W kręgu okultystycznego modernizmu. Sztuka 2 poł. XX wieku i niekonwencjonalne formy duchowości 3105-WKOM-K
Wzrastająca świadomość konieczności przemyślenia na nowo i
zrewidowania dominujących narracji w historii sztuki zaowocowała w
ostatnich dziesięcioleciach pluralizacją kryteriów oceny i perspektyw
badawczych. Zamiast mówić o modernizmie mówimy dziś raczej o
modernizmach, wskazując jednocześnie na różne źródła i nierzadko
sprzeczne względem siebie wizje nowoczesności. Podważanie jej
uproszczonej definicji jako epoki prymatu racjonalności, wiary w naukę
i symbolicznej „śmierci Boga” wiązało się między innymi z
dostrzeżeniem wpływu duchowości, w tym okultyzmu, ezoteryki i
rozmaitych heterodoksji (alchemia, kabała, teozofia, hermetyzm) na
kulturę, teorię i praktykę artystyczną od końca XIX wieku. Na tę
współzależność wskazują Tessel M. Baudiun i Henrik Johnsson
wprowadzając do badań nad kulturą i sztuką termin „okultystyczny
modernizm”. To właśnie w polu tego alternatywnego modernizmu, gdzie
dyskursy nowoczesności spotykają się z dyskursami okultyzmu i
mistycyzmu, wykrystalizowało się wiele wzbogacających współczesną
kulturę zjawisk, bez których niepodobna zrozumieć jej rozwoju. Dość
wspomnieć o intrygującym casusie Rolanda Barthes’a, który
obwieszczając w drugiej połowie lat 60. XX wieku śmierć autora,
odwołał się do surrealistów, spuszczając przy tym zasłonę milczenia
na genezę praktykowanego przez nich automatyzmu:
dziewiętnastowieczne seanse spirytystyczne.
Na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci tropienie relacji między
twórczością artystyczną a szeroko rozumianymi przejawami duchowości
stało się ważnym obszarem badań nad sztuką współczesną. Do
identyfikacji i dowartościowania związków między XIX-wieczną
duchowością a rozwojem zachodniej abstrakcji przyczyniła się między
innymi legendarna wystawa “The Spiritual in Art: Abstract Painting
1890–1985” z 1986 roku w Country Museum of Art w Los Angeles. W
ostatnich latach tendencja ta przybiera wręcz pewne znamiona „zwrotu
duchowego”, czego znakomitym przykładem było weneckie Biennale
Sztuki w 2022 roku stanowiące hołd dla artystów i artystek
poszukujących nowych, opartych na harmonii i duchowości relacji ze
współczesnym światem.
Na związki sztuki 2 poł. XX wieku i okultyzmu spojrzymy w
perspektywie antropologii, teorii kultury, psychoanalizy jungowskiej,
kultury wizualnej, postsekularyzmu, teorii feministycznych i
postkolonialnych. Zastanowimy się nad politycznymi i społecznymi
uwarunkowaniami indywidualnych „rewolucji wewnętrznych” (kraje
zachodnie vs kraje bloku wschodniego) i związanymi z tym różnicami
formalnymi. Porozmawiamy także o wyzwaniach, przed jakimi stają
badacze i badaczki „okultystycznego modernizmu”:
(nie)przekładalnością duchowego doświadczenia na język i związanymi
z tym ograniczeniami naukowej obiektywizacji.
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Student / studentka
K_W02 zna podstawową terminologię historyczno-artystyczną w
zakresie sztuki 2 poł. XX wieku i jej związków z niekonwencjonalnymi
formami duchowości, ezoteryką itd.
K_W03 ma uporządkowaną wiedzę ogólną z zakresu historii sztuki 2
poł. XX wieku w kontekście omawianego zjawiska, a także
poprzedzających je, pokrewnych kierunków i tendencji (surrealizm, art
brut)
K_W04 ma uporządkowaną wiedzę szczegółową z zakresu historii
sztuki 2 poł. XX wieku w ujęciu chronologicznym, geograficznym,
tematycznym i problemowym, w zakresie najważniejszych
artystycznych kierunków, ruchów, tendencji, środowisk
K_W05 ma podstawową wiedzę o głównych kierunkach rozwoju i
najważniejszych naukowych osiągnięciach aktualnej historii sztuki w
perspektywie „zwrotu duchowego”, „okultystycznego modernizmu” i
postsekularyzmu.
K_W16 ma podstawową wiedzę o powiązaniach historii sztuki z innymi
dziedzinami nauki, jak historia, filozofia, wiedza o kulturze,
antropologia.
K_W17 zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji
obiektów sztuki, stosowane w historycznej i aktualnej historii sztuki i
potrafi je dostosować do badania konkretnego dzieła
K_U01 potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i
użytkować informacje, wykorzystując różne źródła
K_U03 potrafi posługiwać się podstawowymi ujęciami teoretycznymi,
paradygmatami badawczymi i pojęciami historii sztuki współczesnej w
typowych sytuacjach profesjonalnych
K_U04 potrafi rozpoznać różne rodzaje obiektów sztuki (pod względem
techniki, tematu, typologii, chronologii, stylistyki, genezy, atrybucji)
oraz przeprowadzić ich krytyczną analizę i interpretację z
zastosowaniem typowych metod, w celu określenia ich znaczeń,
oddziaływania społecznego i miejsca w szerszym procesie historyczno-
kulturowym.
K_U06 umie samodzielnie zdobywać wiedzę i zdobywać umiejętności
badawcze kierując się wskazówkami opiekuna naukowego
K_U07 posiada umiejętność merytorycznego argumentowania z
wykorzystaniem poglądów różnych badaczy historii sztuki i historii
kultury oraz umiejętność wyciągania wniosków
K_U011 posiada umiejętność przygotowania wystąpień ustnych w
języku polskim dotyczących zagadnień szczegółowych, z
wykorzystaniem podstawowych ujęć teoretycznych w zakresie historii
sztuki oraz innych źródeł
K_U13 potrafi współdziałać i pracować w grupie, przyjmując w niej
różne role
Kryteria oceniania
Obecność na zajęciach, aktywne uczestnictwo w dyskusji, wygłoszenie
referatu podczas zajęć
Literatura
Bramble J., Modernism and the Occult, Palgrave Macmillian 2015.
Bauduin T., Ferentinou V., Surrealism, Occultism and Politics. In Search
of the Marvellous, Routledge 2017.
Wijnia L., Beyond the Return of Religion: Art and the Postsecular, Brill
2019.
Bauduin T., Surrealism and the Occult. Occultism and Western
Esotericism in the Work and Movement of Andre Breton, Amsterdam
University Press 2014.
Choucha N., Surrealism & the Occult. Shamanism, Magic, Alchemy,
and the Birth of an Artistic Movement, 1991.
Martin D., Curious Visions of Modernity. Enchantment, Magic, and the
Sacred, MIT Press 2011.
Bauduin T., Johnsson H., Occult in Modern Art, Literature and Cinema,
Springer 2019.
Elisabeth S., Art of the Occult, Frances Lincoln Publishers 2020.
Spretnak Ch., The Spiritual Dynamic in Modern Art. Art History
Reconsidered 1900 to the Present, Palgrave Macmillian 2014.
Fanning L. (red.), Encountering the Spiritual in Contemporary Art, Yale
University Press 2018.
Lipsey R., An Art of Our Own: The Spiritual in Twentieth-Century Art,
Dover Publications 1988.
Mysticism and Occultism in Modern Art, w: „Art Journal”, Vol 46/1,
Spring 1987.
Yoon J., Spirituality in Contemporary Art. The Idea of the Numinous,
Zidane Press 2010.
Van den Berk T., Jung on Art. The Autonomy of Creative Drive,
Routledge 2012.
Kurg A., Laanemets M., Forecast and Fantasy/Prognos ja faantasia:
Architecture without Borders 1960s to 1980s, Estonian Museum of
Architecture 2023.
Hlavajova M. (red.), The Return of Religion and Other Myths: A Critical
Reader in Contemporary Art., Critical Readers in Contemporary Art
2008.
Smith L., Zen Buddhism and Mid-Century American Art, Stony Brook
University 2011.
Radulović N., Esotericism, Literature and Culture in Central and Eastern
Europe, Belgrade 2018.
Wolf R., Luxenberg A. (red.), Freemasonry and the Visual Arts from the
Eighteenth Century Forward, Bloomsbury 2020.
Von Stuckrad K., Western Esotericsm. A Brief History of Secret
Knowledge, Routledge 2014.
V. Turner S. (red.), Enchanted Modernities: Theosophy, the Arts and the
American West, Fulgur Press 2019.
Tuchman M., (red.), The Spiritual in Art: Abstract Painting 1890-1985,
kat. wyst., 1986.
The Encyclopedic Palace: 55th International Art Exhibition: La Biennale
di Venezia, kat. wyst., 2013.
The Milk of Dreams: 59th International Art Exhibition: La Biennale di
Venezia, kat. wyst., 2022.
Zamani D., Surrealism and magic: enchanted modernity, Prestel 2022.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: