiskami nadprzyrodzonymi, kwestii czasu i przestrzeni życia człowieka, formowaniem się i funkcjonowaniem cyklów obrzędowych, problemów antropologii współczesnej oraz antropologii jako nauki stosowanej. W toku wykładu uwzględniony zostanie materiał także z poza obszaru Azji i Afryki.
1. Podstawowe definicje i obszar zainteresowania i badań. Etnografia, etnologia, antropologia społeczna, antropologia kultury, socjologia. Nauki etnologiczne. Pojęcie kultury. Podstawowe definicje i wyznaczany przez nie obszar pojęciowy. Źródła do badań w zakresie antropologii kulturowej.
2. Początki nauk etnologicznych – spojrzenie na świat własny i obcy. Rozróżnienie swój – obcy. Europocentryzm i europejskie odkrywanie świata. Poznanie świata egzotycznego i obszaru działania chrześcijaństwa. Intelektualne przewroty doby odrodzenia i oświecenia. Idea dobrego dzikiego. Ujęcie kolonialne i początek postkolonializmu – orientalizm i okcydentalizm.
3. Odkrycie ewolucji. Teoria Darwina w obszarze biologii i kultury. Ewolucjonizm E.B. Tylora i L.H. Morgan. Badania społeczeństw pierwotnych. Nowe spojrzenie na obcego – początek równości krwi.
4. Od ewolucjonizmu do funkcjonalizmu. Ewolucjonizm krytyczny i dyfuzjonizm (historyzm), nowe teorie rozwoju kultury. Rozróżnienia kultura-natura, kultura-cywilizacja, kultura-kultury. Analiza zjawisk kultury poprzez rzecz, zachowanie, znaczenie. Początek rozważań funkcjonalnych, strukturalnych, relatywizmu i postmodernizmu.
5. Funkcjonalizm i strukturalizm jako spojrzenie w głąb, ich aspekty uniwersalne. Teoria zmiany kulturowej. Instytucja w ewolucjonizmie, funkcjonalizmie, jej miejsce w strukturalizmie. Analiza zjawisk kultury poprzez rzecz, zachowanie, znaczenie (symbol) – kultura materialna, społeczna i duchowa (na przykładzie kula, wsi Bororo i jurty).
6. Rewolucja funkcjonalna Bronisława Malinowskiego raz jeszcze. Badacz i badana społeczność. Modele podejść badawczych – ujęcie emic i ethic. Podstawowe techniki badawcze – rozmowa, wywiad etnograficzny, obserwacja i obserwacja uczestnicząca. Badania przezroczyste, kontakty badacza z „dzikim”. Tekst antropologiczny i jego autorzy.
7. Kultura i środowisko. Zachowania człowieka w różnych warunkach środowiska naturalnego. Determinizm geograficzny i determinizm kulturowy. Środowisko i gospodarka. System wytwarzania i wymiany dóbr a typ organizacji społeczno-gospodarczej. Kręgi kulturowe – kryteria definiowania, zakres pojęciowy, ich przestrzeń i czas. Wędrówka elementów kultury. Neoewolucjonizm.
8. Kultura i społeczeństwo. Wspólnota społeczna, podstawowe wzory grup społecznych. Zagadnienie więzi społecznych (osobista i ideologiczna). Pokrewieństwo pomiędzy kulturą i naturą, kwestia kazirodztwa. Typy pokrewieństwa. Małżeństwo, rodzina. Zasada descendencji i aliansowa. Związki rodowe i plemienne. Systemy pokrewieństwa a dziedziczenie. Przekazywanie kontroli nad społeczeństwem – władza. Modernistyczna koncepcja rodziny i jej krytyka.
9. Osobowość i społeczeństwo. Kulturowe uwarunkowania kształtowania się osobowości. Wzory osobowości – wzory kultury. Proces wychowania – grupy wieku, inicjacje (obrzędy przejścia). Płeć w kulturze i płeć kulturowa w kontekście procesów wychowawczych i zachowań osobników dojrzałych. Bohater kulturowy jako wzór zachowań. Osobowość zbiorowa a charakter narodowy.
10. Świat nadprzyrodzony. Świat nadprzyrodzony. Magia i religia. Myślenie symboliczne. Czas i przestrzeń sacrum i profanum. Mity a obrzędy, mityczne scenariusze obrzędów. Cykle obrzędowe świąt dorocznych, rodzinnych, narodowych i państwowych. Obrzęd, rytuał, ceremonia. Religia i kult. Bohater kulturowy w kontekście religii, magii i poza nimi.
11. Język i kultura – język kultury. Język a mowa. Aspekty semiotycznej analizy tekstu. Teoria zachowań językowych Bronisława Malinowskiego. Relatywizm językowy Sapira i Wortha a uniwersalizm językowy Chomskiego. Kultura jako język i system znaków. Język mówiony, język pisany, język ciała… Problem przekładu. Relatywizm a uniwersalizm kulturowy.
12. Marksistowskie ujęcie kultury i teorie badaczy z kręgu marksistów – założenia podstawowe i drogi wiodące ku ujęciom niemarksistowskim, wpływy wielki teorii antropologicznych (Maurice Godelier, Louis Althusser, Claude Meillassoux, Immanuel Wallerstein), marksizm w świecie współczesnym
13. Strukturalizm i post-strukturalizm. Claude Levi-Strauss i klasyczna antropologia strukturalna. Koncepcje Pierre’a Bourdieu i Michel’a de Certeau, Michaela Foucault, Marc’a Augé. Problem pogranicza kierunków i nurtów intelektualnych, kwestia „interdyscyplinarności” koncepcji.
14. Modernistyczne i postmodernistyczne ujęcie kultury. Założenia postmodernizmu i jego krytyka. Problem obiektywizmu i relatywizm w badaniach antropologicznych. Autokreacja antropologiczna. Interpretacjonizm i antropologia refleksyjna. Opis gęsty.
15. Konstruktywizm a kultura masowa i popularna – problem lokalności i globalizacji. Kulturowe konstruowanie świata. Od konstruowania płci kulturowej po tożsamość. Dekonstrukcja J.Derridy.