Przedmiot fakultatywny: Dzieje Kościoła prawosławnego w Europie Środkowo-Wschodniej w XX-XXI wieku 3224-PRZEDF9
Celem przedmiotu jest zapoznanie studentów z historią Kościoła prawosławnego w regionie w XX-XXI w. Ukazane zostanie oddziaływanie wschodniego chrześcijaństwa na kulturę narodów Europy Środkowo-Wschodniej. Prześledzimy również wpływ prawosławia na proces kształtowania świadomości narodowej jego wyznawców. Analizie zostaną poddane stosunki pomiędzy państwem a Cerkwią na poszczególnych etapach rozwoju państw regionu. Przedstawiona zostanie sytuacja Kościoła prawosławnego w warunkach dwóch totalitaryzmów. Student rozwija swoje umiejętności badawcze, uczy się samodzielnie zdobywać wiedzę, korzystając ze wsparcia opiekuna naukowego.
W ramach zajęć omawiane są następujące zagadnienia:
1. Historia podziału Kościoła Wschodniego i Zachodniego. Uwarunkowania polityczne, kulturowe i dogmatyczne
2. Prawosławie – charakterystyka ogólna: liczebność, dogmaty, obrzędowość
3. Zarys historii Kościoła prawosławnego na ziemiach Polski i Litwy:
a) od Chrztu Rusi do inwazji Mongołów
b) od inwazji Mongołów do Unii Lubelskiej
c) od Unii Lubelskiej do rozbiorów Rzeczypospolitej
d) od rozbiorów Rzeczypospolitej do restytucji państwowości polskiej
4. Zarys historii Kościoła prawosławnego w Rosji:
a) okres istnienia Wielkiego Księstwa Moskiewskiego i Carstwa Rosyjskiego
b) od skasowania do reaktywacji urzędu Patriarchy
5. Rosyjska Cerkiew Prawosławna podczas wojny domowej w Rosji oraz w pierwsze dziesięciolecia panowania bolszewików
a) sobór moskiewski 1917-1918
b) represje bolszewickie
6. Położenie Kościoła prawosławnego w Polsce w okresie międzywojennym
a) położenie prawno-organizacyjne
b) ustanowienie autokefalii
c) polityka władz II RP wobec Kościoła prawosławnego
d) sytuacja narodowościowa PAKP w II RP
7. Kościół prawosławny na ziemiach polskich podczas II wojny światowej
a) zmiany organizacyjne pod okupacją niemiecką
b) polityka władz okupacyjnych wobec Kościoła prawosławnego
c) kwestia autokefalii (Białoruś, Ukraina, kraje bałtyckie)
8. Rosyjskie prawosławie w czasie II wojny światowej
a) reaktywacja patriarchatu
b) aktywność międzynarodowa
9. PAKP w latach powojennych
a) liczebność i główne skupiska
b) kwestia autokefalii
c) stan majątkowy, życie monastyczne, szkolnictwo
10. PAKP od 1989 do chwili obecnej
11. Cerkiew prawosławna w ZSRR w latach powojennych
a) polityka władz wobec Cerkwi
b) sytuacja w dobie „Pieriestrojki” i upadku ZSRR
12. Kościoły prawosławne za Granicą
a) Rosyjska Cerkiew Prawosławna za Granicą
b) struktury PAKP na obczyźnie
c) inne kościoły autokefaliczne za granicą (białoruski, ukraiński)
13. Patriarchat Moskiewski po roku 1991:
a) sytuacja prawno-organizacyjna
b) stosunki między Cerkwią a władzą świecką
c) działalność misyjna
14. Kwestia autokefalii na obszarze b. ZSRR
15. Dialog ekumeniczny i stosunki międzykościelne w regionie
Nakład pracy studenta:
Uczestnictwo w zajęciach w sali – 30 godzin (1 ECTS)
Przygotowanie do zaliczenia ustnego – 30 godzin (1 ECTS)
Tryb prowadzenia
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Student po ukończeniu zajęć:
[Wiedza:]
1) zna i rozumie w podstawowym stopniu historię Kościoła prawosławnego oraz zagadnienia, pojęcia i koncepcje historyczne wiążące ją z Europą Środkowo-Wschodnią jako regionem, ze szczególnym uwzględnieniem procesów i zjawisk kulturowych w kontekście przemian społecznych i politycznych (K1_W04; Odniesienie do P6S_WG Zakres i głębia, P6S_WK Kontekst/uwarunkowania, skutki)
2) zna i rozumie w podstawowym stopniu zagadnienia dotyczące kształtowania się relacji narodowościowych i religijnych, społeczno-politycznych i gospodarczych w Europie Środkowo-Wschodniej (K1_W06; Odniesienie do P6S_WG Zakres i głębia, P6S_WK Kontekst/uwarunkowania, skutki)
[Umiejętności:]
3) potrafi wyszukać, selekcjonować, analizować i wykorzystywać potrzebne mu informacje z różnych źródeł (K1_U01; Odniesienie do P6S_UW Wykorzystywanie wiedzy/ rozwiązywane problemy i wykonywane zadania)
4) potrafi rozwijać swoje umiejętności badawcze, samodzielnie zdobywać wiedzę, korzystając ze wsparcia opiekuna naukowego; umiejętnie formułować myśli, prezentować wyniki badań w postaci wypowiedzi ustnej lub pisemnej (różnego typu) (K1_U03; Odniesienie do P6S_UW Wykorzystywanie wiedzy/ rozwiązywane problemy i wykonywane zadania)
5) potrafi odwołując się do zdobytej wiedzy teoretycznej i praktycznej wykorzystać ją w typowych wypowiedziach profesjonalnych dotyczących historii prawosławia, a także ich specyfiki w kontekście globalnym, logicznie je konstruować, odwołując się do stanowisk innych uczestników tych sytuacji komunikacyjnych (K1_U06; Odniesienie do P6S_UW Wykorzystywanie wiedzy/ rozwiązywane problemy i wykonywane zadania)
[Kompetencje społeczne:]
6) jest gotów do krytycznej oceny posiadanej wiedzy, ciągłego dokształcania się i uzupełniania zdobytej wiedzy (K1_K01; Odniesienie do P6S_KK)
7) jest gotów do uczestniczenia w życiu kulturalnym i korzystania z jego różnorodnych form (K1_K05; Odniesienie do P6S_KR)
Kryteria oceniania
Warunek dopuszczenia do dopuszczenia do egzaminu: obecność na zajęciach (zgodnie z Regulaminem Studiów na UW). Student ma prawo do 2 nieusprawiedliwionych nieobecności, każda następna wymaga złożenia usprawiedliwienia. O uznaniu usprawiedliwienia decyduje wykładowca. Przekroczenie nieobecności usprawiedliwionych i nieusprawiedliwionych na 50% zajęć może być podstawą do niezaliczenia przedmiotu. Jeśli liczba nieobecności przekroczy dopuszczalną, student powinien zwrócić się do wykładowcy z prośbą o wyznaczenie formy zaliczenia materiału z zajęć.
Nieusprawiedliwione nieobecności na zajęciach w wyznaczonym terminie powodują utratę I terminu zaliczenia. Student ma prawo zaliczyć nieobecności i podejść do egzaminu w terminie poprawkowym.
Zajęcia prowadzone będą w formie dyskusji na temat zadanych lektur lub materiału zaprezentowanego przez prowadzącego w formie prezentacji. Aktywny udział w dyskusji oznacza merytoryczne uczestnictwo w dyskusji podczas co najmniej 50% zajęć.
Przewidziana jest także praca pisemna (3-6 s.) lub prezentacja na temat zadany przez prowadzącego. Ostateczny termin składania pracy pisemnej stanowi data wyznaczona przez prowadzącego na pierwszych lub drugich zajęciach. Osoby nieobecne na tych zajęciach zobowiązane są do zasięgnięcia informacji u prowadzącego zajęcia.
Egzamin obejmie wiedzę z materiału omawianego na zajęciach w czasie semestru i obejmie jedno pytanie losowane z materiału omawianego na zajęciach oraz jedno z wybranej lektury. Na końcową ocenę składają się:
Aktywny i merytoryczny udział w zajęciach (10%).
Praca pisemna lub prezentacja na temat wyznaczony przez prowadzącego zajęcia (10%).
Egzamin ustny (80%). Wyczerpująca odpowiedź na pytanie = 40%, częściowa = 20%.
Skala ocen:
0%-49% - 2
50%-60% - 3
61%-70% - 3+
71%-80% - 4
81%-90% - 4+
91%-100% - 5
Dodatkowa wiedza - 5+
Literatura
Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu w 1938 roku. Uwarunkowania, przebieg, konsekwencje, Chełm 2009.
Arcybiskup generał brygady Sawa (Jerzy Sowietow). Wybór dokumentów, Białystok-Warszawa 1997.
Borkowski Andrzej, Między Konstantynopolem a Moskwą. Źródło greckie do autokefalii Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej (1919–1927), Białystok 2015.
Chadwick Henry, Historia rozłamu Kościoła wschodniego i zachodniego. Od czasów apostolskich do soboru florenckiego, Kraków 2009.
Charkiewicz Jarosław, Męczennicy XX wieku. Martyrologia Prawosławia w Polsce w bibliografiach świętych, Warszawa 2008.
Derdej Piotr, Status prawny Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w III Rzeczypospolitej, Warszawa–Białystok 2005.
Dudra Stefan, Metropolita Dionizy (Waledyński), 1876-1960, Warszawa 2010.
Grzybowski Jerzy, W służbie Rzeczypospolitej. Duszpasterstwo wojskowe wyznania prawosławnego w Wojsku Polskim w latach 1919-1949, Warszawa 2016.
Historia chrześcijaństwa. Biskupi, mnisi, cesarze 610-1054, red.: J. Kłoczowski, Warszawa 1999.
Kuprianowicz Grzegorz, 1938: akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu, Lublin 2008.
Ławreszuk Marek, Prawosławie wobec tendencji nacjonalistycznych i etnofiletystycznych, Warszawa 2009.
Mironowicz Antoni, Cerkiew prawosławna w II Rzeczypospolitej, Białystok 2018.
Mironowicz Antoni, Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Białystok 2005.
Naumow Aleksander, Wiara i historia. Z dziejów literatury cerkiewnosłowiańskiej na ziemiach polsko-litewskich, Kraków 1996.
Papierzyska-Turek Małgorzata, Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918-1939, Warszawa 1989.
Pelica Jacek Grzegorz, Byłem w więzieniu. Zarys dziejów prawosławnego duszpasterstwa więziennego na Lubelszczyźnie do 2009 roku, Lublin 2010.
Pelica Jacek Grzegorz, Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918-1939), Lublin 2009.
Przeciszewski Paweł, Warszawa. Prawosławie i rosyjskie dziedzictwo, Warszawa 2011.
Przybył Elżbieta, Prawosławie, Kraków 2000.
Sokoł Kirył, Sosna Aleksander, Cerkwie w centralnej Polsce 1815-1915, Białystok 2011.
Sziling Janusz, Kościoły chrześcijańskie w polityce niemieckich władz okupacyjnych w generalnym Gubernatorstwie (1939–1945), Toruń 1988.
Urban Kazimierz, Kościół prawosławny w Polsce (1945–1970), Kraków 1998
Wójtowicz-Huber Bernadetta, „Ojcowie narodu”. Duchowieństwo greckokatolickie w ruchu narodowym Rusinów galicyjskich (1867–1918), Warszawa 2008.
Zubowski Piotr, Cerkwie prawosławne Łodzi i regionu łódzkiego w dwudziestoleciu międzywojennym (1918–1939), Białystok 2014.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: