Historia kultury polskiej XIX w.-wykład 3002-1L1HKP2W

Wprowadzenie: co nazywamy dziewiętnastowiecznością (1)
Zagadnienia: ramy chronologiczne wieku XIX – możliwe warianty w historii powszechnej i historii Polski; ramy myślenia historycznego i pytanie o powszechność/uniwersalność „wieku XIX”? Relacja „dziewiętnastowieczność” – „europejskość”.
Literatura: Jürgen Osterhammel, Wiek XIX: przeobrażenie świata, Poznań 2013.
Ewa Paczoska, Prawdziwy koniec XIX wieku: śladami nowoczesności, Warszawa 2010.

Rewolucja wrażliwości. Nowy podmiot, nowe wspólnoty (2,3)
Zagadnienia: kryzys poznawczy przełomu wieków; romantyzm jako kontrkultura czasów kryzysu; nowe źródła kultury: odkrycie średniowiecza, Północy, Orientu i lokalnych „ludowych idiomów”; nowy typ podmiotu, nowe wartościowanie „przeżywającego ja”, rewolucja młodości, pojęcie pokolenia.
Wybrana literatura:
Isaiah Berlin, Korzenie romantyzmu, Poznań 2004.
Albert Béguin, Dusza romantyczna i marzenie senne: esej o romantyzmie niemieckim i poezji francuskiej, Gdańsk 2011.
Maria Janion, Gorączka romantyczna. Prace wybrane pod red. Małgorzaty Czermińskiej, t. 1, Kraków 2000.
Wybrane teksty źródłowe, literatura z epoki:
Fryderyk Schiller, Zbójcy, wyd. dowolne.
Jan Jakub Rousseu, Marzenia samotnego wędrowca, wyd. dowolne.
François-René de Chateaubriand, Pamiętniki zza grobu, wyd. dowolne.
Novalis, Henryk von Ofterdingen, wyd. dowolne.
Jan Śniadecki, „O pismach klasycznych i romantycznych” (1819) [w:] Walka romantyków z klasykami, oprac. i wstęp S. Kawyn, Wrocław 1960, BN I 183.
Maurycy Mochnacki, [Intuicją przenikami tajemnice bytu] „Niektóre uwagi nad poezją romantyczną z powodu rozprawy Jana Śniadeckiego o pismach klasycznych i romantycznych” [w:] Walka romantyków z klasykami, oprac. i wstęp S. Kawyn, Wrocław 1960, BN I 183.
Adam Mickiewicz, [Założenia taktyczne] Przedmowa do I tomu Poezji, [w] Walka romantyków z klasykami, oprac. i wstęp S. Kawyn, Wrocław 1960, BN I 183.

Rewolucja przemysłowa i ramy nowoczesności (4)
Zagadnienia: pojęcie „rewolucji” przemysłowej; uprzemysłowienie – zakres, dynamika, chronologia; teoretycy i krytycy (Smith, Engels, Owen) i praktycy (wczesne ruchy robotnicze, luddyści); nierównomierność procesu industrializacji – specyfika ziem polskich i Europy Środkowej; co to jest „wytwórczość krajowa“ – Królestwo Polskie jako przypadek modernizacyjny.

Wybrana literatura:
Eric Hobsbawm, Wiek rewolucji 1789-1948, Warszawa 2013.
Jürgen Osterhammel, Wiek XIX: przeobrażenie świata, Poznań 2013.
Jerzy Jedlicki, Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują: studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku, Warszawa 2002.
Anna M. Drexlerowa, Wystawy wytwórczości Królestwa Polskiego, Warszawa 1999.
Barbara Skarga, Narodziny pozytywizmu polskiego (1831-1864), Warszawa 1964.

Teksty źródłowe, literatura z epoki:
Fryderyk Schiller, Listy o estetycznym wychowaniu człowieka i inne rozprawy, Warszawa 1972.
Adam Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa w Anglii, Warszawa 2007.
Fryderyk Engels, Położenie klasy robotniczej w Anglii, Warszawa 1952.
Karol Marks, Kapitał. Dzieła, t. 25, Warszawa 1983.
Victor Hugo, Nędznicy, wyd. dowolne.
Karol Dickens, wybór wątków powieściowych.

Doświadczenie zmiany, społeczeństwa w ruchu (5)
Zagadnienia: człowiek nowoczesności jako człowiek faustyczny; przyspieszenie, przemieszczenie, zmiana doświadczana; nowe sieci informacyjne, unifikacja i standaryzacja (kolej, telegraf, obieg ludzi, towarów i informacji, unifikacja i standaryzacja miar czasu, przestrzeni); nierównomierność: świat gęstniejącej sieci a przestrzenie „wyłączone“ z nowoczesności.

Wybrana literatura:
Marshall Berman, Wszystko co stałe, rozpływa się w powietrzu: rzecz o doświadczeniu nowoczesności, Kraków 2006.
Ewa Paczoska, Lalka, czyli rozpad świata, Warszawa 2008.
Teksty literackie, literatura z epoki:
Władysław Stanisław Reymont, Ziemia obiecana
Bolesław Prus, Lalka
Wybór innych tekstów literackich i prasowych.

Doświadczenie zmiany, społeczeństwa w ruchu: dyskretne rewolucje prywatności (6)
Zagadnienia: znaczenie czasownika „mieszkać”, istotne zmiany w kulturze materialnej, sposoby posługiwania się ciałem, wrażliwość osmotyczna, tabu żywieniowe, strój itd. Przedmioty: przedmioty użytkowe i pamiątki. Prywatność utrwalona: wizerunki (fotografia), albumy.

Wybrana literatura:
Richard Sennet, Upadek człowieka publicznego, Warszawa 2009.
Historia kultury materialnej w Polsce w zarysie, oprac. zbiorowe, t. 5, od 1795 do 1870 roku, pod red. Elżbiety Koweckiej, Wrocław 1978
Historia ciała, t. 2, Od rewolucji francuskiej do I wojny światowej, red. Alain Corbin, Gdańsk 2013.

Teksty źródłowe, literatura z epoki: wybór przykładów z tekstów literackich, diarystyki i epistolografii, prasy, wybrana ikonografia ilustrująca proces zmian w przestrzeni życia prywatnego.

Modernizacja: emancypacja kobiet (7)
Zagadnienia: pojęcie emancypacji; postawy, głosy, ekspresje emancypacyjne; pokolenia; zagadnienie pracy kobiet; ramy społeczne, ekonomiczne i prawne emancypacji.

Wybrana literatura:
Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku: zbiór studiów, red. Anna Żarnowska i Andrzej Szwarc, Warszawa 1995.
Kobieta i świat polityki: Polska na tle porównawczym w XIX i w początkach XX wieku: zbiór studiów, Warszawa 1994.
Chcemy całego życia: antologia polskich tekstów feministycznych z lat 1870-1939, red. Aneta Górnicka-Boratyńska, Warszawa 1999.
Grażyna Borkowska, Cudzoziemki. Studia o polskiej prozie kobiecej, Warszawa 1996.

Teksty źródłowe, literatura z epoki: wybór tekstów: Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka, Narcyza Żmichowska.

Modernizacja, doświadczenie nowoczesności: nierównomierność procesu, ograniczenia pojęcia (8,9)

Zagadnienia: obszary, które – używając współczesnej kategorii – wypadałoby nazwać „obszarami wykluczenia”; nowoczesność/zmiana/postęp doświadczane jako coś, co przychodzi jako zjawisko niechciane i niezrozumiałe albo „przechodzi mimo”; modernizacja a procesy emancypacyjne; modernizacja jako „wewnętrzna kolonizacja”; specyfika doświadczenia nowoczesności w małym miasteczku i na wsi. Migracje ekonomiczne (wieś-miasto, podróż do Stanów Zjednoczonych i Brazylii).

Wybrana literatura:
Kazimierz Wyka, Reymont czyli ucieczka od życia, Warszawa 1979, rozdział „Reymontowska mapa polskiej prowincji".
Elżbieta Kaczyńska, Pejzaż miejski z zaściankiem w tle, Warszawa 1999.
Kultura wsi w egodokumentach, red. Hubert Czachowski, Violetta Wróblewska, Toruń 2016.
„Czas Kultury” 2016 nr 3 (numer tematyczny Odzyskać pracę. Ludowa historia Polski).

Teksty źródłowe, literatura epoki: wybór z pamiętników chłopskich, wybór z tekstów literackich: Maria Konopnicka, Eliza Orzeszkowa, Władysław Stanisław Reymont, Władysław Orkan.

Geografie modernizacji: centrum i peryferia (10, 11, 12)
Zagadnienia: metropolie, teatr wielkiego miasta; fascynacje, imitacje; modernizująca się Warszawa; Wielka Emigracja – polski zapis Paryża; mieszkańcy miast: burżuazja, klasy średnie, robotnicy; praktyki kultury miejskiej; wczesna kultura popularna.

Wybrana literatura:
Jerzy Jedlicki, Błędne koło. 1832-1864, rozdział„Na obcej ziemi. Emigracja 1832-1845", Warszawa 2008.
Alina Witkowska, Cześć i skandale. O emigracyjnym doświadczeniu Polaków, wyd. 1997 lub następne
Georg Simmel, Mentalność mieszkańców wielkich miast, wyd. dowolne.
Aleksander Łupienko, Kamienice czynszowe Warszawy 1864-1914, Warszawa 2015.
Aleksander Łupienko, Przestrzeń publiczna Warszawy w pierwszej połowie XIX wieku, Warszawa 2012.
Judith Flanders, Consuming passions. Leisure and pleasure in Victorian Britain, London 2006.
Anna Żarnowska, Klasa robotnicza Królestwa Polskiego 1870-1914, Warszawa 1974.
Anna Żarnowska, Robotnicy i procesy modernizacji społecznej w dobie intensywnej industrializacji na ziemiach polskich na przełomie wieków XIX i XX, Warszawa 1998.

Teksty źródłowe, literatura epoki: wybór przykładów z tekstów literackich, zapisów osobistych i prasy; publicystyka, „obrazki miejskie”, narodziny reportażu.

Geografie modernizacji: kolonizujący, kolonizowani (13,14)
Zagadnienia: „pusta” mapa świata; odkrycia naukowe, geograficzne, badania i kolonializm: kolonizacja Afryki, Australii; polskie ambiwalencje: Sybir, Syberia, Azja Środkowa, kwestia „Orientu”; wewnętrzne relacje kolonialne: Litwini, Ukraińcy, Białorusini.

Wybrana literatura:
Sven Lindqvist, Wytępić całe to bydło, Warszawa 2009.
Edward Said, Orientalizm, wyd. dowolne.
Timothy Mitchell, Egipt na wystawie świata, Warszawa 2001.
Daniel Beauvois, Trójkąt Ukraiński : szlachta, carat i lud na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie 1793-1914, Lublin 2005.
Maria Janion, Romantyzm i historia (rozdział „Koliszczyzna”), wyd. dowolne.
Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego: analizy i obrazy, oprac. Vytautas Ališauskas [et al.] ; przekł. Paweł Bukowiec, Beata Kalęba, Beata Piasecka, Kraków 2006.
Wokół W pustyni i w puszczy: w stulecie wydania powieści, red. Erwin Axer i Tadeusz Bujnicki, Kraków 2012.
Orientalizm w malarstwie, rysunku i grafice w Polsce XIX i 1.połowie XX wieku, wyd. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2008 (zwłaszcza: Tadeusz Majda „Orientalizm w Polsce" i Anna Kozak „Pomiędzy modą a tradycją Orientalizm w malarstwie, grafice i rysunku w Polsce w XIX wieku").
Teksty źródłowe, literatura epoki: wybór tekstów literackich, np. Seweryn Goszczyński, Zamek kaniowski, Juliusz Słowacki, Sen srebrny Salomei, Taras Szewczenko, Hajdamacy; relacje z podróży na Wschód, zapisy pamiętnikarskie, listy i szkice; relacje syberyjskie – Benedykt Dybowski, Wacław Sieroszewski, Bronisław Piłsudski; Afryka/Ukraina – Henryk Sienkiewicz.

Scalanie: od narodów politycznych do etnicznych, od imperiów do państw narodowych. Narodziny nowoczesnego nacjonalizmu (15)
Zagadnienia: kreacje dawności, mitologizacja historii, konstruowanie tradycji, wzorce i dystrybucja pamięci kulturowej, rytuały i praktyki narodowotwórcze: szkoła, celebracje, znaki w przestrzeni publicznej, kult bohaterów i towarzyszące mu praktyki powszechność procesu odrodzenie narodowego.
Wybrana literatura:
Andrzej Walicki, Naród, nacjonalizm, patriotyzm, Kraków 2009.
Tradycja wynaleziona, red. Eric Hobsbawm i Terence Ranger, Kraków 2008.
Benedict Anderson, Wspólnoty wyobrażone: rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu, Kraków 1997.
Maria Janion, Romantyzm i historia, wyd. dowolne, rozdział „Bohaterowie historii - bohaterowie romantycznego mitu osobowego"; do wyboru podrozdziały „Napoleon" albo „Kościuszko", albo „Książę Józef".
Bolesław Oleksowicz, Legenda Kościuszki. Narodziny, Gdańsk 2000.
Stanisław Rosiek, Zwłoki Mickiewicza. Próba nekrografii poety, Gdańsk 1997.
Teksty źródłowe, literatura z epoki: wybór przykładów literackich i ikonograficznych, studia przypadków (np. obchody rocznicy powstania kościuszkowskiego – rok 1894 i obchody na ziemiach polskich, rocznica Słowackiego 1909, sprawa pomnika Adama Mickiewicza itp.).