Fikcja, prawdopodobieństwo i mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w epickich narracjach XVI-XVIII wieku 3001-C461LS1
Tematyka seminarium oscylować będzie wokół trzech powiązanych zagadnień: mimesis, fikcji i prawdopodobieństwa – podstawowych strategii kształtowania rzeczywistości przedstawionej w dawnych tekstach epickich. Punktem wyjścia seminaryjnych rozważań będą zatem klasyczne teorie mimetyzmu (paradygmat arystotelesowsko-horacjański) oraz ich reinterpretacja w nowożytnych teoriach eposu, romansu i powieści. Lekturze tekstów teoretycznych towarzyszyć będzie śledzenie realizacji dyrektyw poetyki w praktyce literackiej. Celem analiz ma być próba odpowiedzi na pytanie o to (1) jakie strategie uprawdopodabniania fikcji i „fantastyki” proponowano w dawnych teoriach literackich i (2) jakie zabiegi probabilizacji fikcyjnego świata stosowali twórcy. Przedmiotem rozważań stanie się więc napięcie między klasycznymi zasadami sztuki poetyckiej, ograniczonej zasadą mimetycznego prawdopodobieństwa a wolnością pisarskiej inwencji i wyobraźni.
Tematyczny zakres dyskusji wyznaczą następujące problemy i teksty:
1. Reprezentacja i rzeczywistość. Problemy mimetyzmu, prawdopodobieństwa i fikcji w Poetyce Arystotelesa
2. Ethos, ethopoia i decorum jako strategie kreacji bohatera epickiego
3. Recepcja koncepcji antycznej w renesansowych teoriach eposu (A.S. Minturno, J.C. Scaliger, T. Tasso) – teorie epickiej cudowności i zadziwiania oraz pojęcia „nieprawdopodobnych możliwości” i „wiarygodnych niemożliwości”
4. „Poezja doskonała” Macieja Kazimierza Sarbiewskiego – problemy prawdopodobieństwa i fikcji, zasady admiratio i varietas; zagadnienie poetyckiego kłamstwa
5. Miejsce fantastyki w epice – kazus Orlanda szalonego Lodovica Ariosta w przekładzie Piotra Kochanowskiego
6. Renesansowe teorie i apologie romansu (G. B. Cinzio, G.B. Pigna) – problem definicji gatunku, spory o „antyklasyczność” fabuły romansowej
7. Narracje heroiczno-romansowe I: Wiarygodność i „cudowność” Jerozolimy wyzwolonej Tassa-Kochanowskiego
8. Narracje heroiczno-romansowe II: Wiarygodność i „cudowność” Obleżenia Jasnej Góry Częstochowskiej
9. Literacko-retoryczne strategie uwiarygodniania i uzmysławiania fikcji: ut pictura poesis, descriptio, evidentia, paralogizm i sofizmat
10. Koncepcje europejskich teoretyków oświeceniowych (m.in. N. Boileau, R. Rapin, Voltaire, Rousseau, Diderot, Marmontel, A. Pope, S. Johnson)
11. Rozprawa krytyczna o cudowności w poezji i jej związku z prawdopodobieństwem w obronie poematu Johna Miltona Raj utracony Johanna Jacoba Bodmera – apologia nowości i cudowności.
12. Kierunki recepcji teorii epiki w wypowiedziach teoretyków oświeceniowych (I. Krasicki, F.N. Golański, G. Piramowicz)
13. „Miara” i imaginacja w poetyce Franciszka Ksawerego Dmochowskiego
14. Psychologiczne prawdopodobieństwo w romansie sentymentalnym
15. Fantastyka i groza w powieściach Anny Olimpii Mostowskiej
Celem pierwszego roku seminarium jest sformułowanie przez uczestników tematów prac magisterskich. Lektura tekstów teoretycznych i literackich służyć ma doskonaleniu umiejętności interpretacji dzieł literatury dawnej, natomiast krytyczna analiza tekstów naukowych ma wykształcić badawcze umiejętności niezbędne do przygotowania pracy magisterskiej. Kolejność omawiania wskazanych wyżej zagadnień szczegółowych (poza wstępnymi problemami teorii mimetyzmu, prawdopodobieństwa i poetyckiej fikcji) zostanie określona w porozumieniu z seminarzystami i dostosowana do zainteresowań i potrzeb uczestników zajęć. Seminarzyści mogą zaproponować również własne – powiązane z tematyką seminarium lub z problematyką rozpraw magisterskich – zagadnienia oraz literackie bądź naukowe teksty do analizy.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Po ukończeniu seminarium student:
- potrafi samodzielnie opracować temat, dobierając do niego literaturę przedmiotu i metody;
- potrafi omówić stan wiedzy nad badanym problemem, interpretując go i wyciągając z niego wnioski;
- zdobywa umiejętności w zakresie krytycznego myślenia i formułowania, a także uzasadniania wniosków;
- potrafi poprawnie skonstruować dłuższą wypowiedź pisemną.
Kryteria oceniania
Podstawa zaliczenia seminarium na I roku: obecność, przygotowanie do zajęć i aktywny udział w dyskusjach, realizacja projektu (jego forma zostanie ustalona z uczestnikami seminarium na początku zajęć).
Podstawa zaliczenia seminarium na II roku: obecność, przygotowanie do zajęć i aktywny udział w dyskusjach, regularne prezentowanie fragmentów rozprawy, złożenie pracy magisterskiej.
Praca magisterska musi dowodzić umiejętności prowadzenia badań naukowych przez studenta i sprawdzać efekty uczenia się w zakresie:
• pogłębionej i uszczegółowionej znajomości dziedziny, której dotyczy praca;
• poprawnego posługiwania się specjalistycznym językiem i terminologią właściwymi dla wybranego obszaru badań;
• świadomego posługiwania się uzasadnioną metodologią badawczą;
• samodzielnego zbierania materiałów badawczych potrzebnych do pracy, rozpoznawania stanu badań nad podjętym zagadnieniem, hierarchizowania uzyskanej wiedzy;
• samodzielnego formułowania hipotez i sądów badawczych, polemiki z innymi stanowiskami;
• samodzielnego formułowania uzasadnionych wniosków badawczych;
• sporządzania przypisów i bibliografii.
Objętość pracy: od 3 do 5 arkuszy wydawniczych (120-200 tys. znaków).
Dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze.
Nakład pracy na I roku seminarium: 15ECTS = 60 godz. uczestnictwa w seminarium i 240 godz. pracy własnej studenta (przygotowanie do zajęć, lektury, przygotowanie projektu i konspektu pracy magisterskiej).
Nakład pracy na II roku seminarium: 25 ECTS = 60 godz. uczestnictwa w seminarium, i 565-690 godz. pracy własnej studenta (przygotowanie do zajęć, napisanie pracy magisterskiej).
Literatura
Zestawienie obejmuje teksty teoretyczne oraz podstawową literaturę przedmiotu. Szczegółowa lista lektur zostanie przygotowana w porozumieniu z seminarzystami i dostosowana (zwłaszcza w drugim roku seminarium) do tematyki prac dyplomowych.
TEKSTY
ARYSTOTELES, Retoryka. Retoryka dla Aleksandra. Poetyka, przeł., wstępem i komentarzem opatrzył H. Podbielski, Warszawa: PWN 2004.
Europejskie źródła myśli estetyczno-literackiej polskiego oświecenia. Antologia wypowiedzi pisarzy francuskich, niemięckojęzycznych i angielskich 1674-1810, oprac. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, Warszawa 1997.
Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1740-1800, oprac. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, Warszawa 1993.
Oświeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1801-1830, oprac. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, Warszawa 1995.
POETYKA OKRESU RENESANSU. Antologia, wybór, wstęp i oprac. Elżbieta Sarnowska-Temeriusz, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1982.
SARBIEWSKI Maciej Kazimierz, De perfecta poesi, sive Vergilius et Homerus. O poezji doskonałej czyli Wergiliusz i Homer, przełożył Marian Plezia, opracował Stanisław Skimina, Wrocław: Zakład im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1954.
Teoretycy, artyści i krytycy o sztuce 1700-1870, wybór, przedmowa i komentarz E. Grabska, M. Poprzęcka, Warszawa 1974.
Teoretycy, historiografowie i artyści o sztuce 1600-1700, wybór i oprac. Jan Białostocki, red. naukowa i uzup. Maria Poprzęcka, Antoni Ziemba, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1994.
Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce 1500-1600, wybór i oprac. Jan Białostocki, Gdańsk: Słowo/obraz terytoria 2007.
TOP TEN FICTIONAL NARRATIVES in Early Modern Europe. Translation, Dissemination and Mediality, ed. Rita Schlusemann, Helwi Blom, Anna Katharina Richter, Krystyna Wierzbicka-Trwoga, Berlin – Boston 2023. https://doi.org/10.1515/9783110764451
TRZY POETYKI KLASYCZNE. ARYSTOTELES, HORACY, PSEUDO-LONGINOS, przeł. i oprac. Tadeusz Sinko, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1951.
Źródła wiedzy teoretycznoliterackiej w dawnej Polsce. Średniowiecze-Renesans-Barok, wybór, wstęp i oprac. M. Cytowska, T. Michałowska, Warszawa 1999.
OPRACOWANIA
ABRAMS Meyer Howard, Zwierciadło i lampa. Romantyczna teoria poezji a tradycja krytycznoliteracka, przeł. M. B. Fedewicz, Gdańsk: Słowo/obraz terytoria 2003.
AUERBACH Erich, Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, przeł. Z. Żabicki, Warszawa 2004.
BACHTIN Michaił, Problemy literatury i estetyki, przeł. W. Gajewski, Warszawa 1982.
BARTOSZEWICZ Antonina, O głównych problemach i pojęciach w polskiej krytyce literackiej w pierwszej połowie XIX wieku, Poznań 1973.
HALLIWELL Stephen, The Aesthetics of Mimesis. Ancient Texts and Modern Problems, Princeton University Press 2002.
KRZYŻANOWSKI Julian, Romans polski wieku XVI, Warszawa 1962 [I wyd. 1934].
LAUSBERG Heinrich, Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, przeł. A. Gorzkowski, Bydgoszcz 2002.
MARIN Louis, O przedstawieniu, Gdańsk 2011.
MARKOWSKI Michał Paweł, Pragnienie obecności. Filozofie reprezentacji od Platona do Kartezjusza, Gdańsk 1999.
MICHAŁOWSKA Teresa, Między poezją a wymową. Konwencje i tradycje staropolskiej prozy nowelistycznej, Wrocław 1970.
PRAZ Mario, Mnemosyne. Rzecz o powinowactwie literatury i sztuk plastycznych, przeł. W. Jakiel, Gdańsk 2007.
REJMAN Zofia, Świadomość literacka polskiego Oświecenia. Wybrane problemy, Warszawa 2005.
RUTKOWSKA Maria, Terminologia literacka w wypowiedziach o powieści w XVIII wieku, Wrocław 1975.
SARNOWSKA-TEMERIUSZ Elżbieta, Przeszłość poetyki. Od Platona do Giambattisty Vica, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1995.
SINKO Zofia, Powieść zachodnioeuropejska w kulturze literackiej polskiego oświecenia, Wrocław 1968.
SOKOŁOWSKA Jadwiga, Spory o barok. W poszukiwaniu modelu epoki, Warszawa 1971.
TATARKIEWICZ Władysław, Dzieje sześciu pojęć: sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1976.
TATARKIEWICZ Władysław, Historia estetyki, t. I: Estetyka starożytna, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1962.
TATARKIEWICZ Władysław, Historia estetyki, t. III: Estetyka nowożytna 1400-1700, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2009.
TURASIEWICZ Romuald, Od ethosu do ethopoii, Kraków 1975.
UT PICTURA POESIS, pod red. M. Skwary i S. Wysłouch, Gdańsk 2006.
WATT Ian, Narodziny powieści. Studia o Defoe’em, Richardsonie i Fieldingu, przeł. Agnieszka Kreczmar, Warszawa 1973.
ZAJĄC Grzegorz, Fabuła powieści polskiego oświecenia, Kraków 2002.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: