"Biblia ludowa" i jej współczesne formy 3102-LBLB-OG

Biblia była przedmiotem studiów z zakresu antropologii kulturowej od czasu narodzin dyscypliny. Teksty biblijne analizowano jako mity, zapisy folkloru, scenariusze obrzędowe – jako źródło etnograficznych informacji, użytecznych w studiach porównawczych. Odwrotny kierunek przybrały badania etnograficzne prowadzone od lat 80. ubiegłego wieku w Europie środkowo-wschodniej i w Bułgarii, skoncentrowane na bezpośrednim przekazie tzw. biblii ludowej (ros. narodnaja biblija), stopionym z lokalną mitologią, językiem i wiedzą potoczną. Celem wykładu jest opis funkcjonowania symboliki biblijnej w wierzeniach i praktykach kultury religijnej wsi i miasteczek w latach 70-90 XX w. na podstawie zbioru źródeł etnograficznych z Europy Środkowo-Wschodniej, z pogranicza katolicyzmu i prawosławia. Przedstawiam techniki i modele przekształceń wybranych postaci i wydarzeń biblijnych, ich ikonografię i praktyki z nimi związane w folklorze XIX/XX w. Współcześnie Biblia nie przestała pełnić roli kulturotwórczej; świadczą o tym jej przekłady na dialekty i gwary, a także przetworzenia w obrazach, formach dramatycznych i para-dramatycznych. Jest uwikłana w polityki tożsamości, bywa odczytywana literalnie, jako źródło autorytetu, poddawana praktykom pastiszu w celu manipulacji stereotypami masowej wyobraźni w przekazach medialnych, w dyskursach lokalnych i publicznych. Przedstawiam przykłady biblijnego pastiszu – produkty współczesnej kultury popularnej, wykorzystujące apokryfy w celu dekonstrukcji tradycyjnych wizerunków postaci biblijnych.

Rodzaj przedmiotu

monograficzne
ogólnouniwersyteckie

Koordynatorzy przedmiotu

Hanna Zowczak

Efekty kształcenia

Osoba, która ukończyła kurs:

ZNA I ROZUMIE

kulturotwórczą rolę tekstów biblijnych i praktyki związane z ich przekazem, fundamentalne pojęcia - narzędzia analizy: kanon, apokryf, pastisz, wiedza potoczna (common sense), biblia pauperum itd., różnicę między ich funkcjonowaniem w tradycji i w kulturze popularnej

sposoby i cele interpretacji Biblii w ramach różnych kierunków i metod antropologii społeczno-kulturowej

metody analizy i interpretacji materiałów etnograficznych, których efektem jest biblia ludowa jako wyraz kultury religijnej konkretnych grup społecznych; metody analizy współczesnej kultury popularnej

związki antropologii kulturowej z innymi dziedzinami nauk, jak historia sztuki (ikonografia), folklorystyka, religioznawstwo, socjologia, historia, literaturoznawstwo

POTRAFI
• dokonać zaawansowanej analizy materiałów etnograficznych i ikonograficznych, wywołanych i medialnych; ocenić przydatność czytanego tekstu i zastosować go do własnych badań; zastosować poznaną teorię do innego zbioru danych empirycznych
• przygotować pisemną pracę analizującą złożone zagadnienia antropologiczne, właściwie dobrać źródła i narzędzia analizy antropologicznej
• przygotować akademickie prace pisemne i wystąpienia ustne w języku polskim oraz obcym w zakresie wykorzystywanych przez studenta źródeł i literatury przedmiotu
• przygotować i wygłosić referat, prezentację, dotyczące wybranego zagadnienia z zakresu antropologii społecznej i kulturowej
• uzupełniać i doskonalić nabytą wiedzę i umiejętności i aktywnie uczestniczyć \w życiu naukowym i kulturalnym, korzystając z różnych mediów
• twórczo i krytycznie myśleć

JEST GOTOWA DO
• krytycznej oceny teorii etnologicznych i antropologicznych
• przeciwdziałania dyskryminacji rasowej, etnicznej, religijnej i na tle światopoglądowym w otoczeniu społecznym
• prawidłowego identyfikowania i rozstrzygania problemów etycznych związanych z realizacją projektów badawczych i aktywizacyjnych (rozwojowych)
• akceptowania w czasie badań odmiennego punktu widzenia
• wykazywania zrozumienia dla różnorodności światopoglądowej, językowej i obyczajowej w odmiennym otoczeniu społecznym

Kryteria oceniania

esej
dozwolone dwie nieusprawiedliwione nieobecności

Literatura

Badania etnograficzne i studia biblii ludowej oraz mitów i folkloru
Badalanowa, Florentina
Beneath, Behind, and Beyond the Bible: Back to the Oral Tradition (The Theologeme of Abraham's Sacrifice in Bulgarian Folklore) [w:] Folklor, Traditsii, Kultura. Iubileen Sbornik v chest na Stefana Stoikova, Sofia 2002, s. 47-67.
https://www.academia.edu/2070991/Beneath_Behind_and_Beyond_the_Bible_Back_to_the_Oral_Tradition_The_Theologeme_of_Abrahams_Sacrifice_
Belova, Olga [Ольга Белова]
«Народная Библия»: Восточнославянские этиологические легенды. — Москва.: Индрик, 2004
The Choice of Faith in Eastern European Folklore
https://www.academia.edu/6131571/The_Choice_of_Faith_in_Eastern_European_Folklore
Bystroń, Jan S.
Łańcuch szczęścia [w:] Tematy, które mi odradzano, oprac. L. Stomma, Warszawa 1980.
Janów, Jan
Sabałowa bajka Henryka Sienkiewicza i legendy o dziwnych sądach Bożych, „Lud” 1931
Leach, Edmund, Aycock, D. Alan
Siostra Mojżesza. Strukturalistyczne interpretacje mitu biblijnego, przeł. M.
Buchowski, H. Burszta, W. J. Burszta, Wyud. Zysk i S-ka, Poznań 1998
Tomicki, Ryszard
Słowiański mit kosmogoniczny, „Etnografia Polska” 1976, t.20, z. 1.
Zowczak, Magdalena
Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze wsi, Wrocław 2000 (2. Toruń 2013)
Religijność na pograniczach. Eseje apokryficzne. Wyd. DiG, Warszawa 2015.

Tradycja żydowska: teksty, antologie, opracowania
Alfabet Ben-Sira:
http://jewishchristianlit.com//Topics/Lilith/alphabet.html
Berdyczewski, Micha Josef (Bin Gorion)
Żydowskie legendy biblijne, przeł. R. Stiller, Gdynia 1996 [2. Wyd. KOS, 2009]
Ginzberg, Louis
The Legends of the Jews (1909) [pol. wydanie Legendy żydowskie. Księga Rodzaju. Tłum. J. Jarniewicz, Cyklady, Warszawa 1997]
Graves, Robert, Patai, Raphael
Mity hebrajskie. Księga Rodzaju. Przeł. R. Gromacka. Cyklady, Warszawa 1993
Lilientalowa, Regina
Dziecko żydowskie, Kraków 1927 [2. Biblioteka Midrasza, Warszawa 2007]
http://pbc.biaman.pl/dlibra/doccontent?id=22780
Polski słownik judaistyczny ŻIH
http://www.jhi.pl/psj/
Unterman Alan
Encyklopedia tradycji i legend żydowskich. Przeł. O. Zienkiewicz. Książka i Wiedza, Warszawa 1994.
Jewish Encyclopedia
http://www.jewishencyclopedia.com/

Antologie i studia apokryfów
Beskov, Per
Osobliwe opowieści o Jezusie. Analiza nowych apokryfów. Tłum. J. Wolak. Wyd. WAM, Kraków 2005.
Charlesworth, James. H.
Autentic Apocrypha. False and Genuine Christian Apocrypha by…, Dead Sea Scrolls and Christian Origins Library, No 2, Bibal Press, North Richland Hills, Texas 1998.
The Old Testament Pseudoepigrapha. Apocaliptic Literature and Testaments. Ed. By…Doubleday & Company, Inc. Garden City, New York 1983
https://web.archive.org/web/20160810183848/http://www.filbluz.ca/resources/Charlesworth_Old.Testament.Pseudepigrapha.1_1983.pdf
Dobrzeniecki, Tadeusz
Legenda o Secie i drzewie życia. „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, 1966, t. 10.
Mędala Stanisław, ks.
Wprowadzenie do literatury międzytestamentalnej. Biblioteka zwojów. Tło Nowego Testamentu, The Enigma Press, Kraków 1994
Minczew Georgi, Skowronek, Małgorzata [wyd.]
Apokryfy i legendy starotestamentowe Słowian Południowych. Seria MYSTERION. Wyd. Uniw. Jagiellońskiego, Kraków 2006.
Łużny, Ryszard [wyd.]
Opowieść o niewidzialnym grodzie Kitieżu. Z legend i podań dawnej Rusi. Wybrał, przełożył i opracował… Instytut Wyd. PAX, Warszawa 1988.
Pieśń o niebieskiej księdze. Antologia rosyjskiej ludowej poezji religijnej. Wybrał, przełożył i opracował… Instytut Wyd. PAX, Warszawa 1990
Rzepka, Wojciech, Wydra Wiesław, Adamczyk, Maria [wyd.]
Cały świat nie pomieściłby ksiąg. Staropolskie opowieści i przekazy apokryficzne. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa-Poznań 1996.
Starowieyski, Marek ks. [red.]
Apokryfy Nowego Testamentu. T. 1-3, 2001-2007; T.6: Apokryfy syryjskie, 2011. Wyd. WAM, Kraków.
Zwłaszcza: M. Starowieyski, Wstęp ogólny do apokryfów Nowego Testamentu, w: Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie apokryficzne, cz. 1, Fragmenty. Narodzenie i dzieciństwo Maryi i Jezusa, WAM, Kraków 2003, s. 19–59.
Szczególnie ważne dla biblii ludowej: Protoewangelia Jakuba i Ewangelia Nikodema

Kultura popularna i Biblia

de Certeau, Michel
Wynaleźć codzienność. Sztuki działania. Przeł. K. Thiel-Jańczuk. Wyd. UJ, Kraków 2008, s. 17-42. ( rozdział II: “Kultury popularne” i III: “: użycia i taktyki”).
Fiske, John
Zrozumieć kulturę popularną. Przeł. K. Sawicka. Wyd. UJ, Kraków 2010
Lis, Marek
Audiowizualny przekład Biblii: od translatio do transmediatio. Redakcja Wydawnictw Uniw. Opolskiego, Opole 2002

Zowczak, Magdalena
Religijność na pograniczach. Eseje apokryficzne. Wyd. DiG, Warszawa 2015.
Pilch, Jerzy
Ukrzyżowanie było niepotrzebne, „Polityka” 2006, nr 15 (2550), 15 IV, s. 115.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3102-LBLB-OG w USOSweb