Problematyka etnogenezy Słowian w badaniach interdyscyplinarnych: perspektywa nauki wschodnioeuropejskiej 2800-DMETNO
Wykład jest autorską wizją współczesnego stanu badań nad problematyką etnogenezy Słowian z perspektywy archeologii wschodnioeuropejskiej. Punktem wyjścia będzie analiza założeń i rozwój teoretycznych podejść na tropie poszukiwania „kolebki Słowiańszczyzny” w XIX – pocz. XXI w. Analizie poddane zostaną możliwości poznawcze i ograniczenia współczesnej nauki. Omówione zostaną wyniki badań, jakich dostarczyły studia antropologiczne, lingwistyczne i historyczne, a także aktualne kulturoznawcze koncepcje genezy narodów europejskiego Barbaricum.
Tą, wstępna część kursu prowadzić ma do zrozumienia roli, jaką odgrywają w zakresie podjętej tematyki badania archeologiczne. Będą analizowane metodologia i jej możliwości poznawcze podejmowane w związki z odtwarzaniem kulturo- i etnogenezy pradziejowych społeczeństw. Problem etnogenezy Słowian ujmowany będzie przez pryzmat modeli i kręgów kulturowych. Szerszej analizie zostaną poddane kultury „kręgu słowiańskiego”: pieńkowska, kołoczyńska, bancerowszczina. Centralne zaś miejsce w niej zajmie kultura praska, ujmowana jako materialne odzwierciedlenie bycia stricte historycznego związku plemiennego Słowian epoki wielkich wędrówek ludów, oraz najwcześniejsze jej etapy rozwojowe – fazy „0” i „1” (końca IV – V w.).
Rozwinięciem kursu będą retrospektywne badania nad problemom kształtowania się kultur „kręgu słowiańskiego”, za tym będą analizowane autochtoniczne teorie etnogenezy Słowian w Europie Środkowej a Wschodniej ze szczególnym wyeksponowaniem tych ostatnich: poprzez szerszą analizę kultur wschodnioeuropejskiej strefy leśnej późnego okresu przedrzymskiego i rzymskiego. Na szczebli konceptualnym panorama ta będzie skupiać się na omówieniu dwóch podejść w badaniach archeologicznych końca XX – początku XXI w., określanych jako teorie „linii zarubinieckiej” i „Poleskiej białej plamy”.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Wiedza: absolwent zna i rozumie
K_W02; K_W06; K_W08; K_W11
- zna podstawowe pojęcia i terminologię stosowane w archeologii
- ma szczegółową, specjalistyczną wiedzę o wybranych społecznościach pradziejowych, starożytnych i średniowiecznych, obejmującą terminologię, teorie i metodologię z zakresu archeologii
- ma uporządkowaną wiedzę o rozwoju człowieka oraz jego głównych strategiach adaptacji doróżnych warunków środowiskowych
- ma szczegółową wiedzę o najważniejszych osiągnięciach i głównych kierunkach rozwoju archeologii
Umiejętności: absolwent potrafi
K_U01; K_U02; K_U03; K_U07
- potrafi wyszukiwać, analizować, selekcjonować i wykorzystywać informacje o źródłach archeologicznych i ich kontekście z wykorzystaniem literatury i mediów elektronicznych oraz poddawać je krytyce i twórczej interpretacji
- potrafi samodzielnie rozpoznawać, analizować, wykorzystywać, klasyfikować i interpretować źródła archeologiczne dobierając właściwe metody analityczne, dokonując krytycznej analizy i twórczej interpretacji
- potrafi kreatywnie wykorzystywać istniejące metody i techniki, przystosowując je do potrzeb wynikających ze specyfiki badanych zagadnie
- potrafi wykrywać złożone zależności między artefaktami i ekofaktami a dawnymi procesami kulturowymi
Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do
K_K01; K_K02; K_K03; K_K04; K_K05; K_K06; K_K07; K_K08; K_K11; K_K12; K_K13; K_K14; K_K16
- jest gotów do wykorzystania posiadanej przez siebie wiedzy i umiejętności oraz jest świadomy konieczności konfrontowania jej z opiniami ekspertów
- jest gotów do uznania istotnego znaczenia artefaktów, ekofaktów i źródeł pisanych jako elementów dziedzictwa kulturowego ludzkości
- jest gotów do oceny niepowtarzalnej wartości źródeł archeologicznych i ich roli w odtwarzaniu przeszłości człowieka
- jest gotów do krytycznej oceny interpretacji źródeł archeologicznych i historycznych z wykorzystaniem wieloaspektowej interpretacji
- jest gotów do wykorzystania posiadanej przez siebie wiedzy na temat kompleksowej natury kultury i potrafi analizować rozmaite kategorie źródeł dla odtwarzania przeszłości człowieka
- jest gotów do upowszechniania wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego, podkreślając jego znaczenie dla zrozumienia procesu przemian gospodarczych, społecznych i kulturowych od czasów najdawniejszych do współczesności
- jest gotów do krzewienia wiedzy na temat odpowiedzialności za zachowanie dziedzictwa kulturowego
- jest gotów do inicjowania i rozwijania współpracy ze społeczeństwem w zakresie prowadzonych prac archeologicznych
- jest gotów do propagowania problematyki etycznej związanej z rzetelnością i uczciwością naukową oraz przyjmowania odpowiedzialności za trafność podejmowanych decyzji w trakcie pozyskiwania źródeł archeologicznych
- jest gotów do uznania i poszanowania różnych punktów widzenia determinowanych różnym podłożem kulturowym
- jest gotów do uznania konieczności uczenia się przez całe życie oraz doskonalenia swoich umiejętności merytorycznych i praktycznych w zakresie archeologii
- jest gotów do stosowania i rozwijania zasad etycznych związanych z badaniami nad źródłami archeologicznymi oraz działań na rzecz przestrzegania tych zasad
- jest gotów do rozwijania dorobku archeologii i podtrzymywania etosu zawodu archeologa
Kryteria oceniania
przedmiot kończy się egzaminem. Ocena bardzo dobra: uzyskanie 91-100% punktów; ocena dobra plus: uzyskanie 81-90% punktów; ocena dobra: uzyskanie 71-80% punktów
Ocena dostateczna plus: uzyskanie 61-70% punktów; ocena dostateczna: uzyskanie 51-60% punktów; ocena niedostateczna: uzyskanie 0-50% punktów
Literatura
Antropologia, pisemne źródła, badania kulturologiczne:
Piontek J., Iwanek, B., Segeda, S. Antropologia o pochodzeniu Słowian, Monografie Instytutu antropologii UAM, 12, Poznań, 2008.
Kolendo J., Płóciennik T. Publiusz Korneliusz Tacyt, Germania (tłumaczenie T. Płóciennik, komentarz J. Kolendo), Poznań 2008.
Гиндин Л.А. , Иванов С.А., Литаврин Г.Г., Свод древнейших письменных известий о славянах. М., 1994. Т. I: (I–VI вв.).
Wenskus, R. Stammesbildung und Verfassung. Köln, 1961.
Wolfram H., Germanie, Kraków 1996.
Modzelewski, K. Barbarzyńska Europa, Warszawa: ISKRA, 2004.
Archeologia prahistoryczna:
Shchukin, M.B. Na rubezhe er: opyt istoriko-arkheologicheskoy rekonstruktsii politicheskikh sobytiy III v. do n. e.– I v. n. e. v Vostochnoy i Tsentral'noy Yevrope, SPb.: FARN, 1994.
The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages 4: 500 BC - 500 AD, red. A. Rzeszotarska-Nowakiewicz, Warszawa 2016.
Archeologia okresu rzymskiego i wędrówek ludów:
Терпиловский Р. В. Славяне Поднепровья в первой половине I тысячелетия н. э. / Pod red. A. Kokowskiego. — Lublin, 2004.
Mączyńska M., Światło z popiołu. Wędrówki ludów w Europie w IV i V wieku, Warszawa 2013.
The Migration Period between the Oder and the Vistula, red. A. Bursche, J. Hines, A. Zapolska, East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450-1450, tom 59, Leiden-Boston 2020.
Щукин М.Б. Рождение славян. Из истории вопроса. Два пути ретроспективного поиска, Стратум. Структуры и катастрофы. СПб. 1997.
Гавритухин И. О. Понятие пражской культуры // Труды Гос. Эрмитажа. –Т. 49. – 2009 – С. 7–25.
Kazanski M., Archaeology of the Slavic Migrations, Encyclopedia of Slavic Languages and Linguistics Online; https://referenceworks.brillonline.com/browse/encyclopedia-of-slavic-languages-and-linguistics-online
Godłowski, K. Pierwotne siedziby Słowian / Pod red. M. Parczewskiego. Kraków: IAUJ, 2000.
Kaczanowski, P., Parczewski, M. (red.), Archeologia o początkach Słowian, Kraków 2005.
Parczewski M., Die Anfänge der frühslawischen Kultur in Polen, Vienna 1993.
Rusanova, Irina P. Slavjanskie drevnosti VI–VII vv. Kul´tura pražskogo tipa. Moscow, 1976.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: