Historia kulturowa: teorie, kategorie, problemy 3002-2PROS23O3

Wiedza: absolwent zna i rozumie:

K_W01 swoistość nauk o kulturze, subdyscypliny tych nauk i ich rozległe związki z innymi naukami humanistycznymi i społecznymi także w perspektywie historycznej

K_W02 w stopniu pogłębionym współczesne teorie kultury oraz jej mediów (słowo) i związanych z nimi praktyk kulturowych

K_W04 w stopniu pogłębionym wybrane aspekty kultury polskiej związane z samodzielnie obraną drogą badawczą

K_W05 metodologie nauk o kulturze i powiązane z nimi metody badawcze

Umiejętności: absolwent potrafi:

K_U01 wykorzystać posiadaną wiedzę, by samodzielnie wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować, integrować informacje z różnorodnych źródeł i wykorzystywać je w samodzielnych projektach badawczych oraz właściwie i twórczo prezentować ich wyniki

K_U03 określać znaczenie medialnego charakteru praktyk i przekazów kulturowych dla ich treści i funkcji

K_U04 wykorzystywać metodologię badawczą oraz narzędzia nauk humanistycznych oraz prezentować i syntetyzować uzyskane tymi metodami dane; dostosować istniejący lub stworzyć nowe narzędzia badawcze dla celów własnych badań

K_U05 wykorzystywać posiadaną wiedzę by formułować i testować hipotezy z zakresu nauk o kulturze

K_U07 zabierać głos w dyskusji wobec różnorodnych odbiorców, mówiąc zrozumiale i poprawnie; samodzielnie poprowadzić debatę naukową lub dyskusję publiczną

K_U11 ciągle dokształcać się i rozwijać intelektualnie oraz zawodowo; ukierunkowywać innych w tym zakresie

Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do:

K_K01 krytycznej oceny posiadanej wiedzy i odbieranych treści

K_K02 przyjęcia postawy szacunku i badawczej ciekawości wobec różnorodnych zjawisk kultury w tym używania zdobytej wiedzy do rozwiązywania zaobserwowanych problemów oraz zasięgania opinii ekspertów

K_K03 dostrzegania wagi refleksji kulturoznawczej dla życia społecznego i dostrzegania konieczność jej rozwoju

K_K08 dążenia do upowszechniania i otwartości zasobów wiedzy

Na końcową ocenę składają się: przygotowanie do zajęć i aktywność na zajęciach oraz obecność na zajęciach (dopuszczalne 2 nieobecności). Jest też możliwość podniesienia oceny poprzez napisanie pracy semestralnej dotyczącej problematyki poruszanej na seminarium.

Podana poniżej literatura jest podzielona na podstawową i uzupełniającą (po gwiazdce). Jest ona przy większości tematów znacznie obszerniejsza niż ta, która będzie stanowiła bezpośredni przedmiot dyskusji na proseminarium. Ostateczny wybór lektur dokonany zostanie wspólnie z uczestnikami proseminarium.

1. Historia kulturowa. Historia kultury i antropologia
Peter Burke, Historia kulturowa. Wprowadzenie, przeł. Justyn Hunia, Kraków 2012.
*
Andrzej Mencwel, Historia i antropologia (Wstępne uwagi teoretyczne), w tegoż, Wyobraźnia antropologiczna. Próby i studia, Warszawa 2006.
Andrzej Mencwel, Krzysztof Pomian: Historia i antropologia (zapis debaty), „Dialog” 2007, nr 4.
Clifford Geertz, Historia i antropologia, w tegoż, Zastane światło. Antropologiczne refleksje na tematy filozoficzne, przeł. Zbigniew Pucek, Kraków 2003.
Ewa Domańska, Mikrohistorie. Spotkania w międzyświatach, Poznań 1999, rozdz. Historia i antropologia.

2. Komunikacyjna koncepcja historii kulturowej. Antropologia słowa i historia kultury
Andrzej Mencwel, Antropologia słowa i historia kultury, w tegoż, Wyobraźnia antropologiczna. Próby i studia, Warszawa 2006.
*
Grzegorz Godlewski, Słowo – pismo – sztuka słowa. Perspektywy antropologiczne, Warszawa 2008.
Grzegorz Godlewski, Luneta i radar. Szkice z antropologicznej teorii kultury, Warszawa 2016.
Marta Rakoczy, Władza liter. Polskie procesy modernizacyjne a awangarda, Kraków 2022.

3. Kategorie: doświadczenie
Barbara Skarga, Doświadczenie, w tejże, Kwintet metafizyczny, Kraków 2005.
Dorota Wolska, Odzyskać doświadczenie. Sporny temat humanistyki współczesnej, Kraków 2012.
*
Martin Jay, Pieśni doświadczenia. Nowoczesne amerykańskie i europejskie wariacje na uniwersalny temat, przeł. Agnieszka Rejniak-Majewska, Kraków 2008.
Antropologia doświadczenia, red. Victor W. Turner, Edward M. Bruner, przeł. Ewa Klekot, Agnieszka Szurek, Kraków 2011.
Ryszard Nycz, Poetyka doświadczenia. Teoria – nowoczesność – literatura, Warszawa 2012.

4. Kategorie: codzienność, życie codzienne
Jolanta Brach-Czaina, Szczeliny istnienia, Warszawa 1992.
Michel de Certeau, Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, przeł. K. Thiel-Jańczuk, Kraków 2008.
*
Grażyna Borkowska, Życie codzienne jako kategoria literacka i badawcza (rekonesans), w tomie: Jak badać obyczaje?, red. M. Szpakowska, Warszawa 2007.
Marek Krajewski, Badając codzienność, w tomie: Życie codzienne (w) Archiwum, red. M. Zawodna-Stephan, Poznań 2019.

5. Kategorie: praktyka, praktyka językowa
Grzegorz Godlewski, Antropologia praktyk językowych: wprowadzenie, w tomie: Antropologia praktyk językowych, red. G. Godlewski, A. Karpowicz, M. Rakoczy, Warszawa 2016.
*
Pierre Bourdieu, Zmysł praktyczny, przeł. M. Falski, Kraków 2008, rozdz. 1.5: Logika praktyki.
Pierre Bourdieu, Szkic teorii praktyki, w: tegoż, Szkic teorii praktyki poprzedzony trzema studiami na temat etnologii Kabylów, przeł. W. Kroker, Kęty 2007.
Laura M. Ahearn, Antropologia lingwistyczna. Wprowadzenie, przeł. W. Usakiewicz, Kraków 2013, rozdz.7. Praktyki piśmienne.

6. Kategorie: rzecz, materialność, semiofor
Bjørnar Olsen, W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów, przeł. Bożena Shallcross, Warszawa 2013.
Krzysztof Pomian, Historia. Nauka wobec pamięci, Lublin 2006, rozdz. Historia kultury, historia semioforów.
*
Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności, red. W. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa, Olsztyn 2008.
Materialność, red. K. Gutfrański, A. Hendriks, I. Moreira, A. Szyłak, L. Veragara, Gdańsk 2012.
Marek Krajewski, Są w życiu rzeczy… Szkice z socjologii przedmiotów, Warszawa 2013.
Krzysztof Pomian, Zbieracze i osobliwości. Paryż-Wenecja XVI-XVIII wiek, przeł. Andrzej Pieńkos, Warszawa 1996, rozdz. I: Kolekcja: między światem widzialnym a niewidzialnym.
Krzysztof Pomian, O wyjątkowości człowieka, Warszawa 2013;
Beata Frydryczak, Świat jako kolekcja. Próba analizy estetycznej natury nowoczesności, Poznań 2002.

7 Teorie: narratywizm
Narracja jako sposób rozumienia świata, red. J. Trzebiński, Gdańsk 2002.
Galen Strawson, Against Narrativity, “Ratio” (new series), XVII, nr 4, December 2004.
*
Paul John Eakin, Living Autobiographically. How We Create Identity in Narrative, Ithaca and London 2008 (fragmenty).
Mike Bal, Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji, przekład zbiorowy, Kraków 2013.

8. Teorie: teoria Aktora-Sieci
Bruno Latour, Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do Teorii Aktora-Sieci, przeł. A. Derra, K. Abriszewski, wstęp K. Abriszewski, Kraków 2010.
*
Bruno Latour, Dajcie mi laboratorium a poruszę świat, przeł. Krzysztof Abriszewski i Łukasz Afeltowicz, „Teksty Drugie” 2009, nr 1-2.
Krzysztof Abriszewski, Rzeczy w kontekście Teorii Aktora-Sieci, w: Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności, red. J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa, Olsztyn 2008.
Łukasz Afeltowicz, Rzeczy, za pomocą których myślimy. Rola narzędzi i artefaktów w praktyce badawczej, w: Rzeczy i ludzie, dz. cyt.
Łukasz Afeltowicz, Modele, artefakty, kolektywy. Praktyka badawcza w perspektywie współczesnych studiów nad nauką, Toruń 2012, rozdz. Aneks: Laboratorium myśli, czyli kilka uwag na temat technologii pracy umysłowej.

9/10. Kategorie: pamięć, historia i pamięć
Pierre Nora, Między pamięcią a historią, wstęp K. Pomian, wybór, wprowadzenie i przekład J. M. Kłoczowski, Gdańsk 2022.
Jan Assman, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, przeł. A. Kryczyńska-Pham, wstęp i red. naukowa R. Traba, Warszawa 2008, Cz. pierwsza. Podstawy teoretyczne.
Paul Connerton, Jak społeczeństwa pamiętają, przekład i wstęp M. Napiórkowski, Warszawa 2012.
Aleida Assman, Między historią a pamięcią. Antologia, red. naukowa i posłowie M. Saryusz-Wolska, Warszawa 2013.
Astrid Erll, Kultura pamięci. Wprowadzenie, przeł. A. Teperek, red. naukowa i posłowie M. Saryusz-Wolska, Warszawa 2018.
*
Maurice Halbwachs, Społeczne ramy pamięci, przekł. i wstęp M. Król, Warszawa 2008 (fragmenty).
Krzysztof Pomian, Historia. Nauka wobec pamięci, Lublin 2006, rozdz. Od historii – części pamięci do pamięci – przedmiotu historii.
Jacques Le Goff, Historia i pamięć, przeł. A. Gronowska, J. Stryjczyk, wstęp P. Rodak, Warszawa 2007.
Aleida Assman, Przestrzenie pamięci. Formy i przemiany pamięci kulturowej, przeł. P. Przybyła, w tomie: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, pod red. M. Saryusz-Wolskiej, Kraków 2009.
Pierre Nora, Między pamięcią i historią: „Les lieux de memoire”, przeł. P. Mościcki, w tomie: Tytuł roboczy: archiwum. Nr 2, red. A. Leśniak, M. Ziółkowska, Łódź 2009.
Astrid Erll, Literatura jako medium pamięci zbiorowej, przeł. M. Saryusz-Wolska, w tomie: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, pod red. M. Saryusz-Wolskiej, Kraków 2009.
Pierre Ricoeur, Pamięć, historia, zapomnienie, przeł. J. Margański, Kraków 2006, rozdz. Faza dokumentalna: pamięć zarchiwizowana.
Antropologia pamięci. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. Roman Chymkowski, Paweł Dobrosielski, Paweł Majewski, Marcin Napiórkowski, Paweł Rodak, Roch Sulima, wstęp i red. Paweł Majewski, Marcin Napiórkowski, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2018.
Łukasz Bukowiecki, Muzea-preteksty. Niezrealizowane przedsięwzięcia muzealne wobec negatywnego dziedzictwa w Warszawie, Warszawa 2021.

11. Kategorie: archiwum/historia potencjalna
Aleida Assmann, Kanon i archiwum, w: tejże, Między historią a pamięcią. Antologia (s. 74-88).
Arlette Farge, Gesty gromadzenia, w: Archiwum/Archive nr 2 (s. 13-15);
Carolyn Steedman, Przestrzeń pamięci: w archiwum, w: Archiwum/Archive nr 2 (s. 16-23);
Ariella Azoluay, Nie ma czegoś takiego jak archiwum narodowe, w: Archiwum jako projekt/The Archive as Project (s. 202-226).
*
Ariella Azoluay, Historia potencjalna: bez narzędzi pana, bez narzędzi w ogóle, "Teksty Drugie" 2021, nr 5, s. 269-291.
Ernst van Alphen, Archiwa wizualne jako historia preposteryjna, przeł. Ł. Zaremba, w tegoż, Krytyka jako interwencja. Sztuka, pamięć, afekt, red. K. Bojarska, Kraków 2019.
Lucyna Marzec, Papiery po Iłłakowiczównie. Archiwum jako przedmiot badań, Warszawa 2022.
Tematyczny numer "Czasu Kultury" poświęcony archiwom prywatnym.

12. Kategorie: emocje
Emocje w kulturze, red. M. Rajtar, J. Straczuk, Warszawa 2012;
Pamięć i afekty, red. Z. Budrewicz, R. Sendyka, R. Nycz, Warszawa 2014.
*
Barbara H. Rosenwein, Riccardo Cristiani, What is the history of emotions?, Cambridge 2018.
Barbara H. Rosenwein, Wspólnoty emocjonalne we wczesnym średniowieczu, przeł. Lidia Grzybowska, Jerzy Szafranowski, Grażyna Urban-Godziek, Warszawa 2017.
Françoise Waquet, Une histoire émotionnelle du savoir XVII-XXI siècle, Paris 2019.
Marcin Zaremba, Wielka Trwoga. Polska 1944-1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków 2012.

13. Praktyki: autobiografia; list, pamiętnik, pamiętnik konkursowy
Małgorzata Czermińska, Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie, Kraków 2000, część I: Trzy postawy autobiograficzne.
Philippe Lejeune, Pakt autobiograficzny, przeł. A. Labuda, w: tegoż, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, red. Regina Lubas-Bartoszyńska, Kraków 2001.
*
Philippe Lejeune, Pakt autobiograficzny (bis), przeł. St. Jaworski, w: tegoż, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, red. Regina Lubas-Bartoszyńska, Kraków 2001.
Stefania Skwarczyńska, Teoria listu, Warszawa 1937 (nowe wydanie Białystok 2006).
Elżbieta Rybicka, Antropologiczne i komunikacyjne aspekty dyskursu epistolograficznego, w tomie: Narracja i tożsamość, 1: Narracje w kulturze, red. W. Bolecki, R. Nycz, Warszawa 2004.
Georges Gusdorf, Warunki i ograniczenia autobiografii, przeł. J. Barczyński, w tomie: Autobiografia, pod red. M. Czermińskiej, Gdańsk 2009.
Louis A. Renza, Wyobraźnia stawia veto: Teoria autobiografii, przeł. M. Orkan-Łęcki, w tomie: Autobiografia, pod red. M. Czermińskiej, Gdańsk 2009.
Philippe Lejeune, Czy można zdefiniować autobiografię?, przeł. R. Lubas-Bartoszyńska, w: tegoż, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, red. Regina Lubas-Bartoszyńska, Kraków 2001.
Paweł Rodak, Fenomen pisania o własnym życiu, „Kultura i Społeczeństwo” 2022, nr 2.

14. Praktyki: dziennik osobisty
Philippe Lejeune, „Drogi zeszycie...”, „drogi ekranie...” O dziennikach osobistych, przeł. A. Karpowicz, M. i P. Rodakowie, wybór, wstęp i oprac. P. Rodak, Warszawa 2010.
*
Roman Zimand, O literaturze dokumentu osobistego w ogóle a o diarystyce w szczególności, w tegoż, Diarysta Stefan Ż., Wrocław-Warszawa-Kraków 1990.
Michał Głowiński, Powieść a dziennik intymny, w tegoż: Gry powieściowe. Szkice z teorii i historii form narracyjnych, Warszawa 1973.
Paweł Rodak, Między zapisem a literaturą. Dziennik polskiego pisarza w XX wieku (Żeromski, Nałkowska, Dąbrowska, Gombrowicz, Herling-Grudziński), Warszawa 2011.

15. Koncepcje: historia ludzko-zwierzęca
Éric Baratay, Zwierzęcy punkt widzenia. Inna wersja historii, przeł. P. Tarasewicz, Gdańsk 2014;
Éric Baratay, Zwierzęta w okopach. Zapomniane historie, przeł. B. Brzezicka, Gdańsk 2017.
*
Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu, red. A. Barcz, D. Łagodzka, Warszawa 2015;
Dominick LaCapra, Powrót do pytania o to, co ludzkie i zwierzęce, w: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia, red. E. Domańska, Poznań 2010.
Monika Bakke, Studia nad zwierzętami: od aktywizmu do akademii i z powrotem, „Teksty Drugie” 2011, nr 3.

16. Koncepcje: historia środowiskowa, historia krajobrazu
Małgorzata Praczyk, Historia środowiskowa jako praktyka badawcza, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2020, t. 50.
Adam Izdebski, Wprowadzenie do sekcji specjalnej. „Historia środowiskowa Polski i Europy Środkowej”, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2016, t. 46.
Linda Nash, The Agency of Nature or the Nature of Agency?, „Environmental History” 2005, 10(1).
*
Richard C. Foltz Czy przyroda jest sprawcza w znaczeniu zy przyroda jest sprawcza w znaczeniu historycznym? Historia świata, istorycznym? Historia świata, historia środowiska oraz to, w jaki sposób istoria środowiska oraz to, w jaki sposób historycy mogą pomóc ocalić Ziemi, przeł. A. Czarnacka, w tomie: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia, pod red. Ewy Domańskiej, Poznań 2010.
Adam Izdebski, Średniowieczni Rzymianie i przyroda. Interdyscyplinarna historia środowiskowa, Kraków 2019.
Małgorzata Praczyk, Pamięć środowiskowa we wspomnieniach osadników na „Ziemiach Odzyskanych”, Poznań 2018.
Ekobiografia Krakowa, pod red. Adam Izdebski, Rafał Szmytko, Kraków 2022.
Beata Frydryczak, Krajobraz. Od estetyki the picturesque do doświadczenia topograficznego, Poznań 2013.
Krajobraz kulturowy, red. B. Frydryczak, M. Ciesielski, Poznań 2014.
Środowiskowa historia Zagłady, „Teksty Drugie” 2017, nr 2.

17. Koncepcje: historia książki, historia lektury
Roger Chartier , Czy książki wywołują rewolucje? Szkice z historii książki, lektury i kultury piśmiennej, red. naukowa i posłowie P. Rodak, Warszawa 2019;
*
Robert Darnton, The Case For Books. Past, Present and Future, New York 2009 / Apologie du livre. Demain, aujord’hui, hier, Paris 2011;
Paweł Rodak, Pismo, książka, lektura. Rozmowy : Le Goff, Chartier, Hébrard, Fabre, Lejeune, przedmowa K. Pomian, Warszawa 2009.

18. Koncepcje: ludowa historia Polski
Adam Leszczyński, Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania, Warszawa 2020;
Kacper Pobłocki, Chamstwo, Wołowiec 2021;
Alicja Urbanik-Kopeć, Anioł w domu, mrówka w fabryce, Warszawa 2018;
Joanna Kuciel-Frydryszak, Chłopki. Opowieść o naszych babkach, Warszawa 2023;
Michał Rauszer, Siła podporządkowanych, Warszawa 2021;
Michał Rauszer, Ludowy antyklerykalizm. Nieopowiedziana historia, Kraków 2023;
Andrzej Chwalba, Wojciech Harpula, Cham i Pan. A nam, prostym, zewsząd nędza?, Kraków 2022;
Jan Wasiewicz, Pamięć, chłopi, bunt, Warszawa 2023;
Anna Wylegała, Był dwór, nie ma dworu. Reforma rolna w Polsce, Wołowiec 2021;
Aleksandra Leyk, Joanna Wawrzyniak, Cięcia. Mówiona historia transformacji, Warszawa 2020.

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

• Strona przedmiotu 3002-2PROS23O3 w USOSweb