Metodologia badań literackich 3001-11B1ML
W pierwszej części wykładu omawiane są zagadnienia ogólnej metodologii nauk z naciskiem na dwudziestowieczny spór wokół reguł rozwoju nauki, historia poszukiwania specyfiki nauk humanistycznych, a wreszcie dylematy związane z metodologią badań literackich (szczególnie w wymiarze teoretycznoliterackim). Te ostatnie obejmują problemy podziału nauki o literaturze, wyodrębnienia jej przedmiotu, celów i metod, kwestię miejsca, jakie zajmowała literatura w humanistyce dawniejszej i jakie zajmuje obecnie.
Przekazując wiedzę o zasadach, strukturze i zadaniach komparatystyki, zajęcia zapoznają z jej aktualnymi problemami, historią, polskimi i międzynarodowymi tradycjami, wpływowymi przedstawicielami, kierunkami i teoriami oraz znaczącymi odkryciami i wynikami badawczymi. Informują o działalności najważniejszych ośrodków komparatystycznych w Polsce, Europie, Stanach Zjednoczonych, Azji. Prezentują funkcjonujące współcześnie rozmaite specjalizacje komparatystyczne: komparatystykę literacką, kulturową, cywilizacyjną, dyskursów, interartystyczną, intermedialną, translatologiczną i historyczną. Omawiają swoiste dla tych specjalizacji zasady i kierunki badań. Zapoznają z podstawowymi pojęciami, terminami i zagadnieniami komparatystycznej teorii literatury i poetyki (interakcja, transfer, asymilacja, hybrydyzacja, wymiana, transpozycja itd.). Informują o podstawowych zagadnieniach translatologii. Prezentują założenia, zasady, własności, różne działy i zastosowania metody porównawczej. Konfrontują ją z innymi metodami: genetycznymi, opisowymi, strukturalnymi, hermeneutycznymi. Charakteryzują międzytekstowe, międzykulturowe, intersemiotyczne, intermedialne, komunikacyjne i dialogowe zastosowania i aspekty komparatystyki. Wprowadzają kategorie literatury regionalnej, narodowej i powszechnej oraz objaśniają ich wzajemne relacje. Wyjaśniają związki między literaturami a językiem. Przedstawiają rolę przekładów w przenoszeniu, upowszechnianiu i uniwersalizacji literatury i kultury. Omawiają rozmaite koncepcje i formy literatury powszechnej oraz jej przenikanie się z innymi formami kultury. Wprowadzają w problematykę dwu i wielostronnych związków literackich oraz charakteryzują mechanizmy ich powstawania, funkcjonowanie i efekty. Określają zasady badania, opisu i interpretacji tego typu związków. Zapoznają z badaniami prowadzonymi nad relacjami, które łączą literaturę z innymi sztukami (muzyka, plastyka, widowisko, opera itd.), omawiają pojęcia, terminy i metodologię tego rodzaju badań, analizują przykłady oddziaływania innych sztuk na literaturę i odwrotnie. Charakteryzują relacje między odmiennymi typami dyskursów, np. między literaturą a nauką, literaturą a filozofią, literaturą a polityką. Omawiają wpływ różnych mediów (radia, telewizji, Internetu) na kształt literatury oraz jej funkcjonowanie w mediach. Podejmują problematykę miejsca literatury w kulturze, translacji form kulturowych na kategorie i formy literackie oraz przyswajania motywów, obrazów, postaci i symboli literackich przez kulturę. Wskazują na pośrednie i bezpośrednie związki teorii i badań komparatystycznych z formowaniem się współczesnej cywilizacji. Podkreślają integrujący, syntetyzujący i metanaukowy charakter badań komparatystycznych, dających antropologicznie pogłębioną wiedzę o człowieku oraz tworzonej przez niego cywilizacji i kulturze.
W części wykładu poświęconej badaniom historycznoliterackim podejmowane są najważniejsze zagadnienia charakterystyczne dla tego obszaru literaturoznawstwa i ukazywana jest ich specyfika. Namysł nad kondycją historii literatury, pytania o jej przedmiot, wskazywanie stałych i zmiennych „dylematów historyka literatury” służy zrozumieniu dynamiki zmian praktyk badawczych, dla których ważna jest historyczność literatury, oraz poznaniu stymulujących je czynników. Podczas wykładu akcent kładziony jest na korelację między rozmaicie uwarunkowanymi wyborami metodologicznymi a ich poznawczymi konsekwencjami.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
W cyklu 2024Z: | W cyklu 2023Z: |
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
WIEDZA (Absolwent zna i rozumie: )
- podstawowe problemy metodologiczne w nauce dwudziestowiecznej i współczesnej
- różne koncepcje dotyczące odrębności humanistyki i nauk ścisłych.
— główne kierunki badawcze w literaturoznawstwie
— metody i techniki badawcze stosowane podczas opracowania szczegółowych zagadnień z zakresu literaturoznawstwa
— dyskusyjne problemy różnych dziedzin wiedzy literaturoznawczej
UMIEJĘTNOŚCI (Absolwent potrafi: )
— wybrać metody i techniki badawcze do opracowania szczegółowych zagadnień z zakresu literaturoznawstwa
— na podstawie poznanych kryteriów oceny pracy naukowej przygotować dobre opracowanie wybranego problemu badawczego
— wybrać odpowiedni układ treści pracy, sporządzić spis treści, przypisy czy bibliografię
KOMPETENCJE SPOŁECZNE (Absolwent jest gotowy do: )
— doceniania roli nauki w ludzkim życiu i w społeczeństwie
Po zakończeniu wykładu student uzyskuje podstawową wiedzę z zakresu metodologii ogólnej oraz o metodologicznych procedurach badawczych stosowanych w historii literatury, poetyce i teorii literatury oraz komparatystyce. Przyswaja sobie terminologię metodologiczną z tych dziedzin i umie się nią posługiwać. Otrzymuje wiadomości o głównych stanowiskach w dziedzinie metodologii, jak metodologizm, ametodologizm, monometodologizm, polimetodologizm, anarchizm metodologiczny, intuicjonizm. Zdobywa wiedzę o najważniejszych czynnościach metodologicznych, jak opis, rozumienie, interpretacja, wyjaśnianie, prognozowanie, formułowanie hipotez i twierdzeń, dowodzenie, uzasadnianie i obalanie sądów, konstruowanie teorii, ich weryfikacja i falsyfikacja. Dowiaduje się o głównych kierunkach metodologicznych w filologii, literaturoznawstwie i kulturologii. Rozróżnia metody historyczno-genetyczne, psychologiczne, strukturalne, hermeneutyczne oraz porównawcze. Otrzymuje informacje o właściwościach, zastosowaniach, zaletach i ograniczeniach poszczególnych metod. Nabywa umiejętności obserwacji, rozumienia i objaśniania za ich pośrednictwem zjawisk literatury oraz kultury.
Student zainteresowany metodami komparatystyki potrafi ujmować zjawiska w kategoriach ich wzajemnych relacji i oddziaływań. Uczy się formułowania problematyki komparatystycznej oraz stosowania metod porównawczych w celu jej rozwiązywania. Potrafi usuwać metodologiczne błędy ujęć komparatystycznych oraz wydobywać negatywne konsekwencje braku zastosowania metod porównawczych. Zapoznaje się z wybranymi stanowiskami, pracami i nowszymi tendencjami metodologicznymi z dziedziny komparatystyki.
Kryteria oceniania
Kontrola obecności na wykładzie
Zaliczenie na podstawie obecności na wykładzie i końcowego testu zaliczeniowego
Dopuszczalne są dwie nieobecności na wykładzie w semestrze. Powyżej tej liczby (z wyłączeniem przypadków bezzwłocznie udokumentowanych) nie ma możliwości zaliczenia zajęć.
Literatura
I. Lektury do metodologii ogólnej, humanistycznej i teoretycznoliterackiej:
Wilhelm Dilthey, Budowa świata historycznego w naukach humanistycznych [1910], tłum. E. Paczkowska-Łagowska, Gdańsk 2004. Stąd: Przeżycie i rozumienie.
Karl Popper, Logika odkrycia naukowego [1934, 1959], tłum. U. Niklas, Warszawa 1977. Stąd: Wstęp do logiki nauki.
Hans Georg-Gadamer, Prawda i metoda [1960], tłum. B. Baran, Warszawa 2004. Stąd: Podniesienie dziejowości rozumienia do roli zasady hermeneutycznej.
Thomas Kuhn [1962], Struktura rewolucji naukowych, tłum. H. Ostromęcka, Warszawa 2001, stąd: Wstęp. O rolę dla historii; Skutki rewolucji.
Paul Feyerabend, Przeciw metodzie [1975], tłum. S. Wiertlewski, Wrocław 2001. Stąd: Indeks analityczny będący zarysem głównej tezy.
Pelc Jerzy, Myśli o języku humanistyki, w: Język współczesnej humanistyki, red. J. Pelc, Warszawa 2000
Jakobson Roman, Problemy poetyki [1921], w: Teoria badań literackich za granicą : antologia. T. 2, Od przełomu antypozytywistycznego do roku 1945. Cz. 3, Kraków 1986
Ingarden Roman, Formy poznawania dzieła literackiego, „Pamiętnik Literacki” 1936
Skwarczyńska Stefania, Przedmiot, metoda i zadania teorii literatury, „Pamiętnik Literacki” 1938
Mayenowa Maria Renata, Możliwości i niebezpieczeństwa metod matematycznych w poetyce. w: Poetyka i matematyka, red. M. R. Mayenowa, Warszawa 1965
Markiewicz Henryk, O falsyfikowaniu interpretacji literackich, w: „Pamiętnik Literacki” 1996, z. 1
Markowski Michał Paweł, Interpretacja i literatura, w: Sporne i bezsporne problemy współczesnej wiedzy o literaturze, red. W. Bolecki, R. Nycz, Warszawa 2002
Nycz Ryszard, Kulturowa natura, słaby profesjonalizm. Kilka uwag o przedmiocie poznania literackiego i statusie dyskursu literaturoznawczego, w: „Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy”, red. M. P. Markowski, R. Nycz, Kraków 2006
Nycz Ryszard, Od teorii nowoczesnej do poetyki doświadczenia, w: „Kulturowa teoria literatury 2. Poetyki, problematyki, interpretacje”, red. R. Nycz, T. Walas, Kraków 2012
II. Lektury do metodologii komparatystycznej
T. Bilczewski (red.), Niewspółmierność. Perspektywy nowoczesnej komparatystyki. Antologia, Kraków 2010 (wybór).
D. Ďurišin, Podstawowe typy związków i zależności literackich, przeł. J. Baluch, „Pamiętnik Literacki” 1968, z. 3.
E. Kasperski, Związki literackie, intertekstualność i literatura powszechna, [w:] tegoż, Literatura i różnorodność. Teoria literatury w sytuacji ponowoczesności, Warszawa 1996.
E. Kasperski, Kategorie komparatystyki, Warszawa 2010
A. Nowicka-Jeżowa (red.), Badania porównawcze. Dyskusja o metodzie. Radziejowice 6-8 lutego 1997 r., Warszawa 1998.
H. Remak, Literatura porównawcza – jej definicja i funkcje, [w:] H. Janaszek-Ivaničkova (red.), Antologia zagranicznej komparatystyki literackiej, Warszawa 1997.
E. Szczęsna, E. Kasperski (red.), Komparatystyka dzisiaj. Problemy teoretyczne, Kraków 2010 (wybór)
J. Lotman, Problemy semiotyki komparatystycznej, [w:] A. Brodzka, M. Hopfinger (red.), Problemy wiedzy o kulturze. Prace dedykowane Stefanowi Żółkiewskiemu, Wrocław 1986.
M. Kuziak, Komparatystyka na rozdrożu? „Porównania” 2008.
III. Lektury do metodologii badań historycznoliterackich:
S. Balbus, Metodologie i mody metodologiczne we współczesnej humanistyce (literaturoznawstwie), „Przestrzenie Teorii” 2002, nr 1;
M. Bielecki, Historia – Dialog – Literatura. Interakcyjna teoria procesu historycznoliterackiego, Warszawa 2010;
W. Bolecki, Pytania o przedmiot literaturoznawstwa, „Teksty Drugie” 2005, nr 1-2;
G. Borkowska, Perspektywa postkolonialna na gruncie polskim – pytania sceptyka, w: Kultura po przejściach, osoby z przeszłością. Polski dyskurs postzależnościowy – konteksty i perspektywy badawcze, pod red. R. Nycza, Kraków 2011;
M. Cornis-Pope, Międzykulturowe opowieści w hybrydowych ramach. O pisaniu historii literatury Europy Środkowo-Wschodniej, „Teksty Drugie” 2011, nr 6;
Historie literatury polskiej 1864–1914, red. U. Kowalczuk, Ł. Książyk, Warszawa 2015;
H.R. Jauss, Historia literatury jako prowokacja, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa 1999.
K. Kasztenna, Z dziejów formy niemożliwej: wybrane problemy historii i poetyki polskiej powojennej syntezy historycznoliterackiej, Wrocław 1995;
E. Kraskowska, Czy jest możliwa (i potrzebna) herstoria literatury polskiej?, w: Widnokręgi literatury – wielogłosy krytyki. Prace ofiarowane prof. Teresie Walas, red. A. Łebkowska, R. Nycz, M. Popiel, Kraków 2015;
Kulturowa historia literatury, pod red. A. Łebkowskiej, W. Boleckiego, Warszawa 2015;
M. Maryl, Antropologia odbioru literatury – zagadnienia metodologiczne, „Teksty Drugie” 2009, nr 1/2;
F. Moretti, Wykresy, mapy, drzewa. Abstrakcyjne modele na potrzeby historii literatury, przeł. T. Bilczewski, A. Kowalcze-Pawlik, Kraków 2016;
A.Nasiłowska, Historia literatury polskiej, Warszawa 2019;
R. Nycz, Możliwa historia literatury, „Teksty Drugie” 2010, nr 5;
R. Nycz, O przedmiocie studiów literackich – dziś, w: tegoż, Poetyka doświadczenia. Teoria – nowoczesność – literatura, Warszawa 2012;
Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze, red. M. Czermińska, Kraków 2005, t. I;
M. Świerkosz, Historia literatury kobiet – niedokończony projekt, „Wielogłos” 2011, nr 2;
T.Walas, Czy jest możliwa inna historia literatury?, Kraków 1993;
T.Walas, Historia literatury w perspektywie kulturowej – dawniej i dziś, w: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. M.P. Markowski i R. Nycz, Kraków 2006;
H.White, Poetyka pisarstwa historycznego, red. E.Domańska i M.Wilczyński, Kraków 2000;
M. Zaleski, Jak możliwa jest dziś historia literatury?, w: Z perspektywy końca wieku, red. J. Abramowska, A. Brodzka, Warszawa 1999;
J. Ziomek, Epoki i formacje w dziejach literatury polskiej, w: tegoż, Prace ostatnie. Literatura i nauka o literaturze, Warszawa 1994;
[Po uzgodnieniu ze studentkami i studentami mogą być dokonane zmiany w sylabusie.]
|
W cyklu 2023Z:
I. Lektury do metodologii ogólnej i teoretycznoliterackiej: II. Lektury do metodologii komparatystycznej III. Lektury do metodologii badań historycznoliterackich: |
W cyklu 2024Z:
I. Lektury do metodologii ogólnej i teoretycznoliterackiej: II. Lektury do metodologii komparatystycznej III. Lektury do metodologii badań historycznoliterackich: |
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: