Kanon literatury polskiej - dzieje konwencji artystycznych 3007-S1A1KL
Zajęcia poświęcone są najważniejszym dziełom literatury polskiej i pokazują ewolucję konwencji artystycznych. Celem wykładu jest zapoznanie studenta z kanonicznymi dziełami literatury polskiej – począwszy od jej narodzin po czasy współczesne. Uczestnik zajęć poznaje podstawowe tematy, motywy i strategie artystyczne w literaturze polskiej. Przedmiot ma za zadanie zreferowanie dominant estetyczno-artystycznych w polskiej tradycji literackiej, a także określenie różnorodnych form wpływu, zależności i oddziaływania na współczesną tożsamość Polaków, wrażliwość estetyczną, obecność i znaczenie w rodzimej historii sztuki, a w konsekwencji zapoznawanie studenta z konwencjami artystycznymi i ich ewolucją w czasie. Mówiąc o zmienności i dynamice konwencji artystycznych dominujących w literaturze polskiej, będących często efektem dialogów z tradycją innych kultur i kręgów estetyczno-światopoglądowych i artystycznych, wykład ma na celu wskazanie najważniejszych dzieł literackich, które współtworzą kanon literatury polskiej oraz określają jej wyrazistość, osobność, swoistość. Wykład wykorzystuje kategorie badawcze – zarówno estetyczno-genologiczne, rodzajowo-gatunkowe, jak i problemowe (związane z przemianami stylów i prądów charakteryzujących poszczególne momenty w dziejach rozwoju piśmiennictwa polskiego, a także kondominia współistnienia różnorodnych, nakładających się na siebie bądź współistniejących trendów estetyczno-artystycznych) określające specyfikę poszczególnych dzieł literackich (czy węziej: tekstów). Dotyka specyfiki wątków, motywów, prądów mieszczących się w obrębie kategorii nadrzędnych: formacji kulturowych, które pozwalają zobaczyć najważniejsze zjawiska artystyczne i przemiany świadomości literackiej w dłuższym przebiegu. Taki sposób myślenia o przemianach konwencji artystycznych (i konkretnych dziełach literackich określanych mianem „kanonu”) pozwala łatwiej wprowadzić perspektywę porównawczą dwojakiego rodzaju: pokazującą dynamikę zmian literatury polskiej (i wyróżniki decydujące o zmianie, a także pozwalające określić ich szczególność – kanoniczność dzieł literackich), a także ukazać zjawiska polskie na tle literatury Europy Zachodniej, Południowej, Wielkiej Brytanii, Rosji i Skandynawii (żeby wskazać najważniejsze dla tego czasu kierunki inspiracji).
Materiał wykładowy uporządkowany został wedle kryteriów genologicznych i chronologicznych. Celem wykładu jest sproblematyzowanie najważniejszych wyborów i efektów artystycznych, filozoficznych i egzystencjalnych pisarzy literatury polskiej od czasów najdawniejszych do współczesności. Taka diachroniczna metoda ujawniania specyfiki przemian konwencji artystycznych w literaturze polskiej, uwzględniająca najważniejsze i najciekawsze realizacje literackie, pozwala uchwycić dynamikę polskiej kultury, związaną z przeżywaniem historii i nowoczesności, z przemianami formuły polskości, okolicznościami zaistnienia niektórych dzieł literackich i zmianami na rynku literackim: dochodowością, poczytnością, oczekiwaniami czytelnika, normami obyczajowymi, cenzurą, zmianą statusu piszącego / piszącej, uprawianiem zawodu pisarki (nie tylko pisarza), profesjonalizacją zawodu pisarza i dziennikarza, ruchem wydawniczym, normami komunikacyjnymi i rodzącą się coraz silniej od XIX wieku kulturą popularną, a w XXI wieku coraz silniej obecnym ghostwriteryzmem i performensami literackimi oraz coraz silniej rozwijającą się powieścią popularną, sagami rodzinnymi, kryminałem i formami non-fiction.
Wykład wprowadza w związku z tym również perspektywę kulturologiczną, pozwalającą na uchwycenie dynamiki przemian konwencji artystycznych na szerszym tle przemian kulturowo-cywilizacyjnych i wskazanie różnorodnych sposobów oraz języków, jakimi mówią najważniejsze dzieła literackie polskiej literatury na przełomie wieków i w jaki sposób języki te określają zmienność tej literatury, a w konsekwencji nowe wybory artystyczno-estetyczne. Pytanie o status literatury staje się równie ważne, co pytanie o jej funkcjonalność, komunikatywność, nośność poszczególnych wybitnych dzieł polskiej literatury. A przyczyny tej wybitności i wyjątkowości, zmienne w czasie, wskazują na specyfikę jej polskiego wymiaru. Wskazanie zaś z jednej strony na „długie trwanie” wybranych gatunków literackich ma na celu pokazanie ich testowania, przekraczania, modelowania tak, by pokazać rozwój poszczególnych gatunków na tle kilku wieków tradycji (m.in. tren, modlitwa, hymn, oda, pieśń, sonet, aforyzm, bajka, nowela, opowiadanie, reportaż – i najważniejsze: powieść, dramat).
Ćwiczenia pokazują możliwości interpretacji tekstów literackich. Szczegółowy program zależy od prowadzącego ćwiczenia.
Ćwiczenia poświęcone są najważniejszym zagadnieniom przemian konwencji artystycznych w ich długim trwaniu, ale i przekraczaniu, czyli twórczemu ewoluowaniu tradycji wybranych wątków problemowych związanych z pokazywaniem dominant wskazujących na kanoniczność polskich tekstów literackich. Ich zadaniem jest przygotowanie studentów do samodzielnego zgłębiania problematyki przyczyn i okoliczności określających kanoniczność tekstów literackich, a przede wszystkim pokazującej zmienność i ewolucję gatunków, stylów, prądów, konwencji artystycznych na przestrzeni wieków. Dobór lektur oraz szczegółowy program zajęć są proponowane przez prowadzącą zajęcia.
Wykład – 30 godzin,
Ćwiczenia – 30 godzin,
Przygotowanie się do ćwiczeń/zaliczeń/egzaminów – 90 godzin,
a w przypadku studentów nieuczęszczających na wykład – minimum 120 godzin.
Razem: 150 godzin = 7 ECTS
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Po ukończeniu przedmiotu student:
1) W zakresie wiedzy student:
- zna elementarną terminologię historycznoliteracką;
- zna pojęcie ‘kanonu’ i ‘konwencji artystycznej’’;
- orientuje się w zakresie podstawowym w dynamice rozwoju procesu historycznoliterackiego, z uwzględnieniem perspektywy komparatystycznej i kulturowej;
- zna wybrane koncepcje historycznoliterackie obecne w literaturze polskiej;
- orientuje się w filozoficznych podstawach polskiej i europejskiej literatury oraz w ogólnych relacjach między literaturą a sztuką oraz literaturą a humanistyką na przestrzeni wieków;
- charakteryzuje podstawowe style i prądy epok, rozumie pojęcie formacji kulturowej, formacji historycznoliterackiej, procesu historycznoliterackiego, stylu odbioru;
- rozpoznaje w wymiarze podstawowym strategie wybranych pisarzy wobec przemian kulturowych;
- posiada podstawy do krytycznej analizy zjawisk literackich i kulturowych charakterystycznych dla poszczególnych epok, prądów, konwencji artystycznych;
- ma elementarną wiedzę na temat roli kanonu w literaturze narodowej, miejsca dzieła literackiego w epoce historycznoliterackiej, a także szerzej – w obrębie formacji kulturowej.
2) W zakresie umiejętności student:
- ma elementarne umiejętności badawcze pozwalające na konstruowanie uogólnień historycznoliterackich;
- w sposób precyzyjny i spójny umie wypowiadać się w mowie i piśmie na tematy związane z ćwiczeniami;
- potrafi dokonać obserwacji i interpretacji zjawisk historycznoliterackich;
- potrafi wykorzystać podstawową wiedzę teoretyczną w celu analizy i interpretacji;
- potrafi interpretować dzieła literackie, zarówno w dyskusji, jak i pisemnie, uwzględniając kontekst historyczny i kulturowy;
- posiada umiejętność, wyciągania wniosków, dyskutowania, formułowania sądów i argumentacji;
- posiada zdolność krytycznej analizy zjawisk literackich i kulturowych charakterystycznych dla wybranych (konkretnych) epok historycznoliterackich czy prądów estetycznych;
- potrafi samodzielnie zdobywać wiedzę na podstawie wskazówek wykładu i rozwijać swoje umiejętności z zakresu literatury polskiej z uwzględnieniem kanonicznych dzieł swoich czasów;
- potrafi korzystać z różnych źródeł;
umie ocenić przydatność typowych metod, procedur i praktyk w refleksji nad przemianami konwencji artystycznych;
- umie prezentować własne pomysły, wątpliwości i sugestie interpretacyjne, popierając je właściwymi argumentami;
- potrafi dokonać analizy własnych działań i wskazać ewentualnie obszary wymagające modyfikacji przyszłych działań;
- analizuje podstawowe kategorie i pojęcia: m.in. kanoniczność, konwencja artystyczna, styl odbioru, rynek wydawniczy, gatunek literacki, dominanta artystyczna;
- analizuje różnorodne języki, którymi mówi literatura polska na przestrzeni wieków;
- interpretuje dzieła literackie tego okresu, zarówno w dyskusji, jak i pisemnie, uwzględniając kontekst historyczny i kulturowy.
3) W zakresie kompetencji społecznych student:
- jest gotów do pracy w grupie, wspierania procesu twórczego innych osób;
- jest gotów do wzięcia odpowiedzialności za trafność przekazywanej wiedzy i kieruje się uczciwością naukową;
- jest gotów do ciągłego dokształcania się i rozwoju;
- jest gotów do docenienia znaczenia narodowego (a w kontekście europejskiego) dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych;
- jest gotów do doceniania różnorodności i wielości opinii i kultur;
po skończonym cyklu kursowym student potrafi ocenić poziom swej wiedzy;
- zna i docenia wartość badań historycznoliterackich i ich znaczenie dla zrozumienia współczesnej kultury oraz zidentyfikowania i nazwania relacji między literaturą dawną, nowożytną a nowoczesną / współczesną;
- ma przekonanie o sensie i wartości rozumiejącej lektury historycznoliterackiej w kontekście budowania wspólnoty kulturowej
- ma przekonanie o wadze profesjonalnej wiedzy historycznoliterackiej;
- docenia wagę odpowiedniego przygotowania do profesjonalnej dyskusji na temat historii literatury polskiej i jej przemian;
- jest świadomy etycznego wymiaru badań naukowych (etyka interpretacji);
- jest przygotowany do aktywnego uczestnictwa w grupie dyskusyjnej;
- w trakcie uczestnictwa w zajęciach odpowiednio przygotowuje się do pracy ze wskazanym tekstem;
- orientuje się w dynamice rozwoju procesu historycznoliterackiego, właściwego dla danego etapu w rozwoju historii literatury;
- docenia wartość badań historycznoliterackich i ich znaczenie dla zrozumienia współczesnej kultury.
Symbole efektów uczenia się dla programu studiów: K_W17, K_U03, K_K03
Kryteria oceniania
Wykład.
Literatura
Balcerzan E., Poezja polska w latach 1918-1939, Warszawa 1996.
Białostocki J., Historia sztuki wśród nauk humanistycznych, Wrocław 1980.
Bolecki E., Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym. Witkacy, Gombrowicz, Schulz i inni: studium z poetyki historycznej, Kraków 1996.
Czapliński P., Śliwiński P., Literatura polska 1976–1998. Przewodnik po prozie i poezji, Kraków 2000.
Derlatka P., Poeci piosenki 1956–1989. Agnieszka Osiecka, Jeremi Przybora, Wojciech Młynarski i Jonasz Kofta, Poznań 2012.
Dramat i teatr romantyczny, red. D. Ratajczakowa, Wrocław 1992.
Europejski kanon literacki. Dylematy XXI wieku, red. E. Wichrowska, Warszawa 2012.
Gazda G., Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku, Warszawa 2000.
Głębicka E., Grupy literackie w Polsce 1945–1989. Leksykon, wyd. drugie poszerzone, Warszawa 2000.
Głowiński M., Powieść młodopolska. Studium z poetyki historycznej, Kraków 1997.
Guillory J., Cultural Capital. The Problem of Literary Canon Formation, Chicago and London 1993.
Ihnatowicz E., Bohaterowie polskiej prozy współczesnej 1864-1918. Artyści, twórcy, Warszawa 1999.
Jarniewicz J., Tłumacz jako twórca kanonu [w:] Przekład – Język – Kultura, red. R. Lewicki. Lublin 2002.
Jarosiński J., Literatura lat 1945–1975, Warszawa 1996.
Komza M., Żywe obrazy. Między sceną, obrazem i książką, Wrocław 1995.
Kostkiewiczowa T., Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko. Szkice o prądach literackich polskiego Oświecenia, Warszawa 1975.
Kostkiewiczowa T., Oda w poezji polskiej. Antologia, Wrocław 2009.
Kowalczykowa A., Teatr i dramat romantyczny, Warszawa 1997.
Krzyżanowski J., Barok na tle prądów romantycznych [w:] tegoż, Od średniowiecza do baroku, Warszawa 1938.
Krzyżanowski J., Dzieje literatury polskiej, Warszawa 1972.
Łossowska I., Tradycja i nowoczesność dydaktycznej powieści Oświecenia w Polsce, Warszawa 2002.
Markowski M.P., Polska literatura nowoczesna. Leśmian, Schulz, Witkacy, Kraków 2007.
Martuszewska A., Prawda w powieści, Gdańsk 2010.
Nasiłowska A., Historia literatury polskiej, Warszawa 2019.
Nasiłowska A., Literatura okresu przejściowego 1975–1996, Warszawa 2006.
Nowe odsłony klasyki w szkole. Literatura XIX wieku, red. E. Jaskółowa i K. Jędrych, Katowice 2013.
Prokop J., Kanon literacki i pamięć zbiorowa, Kraków 1998.
Realiści, realizm, realność. W stulecie śmierci Bolesława Prusa, red. E. Paczoska, B. Szleszyński i D. M. Osiński, Warszawa 2013.
Sawicki S., Początki syntezy historycznoliterackiej w Polsce. O sposobach syntetycznego ujmowania literatury w 1. połowie w. XIX, Warszawa 1969.
Słownik literatury polskiego Oświecenia, red. T. Kostkiewiczowa, Wrocław 1977 lub wyd. późniejsze.
Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. J. Bachórza i A. Kowalczykowej, Wrocław 2009.
Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka, M. Puchalska, M. Semczuk, A. Sobolewska, E. Szary-Matywiecka, Wrocław 1992.
Słownik literatury popularnej, red. T. Żabski, Wrocław 1994.
Słownik literatury staropolskiej, red. T. Michałowska, E. Sarnowska-Temeriusz, B. Otwinowska, Wrocław 1990.
Słownik polskiej krytyki literackiej 1764–1918. Pojęcia – terminy – zjawiska – przekroje, t. 1: A–M, t. 2: N–Z, red. J. Bachórz, G. Borkowska, T. Kostkiewiczowa, M. Rudkowska i M. Strzyżewski, Toruń–Warszawa 2016.
Tatarkiewicz W., Dzieje sześciu pojęć, Warszawa 2005.
Wilczek P., Kanon literatury polskiej jako wyzwanie dla zagranicznego polonisty. Problem przekładu [w:] Polonistyka bez granic, red. R. Nycz, W. Miodunka, T. Kunz, Kraków 2010, t. I.
Wilczek P., Kanon tradycji uniwersalnej a zadania narodowej historii literatury [w:] Polonistyka w przebudowie. Zjazd Polonistów, Kraków 22-25 września 2004, red. M. Czermińska i in., Kraków 2005, t. II.
Wójcik T., Literatura polska XX wieku. Terminy i zagadnienia, Warszawa 1996.
Zieliński J., Leksykon polskiej literatury emigracyjnej, wyd. drugie poprawione i poszerzone, Lublin 1990.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: