Od Justyniana do Saladyna. Wprowadzenie do archeologii późnoantycznej i wczesnośredniowiecznej Syro-Palestyny 2800-DWJUST

Zajęcia będę miały charakter mieszany, łączący elementy wykładu i konwersatorium.
Tematy:
I. Wprowadzenie
 określenie ram geograficznych (terytoria współczesnych państw: Jordanii,
Izraela, Syrii, Libanu oraz Palestyny)
 omówienie różnych systemów chronologii i periodyzacji
 zarys historyczny: przegląd głównych źródeł
 jak zdefiniować „późny antyk”?
 czym jest archeologia islamska?
 refleksje na temat stanu badań
II. Jak zbudować paradygmat archeologiczny: boom osadniczy VI wieku
 warunki społeczno-kulturowe i ekonomiczne miast grecko-rzymskich
 nowe założenia z VI wieku
 architektura kościelna i administracyjna
 fenomen późnoantycznego monastycyzmu (Judea, Negew, Samaria,
południowa Jordania)
 rola Lewantu w handlu śródziemnomorskim (amfory)
 perspektywa wiejska: produkcja oliwy i wina
III. Świat mapy Madaby: życie religijne chrześcijan i Żydów w późnej starożytności

 upadek kultów pogańskich
 różnorodne grupy religijne
 pielgrzymki i monastycyzm
 mozaiki, malowidła ścienne i ikony
IV. Niewidzialne podboje: wpływ wczesnych podbojów islamskich z połowy VII wieku
na ludność Lewantu
 zarys historyczny
 pierwsze inskrypcje arabskie
 ślady podbojów arabskich w materiale archeologicznym
 wpływ na strukturę miejską miast późnoantycznych
 ciągłość w kulturze materialnej (ceramika, szkło, numizmatyka)
 rozwój architektury islamskiej
 reformy fiskalne i administracyjne
 relacje między muzułmanami a rdzennymi społecznościami chrześcijańskimi i
żydowskimi
V. Od Polis do Madiny: zmieniający się krajobraz miast Bliskiego Wschodu podczas
przejścia między okresem bizantyjskim a wczesnoislamskim
 upadek późnoantycznych instytucji publicznych
 zmiana podejścia estetycznego do przestrzeni miejskiej
 kontynuacja użytkowania przestrzeni sakralnej
 zmiany w głównych arteriach komunikacyjnych miast późnoantycznych
 rozwój handlu i dobrobyt gospodarczy?
VI. Osadnictwo na pustyni: nowe założenia Umajjadów w południowym Lewancie
 pustynne zamki w Jordanii i Palestynie
 pałace i rezydencje
 nowe miasta i nowe założenia
 zmiana i ciągłość: sztuka późnoantyczna w kontekście wczesnego Islamu
 ikonoklazm i ikonofobia
 losy wspólnot chrześcijańskich i kościołów w okresie wczesnoislamskim
VII. Produkcja i dystrybucja dóbr w późnej starożytności i okresie wczesnoislamskim

 górnictwo i metalurgia
 systemy nawadniania i organizacja rolnictwa
 produkcja tekstyliów i odzieży
 wzorce dystrybucji ceramiki i szkła
 produkcja oliwy i wina
VIII. Archeologia przestrzeni rezydencjonalnej
 kres koncepcji domu rzymskiego
 wyposażenie gospodarstwa domowego
 struktura przestrzenna domu i rodziny w okresie wczesnoislamskim
 praktyki kulinarne i dieta
 struktura społeczna i tożsamość wspólnotowa
IX. Po trzęsieniu ziemi: nowa rzeczywistość krajobrazu miejskiego w okresie
islamskim
 osadnictwo Abbasydzkie w południowym Lewancie
 islamizacja krajobrazu kulturowego
 zmiana w kulturze materialnej: zanikanie tradycji późnoantycznych i
pojawienie się nowych kategorii ceramiki
X. Dekonstrukcja kryzysu: nowe rozumienie osadnictwa X i XI wieku w Lewancie
 kryzys środowiskowy
 era niestabilności politycznej
 kryzys gospodarczy i demonetyzacja
 ślady osadnictwa Fatymidzkiego w głównych miastach Bliskiego Wschodu
 wzrost produkcji ceramiki ręcznie-robionej
XI. Krajobraz Wypraw Krzyżowych na Bliskim Wschodzie
 zarys historyczny i główne źródła
 Krzyżowcy w oczach ludności autochtonicznej
 nowe założenia na Bliskim Wschodzie
 wpływ na lokalną kulturę materialną
 zaopatrzenie Krzyżowców: ewolucja krajobrazu wiejskiego
 nowe style w architekturze i sztuce

XII. Rozbieżne ścieżki: tworzenie społeczeństwa środkowo-islamskiego
 zamki i ich zaplecza
 produkcja cukru: nowe oblicze rolnictwa
 nowe instytucje świata islamskiego i zmieniający się obraz krajobrazu
miejskiego
XIII. Podsumowanie i dyskusja

Rodzaj przedmiotu

uzupełniające

Tryb prowadzenia

w sali

Koordynatorzy przedmiotu

Piotr Makowski

Efekty kształcenia

Studenci poznają podstawową nomenklaturę dotyczącą chronologii oraz periodyzacji
bizantyjskiego i islamskiego Bliskiego Wschodu (KW02).
Po ukończeniu kursu studenci będą potrafili scharakteryzować główne trendy w
transformacji miast Lewantu od połowy VI do XIII wieku. Patrząc szerzej, zdobędą
także podstawową wiedzę na temat zmian w układzie osadniczym regionu od okresu
bizantyjskiego do środkowo-islamskiego (KW03). Ponadto, nauczą się rozpoznawać,
interpretować i kontekstualizować główne kategorie ceramiki i szkła (KW08), co
pozwoli im badać tożsamość wspólnotową i strukturę społeczno-kulturową
społeczności rzymskich, bizantyjskich i islamskich (KW06).
Studenci będą potrafili dokonywać selekcji, analizy i oceny informacji na temat
zagadnień związanych z archeologią Bliskiego Wschodu, korzystając z literatury
naukowej, zasobów internetowych (KU01) oraz innych źródeł informacji (KU02).
Dodatkowo będą potrafili również interpretować ceramikę w jej kontekście
archeologicznym, samodzielnie dobierać odpowiednie metody analityczne, i wreszcie
w odpowiedni sposób przedstawiać wyniki badań (KU03).

Kryteria oceniania

Krótka praca pisemna na zadany temat (max. 2500 słów), lub egzamin pisemny.

Literatura

Podstawowe opracowania:

Avni, G. (2014). The Byzantine-Islamic Transition in Palestine. An Archaeological
Approach [=Oxford Studies in Byzantium], Oxford: Oxford University Press.
Boas, A. (1999). Crusader Archaeology: the Material Culture of the Latin East.
London: Routledge.
Kennedy, H. (1985). From Polis to Madina: Urban Change in Late Antique and Early
Islamic Syria. Past & Present 106: 3-27.
Nol, H. (2022). Settlement and Urbanization in Early Islamic Palestine, 7th-11th
centuries. Texts and Archaeology Contrasted [Studies in the History of the Ancient
Near East]. Abington, Oxon, New York: Routledge.
Magness, J. (2003). The Archaeology of the Early Islamic Settlement in Palestine.
Winona Lake, IN: Eisenbrauns.
Milwright, M. (2010). An Introduction to Islamic Archaeology. Edinburgh: Edinburgh
University Press.
Pini, N. (2019). Arab Settlements: Tribal Structures and Spatial Organizations in the
Middle East Between Hellenistic and Early Islamic Periods. Oxford: Archaeopress.

Taxel, I. (2018). Early Islamic Palestine: Toward a More Fine-Tuned Recognition of
Settlement Patterns and Land Uses in Town and Country. Journal of Islamic
Archaeology 5(2): 153-180.
Taxel, I. (2018a) Fragile Biography: The Life Cycle of Ceramics and Refuse Disposal
Patterns in Late Antique and Early Medieval Palestine [=BABESH Annual Papers on
Mediterranean Archaeology 35]. Paris, Leuven, Bristol: Peeters.
Walmsley, A. (2001). Fatimid, Ayyubid and Mamluk Jordan and the Crusader
Interlude, [in:] B. MacDonald, R. Adams and P. Bienkowski (eds), The Archaeology of
Jordan, Sheffield: Sheffield University Press, 519-559.
Walmsley, A. (2007). Early Islamic Syria: an Archaeological Assessment. London,
Bristol: Duckworth.
Whitcomb, D.(1992). Reassessing the Archaeology of Jordan of the Abbasid Period.
Studies in the History and Archaeology of Jordan 4: 385-390.
Krótkie teksty:
Avni, G. (2011). From Polis to Madina - Revisited. Urban Change in Byzantine and
Early Islamic Palestine. Journal of Royal Asiatic Society 21, 301-329.
Brown, R. (2016). Faunal Distribution from the Southern Highlands of Transjordan:
Regional and Historical Perspectives on the Representations and Roles of Animals in
the Middle Islamic Period, [in:] S. McPhillips and P. D. Wordsworth (eds), Landscapes
of the Islamic World: Archaeology, History and Ethnography, Philadelphia: University
of Pennsylvania Press, 71-94.
Ellis, S. P. (1988). The End of the Roman House. American Journal of Archaeology
92: 565-576.
Johns, J. (1998). The Rise of the Middle Islamic Hand-Made Geometrically Painted
Ware in Bilād al-Shām (11th-13th Century A.D.), [in:] R. P. Gayraud (ed.), Colloque
International d'archéologie islamique, IFAO, Le Caire, 3-7 février 1998 [=Textes
arabes et études islamique 36], Le Caire: Institut français d'archéologie orientale, 65-
93.
Jones, I. W. N. (2018). Rural communities and Labor in the Middle Islamic-period
Southern Levant. [in:] A. Yasur-Landau, Y. M. Rowan, E. H. Cline (eds.), The Social
Archaeology of the Levant. From Prehistory to the Presence, Cambridge: Cambridge
University Press, 478–491.
Jones, I. W. N., T. E. Levy, and M. Najjar, (2012). Khirbat Nuqayb al Asaymir and the
Middle Islamic Metallurgy in Faynan: Surveys of Wadi al-Ghuwayb and Wadi al-
Jaziera in Faynan, southern Jordan. Bulletin of the American Schools of Oriental
Research 368: 67-102.

Nol, H. (2015). The fertile desert: Agriculture and copper industry in Early Islamic
Arava (Arabah). Palestine Exploration Quarterly 147(1): 49–68.
Walker, B. (2013). The Islamization of central Jordan in the 7th-9th centuries: lessons
learned from Ḥisbān. Jerusalem Studies in Arabic and Islam 40: 143-176.
Walmsley, A. (2007). Households at Pella, Jordan: the Domestic Destruction
Deposits of the mid-Eighth Century., [in:] L. Lavan, E. Swift, T. Putzeys (ed.), Objects
in Context, Objects in Use. Material Spatiality in Late Antiquity, [=Late Antique
Archaeology 5], Leiden: Brill, 239-72

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 2800-DWJUST w USOSweb