Filozoficzne problemy nauk podstawowych 3501-FPNP-DON
W pierwszej części wykładu przedstawione zostaną zarysy podstawowych teorii i koncepcji fizycznych w porządku chronologicznym, przy czym uwypuklone będą aspekty tych teorii istotne z filozoficznego punktu widzenia. Punktem wyjścia będzie astronomia i fizyka starożytna (teorie Ptolemeusza i Arystotelesa), po czym omówiona zostanie rewolucja w nauce nowożytnej, która miała miejsce w XVI i XVII wieku, zapoczątkowana odkryciami astronomicznymi Kopernika i Keplera oraz pracami Galileusza i Newtona. Omawiając mechanikę klasyczną Newtona zwrócimy szczególną uwagę na spór o status czasu i przestrzeni oraz zagadnienie determinizmu i przewidywalności. Następnym zagadnieniem będzie redukcja termodynamiki do mechaniki statystycznej i związany z nią problem nieodwracalności zjawisk termodynamicznych. Z kolei analiza teorii elektromagnetyzmu dostarczy materiału filozoficznego związanego z pojęciem unifikacji zjawisk elektrycznych i magnetycznych oraz ontologicznym statusem pól fizycznych. Problemy teorii elektromagnetyzmu (problem eteru oraz brak niezmienniczości Galileuszowskiej) doprowadzą nas bezpośrednio do powstania szczególnej teorii względności. Wyjaśnione zostaną efekty relatywistyczne (skrócenie Lorentza, dylatacja czasu, stożki świetlne) oraz status geometrii nieeuklidesowych i podstawowe założenia ogólnej teorii względności (geometryzacja grawitacji). Studenci uzyskają również podstawowe informacje na temat sposobu opisu zjawisk kwantowych i jego konsekwencji epistemologicznych i ontologicznych. Przedstawione zostaną trudności pojęciowe mechaniki kwantowej: problem pomiaru, zagadnienie nielokalności i teorie parametrów ukrytych. Część pierwsza kursu zakończona zostanie wzmianką na temat współczesnej kosmologii oraz teorii cząstek elementarnych.
Druga część wykładu i ćwiczeń poświęcona jest filozofii matematyki. Zaprezentowane zostaną podstawowe pytania filozoficzne związane z matematyką, takie jak np.:
- problem istnienia obiektów matematycznych;
- obiektywność prawd matematycznych;
- zagadnienie stosowalności matematyki w naukach przyrodniczych;
- konsekwencje twierdzenia Gödla dla filozofii matematyki (i filozofii);
- problem dowodów komputerowych;
- program Hilberta, nurt formalistyczny w podstawach matematyki;
- spór realizm-antyrealizm;
- pojęcie prawdopodobieństwa i związane z nim trudności;
Trzecia część wykładu poświęcona będzie dominującym zagadnieniom współczesnej filozofii biologii. Na wstępie, w sposób ogólny zarysowana zostanie panorama tematów wchodzących w zakres wspomnianej dyscypliny; zastanowimy się także nad statusem biologii jako nauki, zwłaszcza w kontekście toczącej się dyskusji dotyczącej możliwości zredukowania wszystkich wyjaśnień biologicznych do wyjaśnień z poziomu biologii molekularnej. Następnie omówione zostaną biologiczne definicje życia, po których przejdziemy do zarysowania historii i głównych – interesujących z filozoficznego punktu widzenia – twierdzeń teorii ewolucji, z czego najwięcej miejsca poświęcimy pojęciom genu, gatunku i adaptacji oraz sporom o jednostki i poziomy doboru naturalnego. Poddamy również analizie kontrowersje wokół rzekomej tautologiczności twierdzenia, zgodnie z którym przetrwają tylko najlepiej dostosowani. W końcu zajmiemy się miejscem języka teleologicznego w biologii i jego właściwą, zgodną z teorią ewolucji interpretacją.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
K_W02 Ma podstawową wiedzę o związkach między filozofią a naukami szczegółowymi oraz o specyfice przedmiotowej i metodologicznej filozofii nauki i nauk szczegółowych (fizyki, biologii i matematyki)
K_W03 Zna podstawową terminologię filozofii nauk podstawowych (fizyki, biologii, matematyki) w języku polskim (ew. angielskim)
Nabyte umiejętności:
K_U02 samodzielnie zdobywa wiedzę (na podstawie sugerowanych materiałów pomocniczych)
K_U04 słucha ze zrozumieniem ustnej prezentacji idei i argumentów dotyczących filozoficznych zagadnień nauk szczegółowych
K_U05 Poprawnie stosuje poznaną terminologię filozoficzną oraz naukową
Nabyte kompetencje społeczne:
K_K05 Efektywnie organizuje własną pracę (przygotowanie do egzaminu) i krytycznie ocenia jej stopnień zaawansowania
Kryteria oceniania
Wykład kończy się egzaminem pisemnym składającym się z trzech części (filozofia fizyki, matematyki i biologii). Ćwiczenia oceniane są na podstawie obecności, aktywności, prac pisemnych oraz testów zaliczeniowych. Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2
Warunkiem koniecznym przystąpienia do egzaminu jest zaliczenie wszystkich trzech części ćwiczeń na ocenę przynajmniej dostateczną.
Literatura
E.M. Rogers, „Fizyka dla dociekliwych”,
R. Penrose, „Nowy umysł cesarza”
M. Heller, T. Pabjan, „Elementy filozofii przyrody” (rozdz. 5)
Galileo Galilei, „Dialog o dwu najważniejszych układach świata”
E. Nagel, „Struktura nauki”
A. Einsten, L. Infeld, „Ewolucja fizyki”
R. Feynman i in., “Feynmana wykłady z fizyki”
H. Price, „Strzałka czasu i punkt Archimedesa”
R. Murawski, Filozofia matematyki. Zarys dziejów
S. Shapiro, Thinking about mathematics
T. Crilly, 50 teorii matematyki, które powinieneś znać
Ayala, F.J., Arp, R., (eds.) (2010). „Contemporary Debates in Philosophy of Biology”. Oxford: Wiley-Blackwell.
Hull, D.L., Ruse, M., (eds.) (2008). „The Cambridge Companion to the Philosophy of Biology”. Cambridge: Cambridge University Press.
Rosenberg, A., McShea, D.W. (2008). „Philosophy of Biology. A Contemporary Introduction”. New York-London: Routledge.
Sarkar, S., Plutynski, A., (eds.) (2008). „A Companion to the Philosophy of Biology”. Oxford: Blackwell Publishing.
Sober, E. (2000). „Philosophy of Biology”. Oxford: Westview Press.
Sober, E., (ed.) (2006). „Conceptual Issues in Evolutionary Biology”. Cambridge, Mass.-London: Bradford Books, The MIT Press.
Sterelny, K., Griffiths, P.E. (1999). „Sex and Death: An Introduction to Philosophy of Biology”. Chicago-London: University of Chicago Press.
Kuźniar A. (2019), Etyka analityczna a teoria ewolucji", Warszawa: Centrum Studiów Zaawansowanych Politechniki Warszawskiej.
Więcej informacji
Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: