Gramatyka historyczna języka polskiego 3003-13B1GH
Ćwiczenia są poświęcone poznaniu ewolucji polskiej fonetyki, czemu służy realizacja następujących tematów:
1. Najważniejsze zmiany fonetyczne w rozwoju języka polskiego. System wokaliczny polszczyzny (podstawa rozwojowa, zmiany na gruncie polskim).
2. Przegłos polski (istota procesu, chronologia, konsekwencje, odstępstwa od przegłosu). Przegłos polski (istota procesu, chronologia, konsekwencje, odstępstwa od przegłosu). Przegłos polski a przegłos prasłowiański i apofonia praindoeuropejska.
3. Ewolucja jerów: pozycja jerów, wokalizacja jerów mocnych i zanik słabych, wzdłużenie zastępcze, chronologia i konsekwencje tych procesów.
4. Rozwój samogłosek nosowych.
5. Akcent, intonacja, iloczas. Rozwój iloczasu polskiego (pochodzenie samogłosek długich w języku polskim, zanik iloczasu i powstanie samogłosek ścieśnionych, losy nowopowstałych samogłosek w języku polskim).
6. System konsonantyczny polszczyzny (podstawa rozwojowa, zmiany na gruncie polskim). Palatalizacje prasłowiańskie (powtórzenie).
7. Palatalizacje polskie.
8. Dyspalatalizacje spółgłosek.
9. Nowe polskie fonemy spółgłoskowe, m.in. pochodzenie spółgłoski f, rozwój r'.
10. Rozwój grup spółgłoskowych.
Wykład ma za zadanie zaznajomienie studentów z ewolucją polskiej fleksji, co uzyskane zostanie dzięki realizacji następujących tematów:
1. Podstawowe tendencje rozwojowe polskiej fleksji - wprowadzenie (struktura wyrazu w języku pie. i jej zmiany w prasłowiańszczyźnie).
2. Fleksja imienna. Podstawa rozwojowa deklinacji rzeczowników w dobie staropolskiej (ewolucja podstawowych kategorii: przypadek, liczba, rodzaj).
3./4. Deklinacja męska, główne tendencje rozwojowe, wzrost roli tzw. czynnika znaczeniowego w odmianie rzeczowników r.m., demorfologizacja rodzaju, relikty dawnych form fleksyjnych.
5. Deklinacja nijaka: główne tendencje rozwojowe i relikty dawnych form fleksyjnych. Deklinacja żeńska: główne tendencje rozwojowe i relikty dawnych form fleksyjnych. Deklinacja mieszana rzeczowników
6. Odmiana zaimkowo-przyimkowa: główne tendencje rozwojowe i relikty dawnych form fleksyjnych zaimków w języku polskim.
7. Prosta i złożona odmiana przymiotników, relikty odmiany prostej. Kształtowanie się deklinacji liczebników w języku polskim
8. Fleksja werbalna. Podstawa rozwojowa koniugacji polskiej. Główne tendencje w odmianie czasowników. Formy czasu teraźniejszego.
9. Rozwój czasów przeszłych w dziejach języka polskiego.
10. Ewolucja imiesłowów w języku polskim. Archaizmy i neologizmy fleksyjne.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Student:
WIEDZA
1. Definiuje najważniejsze zjawiska dotyczące zmian w polskim systemie językowym.
2. Nazywa zmiany fonetyczne i fleksyjne, które zaszły w języku polskim.
3. Rozpoznaje najważniejsze zjawiska językowe, które zaszły we wskazanych wyrazach.
4. Ma świadomość kompleksowej natury języka polskiego oraz jego złożoności i historycznej zmienności znaczeń.
5. Zna i rozumie diachroniczny charakter kształtowania się koncepcji badań literaturoznawczych i językoznawczych.
UMIEJĘTNOŚCI
1. Rekonstruuje formy wyrazowe, w których zaszły poznane przez niego zjawiska.
2. Wiąże fakty językowe.
3. Podaje względną i bezwzględną chronologię poznanych faktów językowych.
4. Wyjaśnia przyczyny zjawisk z zakresu fonetyki i fleksji historycznej.
5. Łączy historyczne zjawiska fonetyczne ze współczesną polską ortografią.
6. Wskazuje wszystkie procesy fonetyczne, które zaszły w analizowanych przez niego formach.
7. Wskazuje przyczyny alternacji samogłoskowych i spółgłoskowych we współczesnej polszczyźnie i pokazuje ich związki z poznanymi procesami fonetycznymi.
8. Wskazuje przyczyny osobliwości fleksyjnych we współczesnej polszczyźnie w oparciu o poznane procesy fleksyjne.
9. Czyta, interpretuje i analizuje teksty o charakterze naukowym i poprawnie stosuje poznaną terminologię językoznawczą w opisie zjawisk historycznojęzykowych.
10. Umie posługiwać się podstawowymi ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla filologii polskiej, w szczególności dla gramatyki historycznej języka polskiego.
KOMPETENCJE SPOŁECZNE
1. Docenia piękno języka polskiego.
2. Ma świadomość znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych.
3. Jest świadomy posiadanej przez siebie wiedzy i zna zakres nabytych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju.
4. Umie współpracować w grupie i jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów.
5. Ma świadomość potrzeby kształcenia historycznojęzykowego i wartości refleksji historycznojęzykowej dla wiedzy o języku w ogóle.
6. Akceptuje potrzebę wprowadzania treści historycznojęzykowych na wszystkich poziomach kształcenia polonistycznego.
7. Rozumie problematykę etyczną związaną z odpowiedzialnością za trafność przekazywanej wiedzy, z uczciwością naukową oraz rzetelnością i uczciwością w sytuacji prowadzenia sporów naukowych i ideowych.
8. Wykazuje motywację do zaangażowanego uczestnictwa w życiu naukowym i kulturalnym.
Kryteria oceniania
Zaliczenie na ocenę z wykładu i ćwiczeń, które student otrzymuje na podstawie:
1. Obecności i aktywności na zajęciach.
2. Sprawdzianów śródsemestralnych (w zależności od prowadzącego zajęcia).
3. Sprawdzianów pisemnych na koniec semestru z ćwiczeń i wykładu.
Praktyki zawodowe
Nie.
Literatura
Literatura obowiązkowa:
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1998 i wyd. nast.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego w testach, ćwiczeniach i tematach egzaminacyjnych, Gdańsk 1999.
Gramatyka historyczna języka polskiego. Materiały do ćwiczeń, wybór H. Karaś, Warszawa 1994.
Zenon Klemensiewicz, Tadeusz Lehr-Spławiński, Stanisław Urbańczyk, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1955.
Nauka o języku polskim dla polonistów, red. S. Dubisz, Warszawa 1991 lub wyd. nast.
Stanisław Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1973 lub wyd. nast.
Ewa Siatkowska, Rodzina języków zachodniosłowiańskich, Warszawa 1992.
Janusz Strutyński, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków 1991 lub wyd. nast.
Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Warszawa 1991.
Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, red. W. Decyk-Zięba i S. Dubisz, Warszawa 2003.
Literatura uzupełniająca:
Stanisław Dubisz, Rozwój polskiego systemu fonologicznego, [w:] Studia z historii języka polskiego, red. W. Kupiszewski, Warszawa 1994, s. 9-19.
Alina Kępińska, Kształtowanie się polskiej kategorii męsko- i niemęskoosobowości. Język wobec płci, Warszawa 2006.
Halina Koneczna, Charakterystyka fonetyczna języka polskiego na tle języków słowiańskich, Warszawa 1965.
Władysława Książek-Bryłowa, Warianty fleksyjne w historii języka polskiego [w:] T. Skubalanka, W. Książek-Bryłowa, Wariantywność polskiej fleksji, Wrocław 1992.
Leszek Moszyński, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa 1984.
Ewa Ostrowska, Z dziejów języka polskiego i jego piękna, Kraków 1978.
Krystyna Pisarkowa, Historia składni języka polskiego, Wrocław 1984.
Mirosława Siuciak, Kształtowanie się kategorii gramatycznej liczebnika w języku polski, Katowice 2008.
Izabela Stąpor, Kształtowanie się normy dotyczącej fleksji liczebników polskich od XVI do XIX wieku, Warszawa 2008.
Wiesław Tomasz Sefańczyk, Kategoria rodzaju i przypadk polskiego rzeczownika. Próba synchronicznej analizy morfologicznej, Kraków 2007.
Zdzisław Stieber, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa 1966.
Janusz Strutyński, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków 1991 lub wyd. nast.
Stanisław Urbańczyk, Szkice z dziejów języka polskiego, Warszawa 1968.
Stanisław Urbańczyk, Prace z dziejów języka polskiego, Wrocław 1979.
Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka, Chrestomatia staropolska. Teksty do 1543 roku, Wrocław 1984 i wyd. nast.
Więcej informacji
Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: