Przedmiot fakultatywny: O pożytkach z opowiadania baśni i wymyślania języków, czyli dzieło J.R.R. Tolkiena z perspektywy antropologicznej 3224-PRZED7

Zajęcia są organizowane w Programie zintegrowanych działań na rzecz rozwoju Uniwersytetu Warszawskiego (ZIP), współfinansowanym ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach PO WER, ścieżka 3.5.

„Władca Pierścieni” fascynuje kolejne już pokolenie czytelników, wciąż też budzi skrajne emocje wśród krytyków i badaczy literatury. Pozostaje zjawiskiem kulturalnym i kulturowym, i choćby z tego powodu warto podjąć próbę interpretacji monumentalnej powieści angielskiego uczonego w kategoriach antropologicznych, przede wszystkim antropologii słowa. Konwersatorium wypełni więc refleksja nad dziełem Tolkiena jako tekstem zrodzonym z badań filologicznych, nad słowem w roli instrumentu kreacji i organizacji świata przedstawionego, relacja między słowem literackim i słowem mitu, w końcu nad tradycjami narracyjnymi, z których czerpał autor trylogii. Ten zasadniczy nurt problemowy uzupełni próba odczytania Tolkiena przez pryzmat takich pojęć jak czas, przestrzeń, wzór kultury, a także poszukiwanie odpowiedzi na pytania o społeczną rolę twórcy i formy recepcji jego dokonań.
Podczas zajęć student rozwija swoje umiejętności badawcze i uczy się samodzielnie zdobywać wiedzę, korzystając ze wsparcia opiekuna naukowego.

1. Dlaczego Tolkien: Recepcje „Władcy Pierścieni” – wstępne rozpoznanie problemów. Zachwyt i oburzenie - oceny popularności, próby klasyfikacji i pierwsze interpretacje dzieła Tolkiena – historia adaptacji (2 zajęcia).
Lektury:
T.A. Shippey, „Droga do Śródziemia”, Poznań 2001, rozdział „Lit. i jęz.”;
J. Pearce, „Tolkien. Człowiek i mit”, Poznań 2001, rozdział „Nie zrozumiany człowiek. Tolkien i współczesny świat”;
K. Sokołowski, „Fenomen Tolkiena” [w:] „J.R.R. Tolkien: recepcja polska. Studia i eseje”, red. Jakub Lichański, Warszawa 1996; s. 17;
T.A. Olszański, „Dlaczego Tolkien?”, „Magazyn Literacki”, 1993, nr 2. (lub w wydaniu j.w. s. 45).
2. John Ronald Reuel Tolkien – biografia intelektualna. (2 zajęcia).
Lektury:
H. Carpenter, „J.R.R. Tolkien. Wizjoner i marzyciel”, Warszawa 1997, część II „1892 – 1916: Wczesne lata”
H. Carpenter, „Inklingowie”, Poznań 1999, część I;
D. Grotta, „Tolkien – twórca Śródziemia”, Warszawa 1998, str. 145 - 192.
3. Mitologiczne zakorzenienie (2 zajęcia).
Lektury:
Ł. Trzciński, "Mit bohaterski w perspektywie antropologii filozoficznej i kulturowej", Kraków 2006, część I;
wybór tekstów z mitologii skandynawskiej i germańskiej, kserokopie dostępne w teczce z materiałami (2 zajęcia).
4. „Władca Pierścieni” jako dzieło zrodzone z filologii.
Lektury:
T.A. Shippey, „Droga do Śródziemia”, Poznań 2001, rozdział „Filologiczne dociekania”;
J.R.R. Tolkien, „Potwory i krytycy”, Poznań 2000, rozdziały „Angielski i walijski”, „Tajony nałóg”;
M. Niemojewski, „Istoty żywe, posiadające logos. Nieludzcy mieszkańcy uniwersum Tolkienowskiego i ich języki” [w:] „Przegląd Humanistyczny”, 2015 nr 3.
5. Słowo narzędziem kreacji świata: czas i przestrzeń Śródziemia (2 zajęcia).
Lektury:
A. Szyjewski, „O Valinoru do Mordoru. Świat mitu a religia w dziele Tolkiena”, Kraków 2004, rozdz.: „Klucze do prawdy – czas”, s. 201-216.
J.R.R Tolkien, „Niedokończone opowieści”, tom III, AMBER, Warszawa 1995, str. 15 – 84;
K.W. Fonstad, „Atlas Śródziemia”, AMBER, Warszawa 1997;
M. Niemojewski, „Przemierzanie powieści-mapy. Władca Pierścieni J.R.R. Tolkiena jako konstrukcja kartograficzna” [w:] „Przegląd Humanistyczny”, 2015 nr 4.
6. Tolkien i mit: archetyp drogi, archetyp podróży.
Lektury:
M. Gumkowski, „O problematyce przestrzeni w dziele J.R.R. Tolkiena” [w:] „J.R.R. Tolkien: recepcja polska. Studia i eseje”, red. Jakub Lichański, Warszawa 1996; s. 113;
S. Caldecott, „Nad otchłanią ognia”, „Christianitas”, 2002 nr 11/12;
T.A. Shippey, „Droga do Śródziemia”, Poznań 2001, rozdział „Kartograficzna fabuła”.
7. Słowo narzędziem kreacji świata: społeczności Śródziemia.
Lektury:
D. Day, „Bestiariusz Tolkienowski”, Poznań 1996, wybrane hasła;
K. Aldrich, „Dar umierania. Poczucie czasu w Tolkienowskim Władcy Pierścieni” [w:] „Christianitas”, 2002 nr 11/12.
A. Szyjewski, "Od Valinoru do Mordoru", Kraków 2004, str. 167-200.
8. Tolkien – wiara i mit: bohaterowie i ich czyny.
Lektury:
J.R.R Tolkien, „Księga zaginionych opowieści”, tom II, Warszawa 1998, str. 7 – 94;
L. Carter, „Tolkien: Świat Władcy Pierścieni”, Warszawa 2003, rozdział „Niektórzy ludzie, miejsca i obiekty”;
J.E.A. Tyler, „Tolkien. Przewodnik encyklopedyczny”, Poznań 1992, wybrane hasła.
9. Rzeczy u Tolkiena: antropologia przedmiotów, antropologia wojny.
Lektury:
T.A. Shippey, „Droga do Śródziemia”, Poznań 2001, rozdział „Kiedy ojcowie nasi czcili kłody i kamienie”;
R. Caillois, „Człowiek i sacrum”, Warszawa 1995, część 8: „Wojna i sacrum”, s. 187.
10. Utopia aksjologiczna Tolkiena: myśl chrześcijańska czy wyznanie wiary w bóstwa pierwotne?
Lektury:
J. Pearce, „Tolkien. Człowiek i mit”, Poznań 2001, rozdział „Ortodoksja w Śródziemiu. Prawda poza mitem”;
J. Pearce, „Prawdziwy mit”, „Christianitas”, 2002 nr 11/12.
11. „Władca Pierścieni” – wobec tradycji literackiej: baśń, epos, mit zapisany czy powieść?
Lektury:
E. A. Havelock, "Muza uczy się pisać. Rozważania o oralności i piśmienności w kulturze Zachodu", Warszawa 2006, rozdział "Czy tekst może mówić?";
L. Carter, „Tolkien: Świat Władcy Pierścieni”, Warszawa 2003, rozdział „Tolkienowska teoria baśni” i „Fantastyka w klasycznej epice”;
A. Sapkowski, "Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy", Warszawa 2001, rozdział I i II;
J.R.R. Tolkien, „Potwory i krytycy”, Poznań 2000, rozdział „O tłumaczeniu Beowulfa”.

Nakład pracy studenta:
Uczestnictwo w zajęciach w sali – 30 godzin (1 ECTS)
Przygotowanie pracy pisemnej – 30 godzin (1 ECTS)