Złota epoka Zakopanego - kolonia, środowisko, azyl 3105-ZEZ-SP
Zakopane ukształtowało się w krótkim czasie, w ostatnich dekadach
XIX i pierwszych XX w. jako fenomen kulturowy o niezwykłej
intensywności. Powstała tam, jak chcą niektórzy, kolonia
artystyczno-literacka, którą próbuje się zestawiać z powszechnym w
tym czasie zjawiskiem skrywanym pod tym pojęciem; niewątpliwie
powstało bogate środowisko artystyczne i naukowe, a także azyl w
wymiarze społeczno-politycznym. Przyrodę, klimat, charakter
lokalnej społeczności z jej specyfiką kulturową, uznawano za
katalizatory narodzin tego fenomenu. Formowany przez
intelektualistów i artystów głównie z Krakowa i Warszawy, stał się
laboratorium nowoczesnej polskiej architektury, sztuk plastycznych,
literatury i muzyki. W pewnym stopniu także – koncepcji
społecznych i politycznych. Specyficznie polski, wykazuje jednak
wiele pokrewieństw z ówczesnymi również w górach w różnych
miejscach Europy powstającymi tendencjami, grupami, właśnie
koloniami czy azylami.
Nigdy nie powstało tam jednolite środowisko artystyczne, ani grupa
o spójnym programie. Wiele propozycji twórczych zrodzonych
jednak w Zakopanem w ciągu stulecia jego aktywności jako ośrodka
kultury, przybierało kształt zarówno istotnych, konkretnych
koncepcji (np. tzw. styl zakopiański), jak też szeroko pojętych
postaw (np. wpływy tamtejszej szkoły artystycznej i potem jej
nauczyciela A. Kenara).
Zajęcia pozwolą podjąć refleksję nad zagadnieniem (kluczowym dla
kultury europejskiej ok. 1900) stylu narodowego i „powrotu do
źródeł“, fascynacji prymitywem; nad kształtowaniem się pojęcia
nowoczesności i modernizacji; próbami odrodzenia rzemiosła w
kontekście poszukiwań awangardowych i rolą kultu materiału dla
takich prób; nad sposobami kształtowania się środowisk twórczych
w zamkniętych kręgach (np. sanatoria, kółka towarzyskie skupione
w gościnnych domach pisarzy czy lekarzy). Zakopane niemal od
początku, od narodzin miasta w II poł. XIX w. kształtowało swoją
mitologię i legendę (dla których obecność gór była najwyższej
wagi), widoczne nie tylko w tekstach wspomnieniowych i
literackich, ale także np. w fotografii.
Porównawczo poddane zostaną analizie inne europejskie ośrodki
kultury i kolonie artystyczne, tworzące się w zbliżonym czasie w
okolicach górskich (Niemcy, Szwajcaria, Skandynawia).
Zjawiskiem, którego istnienia w obszarze kultury polskiej należy tu
być też świadomym, jest „konkurencyjna“ fascynacja
Huculszczyzną.
Przedmiotem refleksji metodologicznej będą m.in. takie fenomeny,
jak kolonia artystyczna, wernakularyzm, prymitywizm, synteza
sztuk, odrodzenie rękodzieła i pedagogiki artystycznej. Analizowana
będzie działalność takich twórców, jak m.in. W. Hasior, A. Kenar, J.
Koszczyc-Witkiewicz, R. Malczewski, W. Skoczylas, K. Stryjeński,
S. Witkiewicz ojciec, Witkacy.
Na początku semestru odbędą się dwa spotkania o charakterze
organizacyjnym, połączone z wykładami wprowadzającymi.
Rozdane zostaną uczestnikom zadania (zgodnie z ich preferencjami i
propozycjami), które będą oni przygotowywać do końca semestru
(także w czasie spotkań konsultacyjnych z prowadzącym), kiedy to
nastąpi wyjazd na 4 dni do Zakopanego. Zajęcia wyjazdowe będą
miały charakter warsztatowy: zwiedzanie określonych zabytków i
muzeów połączone będzie z dyskusją lub prowadzone będzie przez
studentki/ów.
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Student poznaje terminologię z zakresu historii sztuki na poziomie
rozszerzonym, zdobywa uporządkowaną, pogłębioną wiedzę,
obejmującą terminologię, teorie i metodologię z zakresu historii
sztuki, prowadzącą też do specjalizacji; ma szczegółową wiedzę o
współczesnych dokonaniach, szkołach badawczych, obejmującą
wybrane obszary dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych
dla historii sztuki; zdobywa pogłębioną wiedzę o dziedzinach nauki i
dyscyplinach humanistycznych powiązanych z historią sztuki,
pozwalającą na integrowanie perspektyw właściwych dla kilku
dyscyplin naukowych; zna i rozumie zaawansowane metody analizy,
interpretacji, wartościowania i problematyzowania różnych
wytworów kultury, właściwe dla wybranych tradycji, teorii i szkół
badawczych w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych,
właściwych dla historii sztuki (K2_W02; K2_W03; K2_W04;
K2_W05; K2_W06; K2_W07).
Student potrafi wyszukiwać, analizować, selekcjonować i
integrować informacje z zakresu historii sztuki z wykorzystaniem
różnych źródeł oraz formułować na tej podstawie krytyczne sądy;
wykorzystywać pogłębione umiejętności badawcze, obejmujące
analizę prac innych autorów, syntezę różnych idei i poglądów, dobór
metod i konstruowanie narzędzi badawczych, opracowanie i
prezentację wyników, pozwalające na oryginalne rozwiązywanie
złożonych problemów w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin
naukowych właściwych dla historii sztuki; integrować wiedzę z
różnych dyscyplin w zakresie historii sztuki oraz zastosować ją w
nietypowych sytuacjach profesjonalnych; przeprowadzić krytyczną
analizę i interpretację różnych rodzajów dzieł sztuki, stosując
oryginalne podejścia, uwzględniające nowe osiągnięcia historii
sztuki, w celu określenia ich znaczeń, oddziaływania społecznego
oraz miejsca w procesie historyczno-kulturowym; stosować
umiejętność merytorycznego argumentowania, z wykorzystaniem
własnych poglądów oraz poglądów innych autorów, samodzielnego
formułowania wniosków i krytycznych wypowiedzi oraz tworzenia
syntetycznych podsumowań; stosować umiejętność formułowania
opinii krytycznych o wytworach kultury na podstawie wiedzy
naukowej i doświadczenia oraz umiejętność prezentacji opracowań
krytycznych w różnych formach i w różnych mediach; potrafi
porozumiewać się z wykorzystaniem różnych kanałów i technik
informacyjno-komunikacyjnych ze specjalistami z zakresu historii
sztuki oraz dziedzin nauki i dyscyplin pokrewnych oraz
niespecjalistami, w języku polskim i języku obcym, a także
popularyzować wiedzę o humanistyce oraz wytworach kultury i jej
instytucjach; stosować pogłębioną umiejętność przygotowania
różnych prac pisemnych w języku polskim i języku obcym
uznawanym za podstawowy dla dziedzin nauki i dyscyplin
naukowych, właściwych dla historii sztuki; stosować pogłębioną
umiejętność przygotowania wystąpień ustnych, w języku polskim i
języku obcym, w zakresie historii sztuki lub w obszarze leżącym na
pograniczu pokrewnych dyscyplin naukowych; stosować
umiejętności językowe zgodne z wymaganiami określonymi dla
poziomu B2+ Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia
Językowego; stosować umiejętność zróżnicowanego
wykorzystywania technologii informacyjnej w nauce i pracy, potrafi
rozwijać aktywność poznawczą i umiejętności samodzielnego
zdobywania wiedzy z wykorzystaniem technologii informacyjnej;
świadomie stosować swoją wiedzę z zakresu historii sztuki i
umiejętności warsztatowych oraz rozumie potrzebę pogłębiania ich
przez całe życie; potrafi inspirować i organizować proces uczenia się
innych osób. Potrafi współdziałać i pracować w grupie, przyjmując
w niej różne role, planować własne przedsięwzięcia badawcze, jak
też czuwać nad realizacją zadań zbiorowych; umie samodzielnie
zdobywać wiedzę i poszerzać umiejętności badawcze oraz
podejmować autonomiczne działania zmierzające do rozwijania
zdolności i kierowania własną karierą zawodową (K2_U01;
K2_U02; K2_U04; K2_U05; K2_U06; K2_U07; K2_U08; K2_U09;
K2_U10; K2_U13; K2_U14).
Student jest gotów do odpowiedniego określenia priorytetów
służących realizacji określonego przez siebie lub innych zadania
aktywnego uczestniczenia w działaniach na rzecz zachowania
dziedzictwa kulturowego regionu, kraju, Europy i świata;
przekuwania projektów w profesjonalne działania o charakterze
badawczym, muzealniczym lub wystawienniczym, myśląc w sposób
przedsiębiorczy i działając na rzecz dobra wspólnego; prawidłowego
identyfikowania i rozstrzygania dylematów związanych z
wykonywaniem zawodu. Rozumie konieczność przestrzegania norm
etycznych w pracy historyka sztuki i popularyzacji wiedzy z zakresu
historii sztuki (K2_K01; K2_K03; K2_K04).
Kryteria oceniania
Zaliczenie: Ocenie podlegać będzie cała aktywność studentek/ów,
udział w dyskusjach i ich inicjatywa w dookreślaniu tematów oraz
sposobach ich realizacji; jedno lub kilka wystąpień w trakcie
wyjazdu. Po zakończeniu zajęć zaliczenie specjalizacji zostanie
dokonane na podstawie w/w aktywności oraz referatu złożonego w
formie pisemnej jako abstrakt lub konspekt (tekst o objętości max. 3
znormalizowanych stron wraz z bibliografią).
Kryteria oceny pracy:
- merytoryczne (zakres tematu, oryginalność wniosków, odpowiednio
dobrana bibliografia)
- formalne (zgodność tytułu z treścią, przejrzysty układ pracy,
poprawnie sporządzona bibliografia, ewent. zestaw i spis ilustracji)
- kryteria poprawności językowej (stylistyczne, gramatyczne,
ortograficzne).
Literatura
- Art, culture, and national identity in fin-de-siecle Europe, red. M.
Facos, Sh. Hirsh, Cambridge 2003.
- K. Chrudzimska-Uhera, Stylizacje i modernizacje. O rzeźbie i
rzeźbiarzach w Zakopanem w latach 1879-1939, Warszawa 2013.
- K. Chrudzimska-Uhera, Miłość do sztuki, dziewczyny i skały. M.
Szczuka w Zakopanem (1923-1927),w: Initium sapientiae humilitas.
Studia ofiarowane Prof. Jakubowi Pokorze z okazji 70. urodzin,
Warszawa 2015.
- L. Długołęcka, M. Pinkwart, Zakopane. Przewodnik historyczny,
Warszawa 1989.
- D. Folga-Januszewska, Zakopane w czasach R. Malczewskiego,
Olszanica 2006.
- M. Karłowicz, W Tatrach, Kraków 1910 [i reprint].
- U. Kenar , Antoni Kenar 1906-1959, Warszawa 2006.
- J. Kochanowski, „Wolne Miasto” Zakopane 1956–1970,
Kraków 2020.
- Kpiarze pod Giewontem, antologia red. R. Hennel, Warszawa
1987.
- M. Krupa, Kroniki zakopiańskie, Wołowiec 2015.
- M. Leśniakowska, Architekt Jan Koszczyc-Witkiewicz (1881 -
1958) i budowanie w jego czasach, Warszawa 1998.
- M. Leyko, Teatr w krainie utopii. Monte Verita, Mathildenhoehe,
Hellerau, Goetheanum, Bauhaus, Gdańsk 2012.
- U. Makowska, W cieniu „Czarodziejskiej góry", „Ikonotheka” 15,
2002.
- H. Micińska-Kenarowa, Od zakopiańskiej Szkoły Przemysłu
Drzewnego do Szkoły Kenara. Studium z dziejów szkolnictwa
zawodowo-artystycznego w Polsce, Kraków 1978.
- tejże, Długi wdzięczności, Warszawa 2003.
- Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789-1950, red. D.
Konstantynów i inni, Warszawa 1998.
- Naród, Styl, Modernizm. Materiały konferencji CIHA, red. J.
Purchla, W. Tegethoff, Kraków 2006.
- „Na wysokiej połoninie”. Sztuka Huculszczyzny – Huculszczyzna w
sztuce, kat. wyst. w MN w Krakowie, Kraków 2011.
- G. Niewiadomy, Krajobraz z góralem. Tatry i podhalanie w sztuce
-polskiej, t. 1: Tatry romantyczne 1836-1889, Gdańsk 1995.
- A. Pieńkos, Dom sztuki. Siedziby artystów w nowoczesnej kulturze
europejskiej, Warszawa 2005 [i wersja nowa ang. 2015].
- Polska, kraj folkloru?, kat. wyst.w Galerii Zachęta, red. J. Kordjak,
Warszawa 2016.
- Relacja Warszawa – Zakopane, kat. wyst. w Muzeum Rzeźby im.
X. Dunikowskiego w Warszawie i w Muzeum Tatrzańskim w
Zakopanem w 2017-2018, red. K. Kucharska-Hornung, Warszawa
2017.
- L. Sokół , Zakopane jako przewrotna forma życia, „ Przegląd
Humanistyczny ”, nr 3(390) 2005.
- Stanisław Witkiewicz. Człowiek – artysta – myśliciel, red. Z.
Moździerz, Zakopane 1997.
- K. Stefański, Polska architektura sakralna w poszukiwaniu stylu
narodowego, Łódź 2002.
- P. Strożek, Duch spółdzielczości na szlaku. Legenda Gospody
Włóczęgów i polska turystyka robotnicza, w: Szklane domy. Wizje i
praktyki modernizacji społecznych po roku 1918, red. J. Kordjak,
Warszawa 2018.
- A.D. Sznapik, Tatrzańska Arkadia. Zakopane jako ośrodek
artystyczno - intelektualny od około 1880 do 1914 roku, Warszawa
2010.
- Tatry w poezji i sztuce polskiej, Antologia, Kraków 1975.
- B. Tondos, Styl zakopiański i zakopiańszczyzna, Wrocław 2004.
- Ucieczki z miasta/ Stadtfluchten, red. M. Omilanowska, B.
Stoertkuhl, Warszawa 2011.
- Vernacular art in Central Europe: international conference, red. J.
Purchla, Kraków 2001.
- J. Woźniakowski, Tatry w malarstwie, Marki 2006.
- W pracowni. Hasior, Brzozowski. Rząsa. Materiały
pokonferencyjne, Zakopane 2018.
- Zakopane: czterysta lat dziejów, t. 2, red. R. Dutkowa, Kraków
1991.
- J. Zdebski, Stary Cmentarz w Zakopanem, Przewodnik
biograficzny, Warszawa-Kraków 1986.
[osobną kategorię stanowią teksty literackie, wspomnienia, listy i
inne dokumenty osobiste bywalców Zakopanego, np.
Choromańskiego, Makuszyńskiego, Witkacego itd.]
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: