Historia kulturowa: teorie, kategorie, problemy 3002-2PROS24O3

Wiedza: osoba biorąca udział w proseminarium zna i rozumie:
- swoistość historii kulturowej jako sposobu uprawiania antropologicznej historii kultury;
- najważniejsze założenia historii kulturowej i komunikacyjnej historii kulturowej;
- wybrane kategorie historii kulturowej, takie jak doświadczenie, codzienność/życie codzienne, praktyka/praktyka językowa, rzecz/materialność, pamięć/historia, archiwum/historia potencjalna, emocje;
- wybrane teorie i koncepcje historii kulturowej (narratywizm, teoria Aktora-Sieci, historia mówiona, historia środowiskowa, historia książki/historia lektury);
- przykładowe praktyki językowe postrzegane jako praktyki kulturowe (autobiografia, list, pamiętnik, pamiętnik konkursowy, dziennik osobisty);
- w stopniu pogłębionym współczesne teorie dotyczące antropologicznych ujęć historii kultury i historii kulturowej;
- w stopniu pogłębionym historyczny kontekst używanych w czasie zajęć teorii.
Umiejętności: osoba biorąca udział w proseminarium potrafi:
- rozpoznawać specyfikę historii kulturowej jako sposobu uprawiania historii kultury;
- określać najważniejsze kategorie, teorie i koncepcje historii kulturowej;
- wykorzystać posiadaną wiedzę, by samodzielnie wyszukiwać, analizować i interpretować praktyki kulturowe (zarówno historyczne, jak i współczesne);
- wykorzystywać posiadaną wiedzę by formułować i testować hipotezy z zakresu historii kulturowej;
- zgromadzić odpowiedni dla wybranego przez siebie tematu pracy magisterskiej materiał źródłowy i podjąć jego analizę;
- skonstruować bibliografię tekstów teoretycznych odpowiednich dla wybranego tematu, a także przypisy;
- uważnie i ze zrozumieniem przeczytać tekst naukowy z zakresu szeroko rozumianej historii kulturowej i zastosować do swoich badań omawiane w nim propozycje teoretyczne oraz metodologiczne;
- zabierać głos w dyskusji na podstawie przeczytanych tekstów.
Kompetencje społeczne: osoba biorąca udział w proseminarium jest gotowa do:
- krytycznej oceny posiadanej wiedzy i odbieranych treści z zakresu historii kulturowej;
- przyjęcia postawy szacunku i badawczej ciekawości wobec różnorodnych praktyk kulturowych;
- pracy nad własną pracą magisterską z zachowaniem standardów pracy naukowej.

1.Podstawowym warunkiem zaliczenia semestru jest uczestniczenie w zajęciach. Nieobecności należy usprawiedliwiać u prowadzącego zajęcia. Osoba studiująca ma prawo do dwóch usprawiedliwionych lub nieusprawiedliwionych nieobecności w semestrze. Osoba mająca od trzech do pięciu nieobecności w semestrze musi nadrobić je w ramach dyżuru prowadzącego. Nieobecności na więcej niż pięciu zajęciach skutkują niedopuszczeniem do zaliczenia zajęć - jedynie osoby z przyznaną Indywidualną Organizacją Studiów w oparciu o opinię BON mogą mieć zwiększony limit nieobecności, jednak nie więcej niż do 50%.

2. Ocena na zaliczenie zostanie wystawiona na podstawie aktywności na zajęciach w postaci zabierania głosu w dyskusji lub (60%) oraz przygotowania planu i spełniającej standardy naukowe bibliografii do planowanej pracy magisterskiej (40%). Jest też możliwość podniesienia oceny poprzez napisanie pracy semestralnej dotyczącej problematyki poruszanej na proseminarium.

3.Szacunkowy nakład pracy osoby studiującej: 6 ECTS (180h) - udział w zajęciach 30h (1 ECTS), przygotowanie do zajęć 60h (2 ECTS), przygotowanie zaliczenia 90h (3 ECTS).

4. Sposób wykorzystania narzędzi sztucznej inteligencji w prezentacjach określają zapisy § 3 i 4 uchwały nr 98 Uniwersyteckiej Rady ds. Kształcenia z dnia 8 grudnia 2023 roku. W związku z tym, że jedną z podstawowych umiejętności zdobywanych na kierunkach studiów organizowanych na Wydziale Polonistyki jest sprawne i profesjonalne posługiwanie się polszczyzną pisaną, a w szczególności stylem naukowym, zabrania się wykorzystywania systemów sztucznej inteligencji do korekty i redakcji tekstów a także generowania tekstu czy bibliografii.

Rozszerzona lista lektur. Ostateczny wybór lektur zostanie dokonany wspólnie z uczestnikami proseminarium.

1. Historia kulturowa. Historia kultury i antropologia
Peter Burke, Historia kulturowa. Wprowadzenie, przeł. Justyn Hunia, Kraków 2012.
*
Andrzej Mencwel, Historia i antropologia (Wstępne uwagi teoretyczne), w tegoż, Wyobraźnia antropologiczna. Próby i studia, Warszawa 2006.
Andrzej Mencwel, Krzysztof Pomian: Historia i antropologia (zapis debaty), „Dialog” 2007, nr 4.
Clifford Geertz, Historia i antropologia, w tegoż, Zastane światło. Antropologiczne refleksje na tematy filozoficzne, przeł. Zbigniew Pucek, Kraków 2003.
Ewa Domańska, Mikrohistorie. Spotkania w międzyświatach, Poznań 1999, rozdz. Historia i antropologia.

2. Komunikacyjna koncepcja historii kulturowej. Antropologia słowa i historia kultury
Andrzej Mencwel, Antropologia słowa i historia kultury, w tegoż, Wyobraźnia antropologiczna. Próby i studia, Warszawa 2006.
*
Grzegorz Godlewski, Słowo – pismo – sztuka słowa. Perspektywy antropologiczne, Warszawa 2008.
Grzegorz Godlewski, Luneta i radar. Szkice z antropologicznej teorii kultury, Warszawa 2016.
Marta Rakoczy, Władza liter. Polskie procesy modernizacyjne a awangarda, Kraków 2022.

3. Kategorie: doświadczenie
Barbara Skarga, Doświadczenie, w tejże, Kwintet metafizyczny, Kraków 2005.
Dorota Wolska, Odzyskać doświadczenie. Sporny temat humanistyki współczesnej, Kraków 2012.
*
Martin Jay, Pieśni doświadczenia. Nowoczesne amerykańskie i europejskie wariacje na uniwersalny temat, przeł. Agnieszka Rejniak-Majewska, Kraków 2008.
Antropologia doświadczenia, red. Victor W. Turner, Edward M. Bruner, przeł. Ewa Klekot, Agnieszka Szurek, Kraków 2011.
Ryszard Nycz, Poetyka doświadczenia. Teoria – nowoczesność – literatura, Warszawa 2012.

4. Kategorie: codzienność, życie codzienne
Jolanta Brach-Czaina, Szczeliny istnienia, Warszawa 1992.
Michel de Certeau, Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, przeł. K. Thiel-Jańczuk, Kraków 2008.
*
Grażyna Borkowska, Życie codzienne jako kategoria literacka i badawcza (rekonesans), w tomie: Jak badać obyczaje?, red. M. Szpakowska, Warszawa 2007.
Marek Krajewski, Badając codzienność, w tomie: Życie codzienne (w) Archiwum, red. M. Zawodna-Stephan, Poznań 2019.

5. Kategorie: praktyka, praktyka językowa
Grzegorz Godlewski, Antropologia praktyk językowych: wprowadzenie, w tomie: Antropologia praktyk językowych, red. G. Godlewski, A. Karpowicz, M. Rakoczy, Warszawa 2016.
*
Pierre Bourdieu, Zmysł praktyczny, przeł. M. Falski, Kraków 2008, rozdz. 1.5: Logika praktyki.
Pierre Bourdieu, Szkic teorii praktyki, w: tegoż, Szkic teorii praktyki poprzedzony trzema studiami na temat etnologii Kabylów, przeł. W. Kroker, Kęty 2007.
Laura M. Ahearn, Antropologia lingwistyczna. Wprowadzenie, przeł. W. Usakiewicz, Kraków 2013, rozdz.7. Praktyki piśmienne.

6. Kategorie: rzecz, materialność, semiofor
Bjørnar Olsen, W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów, przeł. Bożena Shallcross, Warszawa 2013.
Krzysztof Pomian, Historia. Nauka wobec pamięci, Lublin 2006, rozdz. Historia kultury, historia semioforów.
*
Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności, red. W. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa, Olsztyn 2008.
Materialność, red. K. Gutfrański, A. Hendriks, I. Moreira, A. Szyłak, L. Veragara, Gdańsk 2012.
Marek Krajewski, Są w życiu rzeczy… Szkice z socjologii przedmiotów, Warszawa 2013.
Krzysztof Pomian, Zbieracze i osobliwości. Paryż-Wenecja XVI-XVIII wiek, przeł. Andrzej Pieńkos, Warszawa 1996, rozdz. I: Kolekcja: między światem widzialnym a niewidzialnym.
Krzysztof Pomian, O wyjątkowości człowieka, Warszawa 2013;
Beata Frydryczak, Świat jako kolekcja. Próba analizy estetycznej natury nowoczesności, Poznań 2002.

7 Teorie: narratywizm
Narracja jako sposób rozumienia świata, red. J. Trzebiński, Gdańsk 2002.
Galen Strawson, Against Narrativity, “Ratio” (new series), XVII, nr 4, December 2004.
*
Paul John Eakin, Living Autobiographically. How We Create Identity in Narrative, Ithaca and London 2008 (fragmenty).
Mike Bal, Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji, przekład zbiorowy, Kraków 2013.

8. Teorie: teoria Aktora-Sieci
Bruno Latour, Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do Teorii Aktora-Sieci, przeł. A. Derra, K. Abriszewski, wstęp K. Abriszewski, Kraków 2010.
*
Bruno Latour, Dajcie mi laboratorium a poruszę świat, przeł. Krzysztof Abriszewski i Łukasz Afeltowicz, „Teksty Drugie” 2009, nr 1-2.
Krzysztof Abriszewski, Rzeczy w kontekście Teorii Aktora-Sieci, w: Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa, Olsztyn 2008.
Łukasz Afeltowicz, Rzeczy, za pomocą których myślimy. Rola narzędzi i artefaktów w praktyce badawczej, w: Rzeczy i ludzie, dz. cyt.
Łukasz Afeltowicz, Modele, artefakty, kolektywy. Praktyka badawcza w perspektywie współczesnych studiów nad nauką, Toruń 2012, rozdz. Aneks: Laboratorium myśli, czyli kilka uwag na temat technologii pracy umysłowej.

9. Kategorie: pamięć, historia i pamięć
Pierre Nora, Między pamięcią a historią, wstęp K. Pomian, wybór, wprowadzenie i przekład J. M. Kłoczowski, Gdańsk 2022.
Jan Assman, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, przeł. A. Kryczyńska-Pham, wstęp i red. naukowa R. Traba, Warszawa 2008, Cz. pierwsza. Podstawy teoretyczne.
Paul Connerton, Jak społeczeństwa pamiętają, przekład i wstęp M. Napiórkowski, Warszawa 2012.
Aleida Assman, Między historią a pamięcią. Antologia, red. naukowa i posłowie M. Saryusz-Wolska, Warszawa 2013.
Astrid Erll, Kultura pamięci. Wprowadzenie, przeł. A. Teperek, red. naukowa i posłowie M. Saryusz-Wolska, Warszawa 2018.
*
Maurice Halbwachs, Społeczne ramy pamięci, przekł. i wstęp M. Król, Warszawa 2008 (fragmenty).
Krzysztof Pomian, Historia. Nauka wobec pamięci, Lublin 2006, rozdz. Od historii – części pamięci do pamięci – przedmiotu historii.
Jacques Le Goff, Historia i pamięć, przeł. A. Gronowska, J. Stryjczyk, wstęp P. Rodak, Warszawa 2007.
Aleida Assman, Przestrzenie pamięci. Formy i przemiany pamięci kulturowej, przeł. P. Przybyła, w tomie: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, pod red. M. Saryusz-Wolskiej, Kraków 2009.
Pierre Nora, Między pamięcią i historią: „Les lieux de memoire”, przeł. P. Mościcki, w tomie: Tytuł roboczy: archiwum. Nr 2, red. A. Leśniak, M. Ziółkowska, Łódź 2009.
Astrid Erll, Literatura jako medium pamięci zbiorowej, przeł. M. Saryusz-Wolska, w tomie: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, pod red. M. Saryusz-Wolskiej, Kraków 2009.
Pierre Ricoeur, Pamięć, historia, zapomnienie, przeł. J. Margański, Kraków 2006, rozdz. Faza dokumentalna: pamięć zarchiwizowana.
Antropologia pamięci. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. Roman Chymkowski, Paweł Dobrosielski, Paweł Majewski, Marcin Napiórkowski, Paweł Rodak, Roch Sulima, wstęp i red. Paweł Majewski, Marcin Napiórkowski, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2018.
Łukasz Bukowiecki, Muzea-preteksty. Niezrealizowane przedsięwzięcia muzealne wobec negatywnego dziedzictwa w Warszawie, Warszawa 2021.

10. Koncepcje: historia mówiona.
Paul Thomson, Joanna Bornat, Głos przeszłości. Wprowadzenie do historii mówionej, przeł. Paweł Tomanek, Warszawa 2021, rozdz. VII: Źródła;
Alessandro Portelli, Living Voices: The Oral History Interview as Dialogue and Experience;
Alessandro Portelli, Co stanowi o odmienności historii mówionej, w: tegoż, Odkrywając historię mówioną, red. Marta Kurkowska-Budzan, Wrocław 2022;
Piotr Filipkowski, Historia mówiona jako hermeneutyka losu. Doświadczenie przedtekstowe, "Teksty Drugie" 2018, nr 1.
*
Paul Thomson, Joanna Bornat, Głos przeszłości. Wprowadzenie do historii mówionej, przeł. Paweł Tomanek, Warszawa 2021, rozdz. II: Historycy wobec historii mówionej;
Paul Thomson, Joanna Bornat, Głos przeszłości. Wprowadzenie do historii mówionej, przeł. Paweł Tomanek, Warszawa 2021, rozdz. VI: Osiągnięcia historii mówionej;
specjalne wydanie „Wrocławskiego Rocznika Historii Mówionej” (ebook);
Piotr Filipkowski, Historia mówiona i wojna. Doświadczenie obozu koncentracyjnego w pespektywie narracji biograficznych, Warszawa 2010, część I;
Piotr Filipkowski, Historia mówiona jako historia ratownicza, "Teksty Drugie" 2014, nr 5.;
Opowiedziane. Historia mówiona w praktykach humanistycznych (ebook).

11. Kategorie: archiwum/historia potencjalna
Aleida Assmann, Kanon i archiwum, w: tejże, Między historią a pamięcią. Antologia (s. 74-88).
Arlette Farge, Gesty gromadzenia, w: Archiwum/Archive nr 2 (s. 13-15);
Carolyn Steedman, Przestrzeń pamięci: w archiwum, w: Archiwum/Archive nr 2 (s. 16-23);
Ariella Azoluay, Nie ma czegoś takiego jak archiwum narodowe, w: Archiwum jako projekt/The Archive as Project (s. 202-226).
*
Ariella Azoluay, Historia potencjalna: bez narzędzi pana, bez narzędzi w ogóle, "Teksty Drugie" 2021, nr 5, s. 269-291.
Ernst van Alphen, Archiwa wizualne jako historia preposteryjna, przeł. Ł. Zaremba, w tegoż, Krytyka jako interwencja. Sztuka, pamięć, afekt, red. K. Bojarska, Kraków 2019.
Lucyna Marzec, Papiery po Iłłakowiczównie. Archiwum jako przedmiot badań, Warszawa 2022.
Tematyczny numer "Czasu Kultury" poświęcony archiwom prywatnym.

12. Kategorie: emocje
Emocje w kulturze, red. M. Rajtar, J. Straczuk, Warszawa 2012;
Pamięć i afekty, red. Z. Budrewicz, R. Sendyka, R. Nycz, Warszawa 2014.
*
Barbara H. Rosenwein, Riccardo Cristiani, What is the history of emotions?, Cambridge 2018.
Barbara H. Rosenwein, Wspólnoty emocjonalne we wczesnym średniowieczu, przeł. Lidia Grzybowska, Jerzy Szafranowski, Grażyna Urban-Godziek, Warszawa 2017.
Françoise Waquet, Une histoire émotionnelle du savoir XVII-XXI siècle, Paris 2019.
Marcin Zaremba, Wielka Trwoga. Polska 1944-1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków 2012.

13. Praktyki: autobiografia; list, pamiętnik, pamiętnik konkursowy
Małgorzata Czermińska, Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie, Kraków 2000, część I: Trzy postawy autobiograficzne.
Philippe Lejeune, Pakt autobiograficzny, przeł. A. Labuda, w: tegoż, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, red. Regina Lubas-Bartoszyńska, Kraków 2001.
*
Philippe Lejeune, Pakt autobiograficzny (bis), przeł. St. Jaworski, w: tegoż, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, red. Regina Lubas-Bartoszyńska, Kraków 2001.
Stefania Skwarczyńska, Teoria listu, Warszawa 1937 (nowe wydanie Białystok 2006).
Elżbieta Rybicka, Antropologiczne i komunikacyjne aspekty dyskursu epistolograficznego, w tomie: Narracja i tożsamość, 1: Narracje w kulturze, red. W. Bolecki, R. Nycz, Warszawa 2004.
Georges Gusdorf, Warunki i ograniczenia autobiografii, przeł. J. Barczyński, w tomie: Autobiografia, pod red. M. Czermińskiej, Gdańsk 2009.
Louis A. Renza, Wyobraźnia stawia veto: Teoria autobiografii, przeł. M. Orkan-Łęcki, w tomie: Autobiografia, pod red. M. Czermińskiej, Gdańsk 2009.
Philippe Lejeune, Czy można zdefiniować autobiografię?, przeł. R. Lubas-Bartoszyńska, w: tegoż, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, red. Regina Lubas-Bartoszyńska, Kraków 2001.
Paweł Rodak, Fenomen pisania o własnym życiu, „Kultura i Społeczeństwo” 2022, nr 2.

14. Praktyki: dziennik osobisty
Philippe Lejeune, „Drogi zeszycie...”, „drogi ekranie...” O dziennikach osobistych, przeł. A. Karpowicz, M. i P. Rodakowie, wybór, wstęp i oprac. P. Rodak, Warszawa 2010.
*
Roman Zimand, O literaturze dokumentu osobistego w ogóle a o diarystyce w szczególności, w tegoż, Diarysta Stefan Ż., Wrocław-Warszawa-Kraków 1990.
Michał Głowiński, Powieść a dziennik intymny, w tegoż: Gry powieściowe. Szkice z teorii i historii form narracyjnych, Warszawa 1973.
Paweł Rodak, Między zapisem a literaturą. Dziennik polskiego pisarza w XX wieku (Żeromski, Nałkowska, Dąbrowska, Gombrowicz, Herling-Grudziński), Warszawa 2011.

15. Koncepcje: historia środowiskowa, historia krajobrazu
Małgorzata Praczyk, Historia środowiskowa jako praktyka badawcza, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2020, t. 50.
Adam Izdebski, Wprowadzenie do sekcji specjalnej. „Historia środowiskowa Polski i Europy Środkowej”, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2016, t. 46.
Linda Nash, The Agency of Nature or the Nature of Agency?, „Environmental History” 2005, 10(1).
*
Richard C. Foltz Czy przyroda jest sprawcza w znaczeniu zy przyroda jest sprawcza w znaczeniu historycznym? Historia świata, istorycznym? Historia świata, historia środowiska oraz to, w jaki sposób istoria środowiska oraz to, w jaki sposób historycy mogą pomóc ocalić Ziemi, przeł. A. Czarnacka, w tomie: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia, pod red. Ewy Domańskiej, Poznań 2010.
Adam Izdebski, Średniowieczni Rzymianie i przyroda. Interdyscyplinarna historia środowiskowa, Kraków 2019.
Małgorzata Praczyk, Pamięć środowiskowa we wspomnieniach osadników na „Ziemiach Odzyskanych”, Poznań 2018.
Ekobiografia Krakowa, pod red. Adam Izdebski, Rafał Szmytko, Kraków 2022.
Beata Frydryczak, Krajobraz. Od estetyki the picturesque do doświadczenia topograficznego, Poznań 2013.
Krajobraz kulturowy, red. B. Frydryczak, M. Ciesielski, Poznań 2014.
Środowiskowa historia Zagłady, „Teksty Drugie” 2017, nr 2.

16. Koncepcje: historia książki, historia lektury
Roger Chartier , Czy książki wywołują rewolucje? Szkice z historii książki, lektury i kultury piśmiennej, red. naukowa i posłowie P. Rodak, Warszawa 2019;
*
Robert Darnton, The Case For Books. Past, Present and Future, New York 2009 / Apologie du livre. Demain, aujord’hui, hier, Paris 2011;
Paweł Rodak, Pismo, książka, lektura. Rozmowy : Le Goff, Chartier, Hébrard, Fabre, Lejeune, przedmowa K. Pomian, Warszawa 2009.
Prowadzący udostępni elektroniczne wersje wszystkich omawianych tekstów.

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

• Strona przedmiotu 3002-2PROS24O3 w USOSweb