Wiara i rozum. Filozofia religijna wobec europejskiej nowoczesności 1500-SDN-SWDF-WIRFR
Współczesne nauki humanistyczne dysponują zaledwie kilkoma pojęciami, które mogłyby zostać uznane za istotnie spajające badania prowadzone w obrębie różnych dyscyplin i obszarów refleksji, a także w ramach odmiennych podejść teoretycznych. Jednym z takich pojęć, które z tego powodu urasta do rangi jednego z pojęć podstawowych dla współczesnej refleksji humanistycznej, jest z pewnością nowoczesność. Nie jest ona jednak wyłącznie pojęciem; jest także pewnym istotnym, trwającym kilka wieków procesem – a przez to nazwą okresu o trudno uchwytnym momencie narodzin, w którym stopniowo i w tempie zróżnicowanym pod względem przestrzennym ma wyłaniać się jakaś nowa postać ludzkiego świata. Trudna do precyzyjnego i jednoznacznego zdefiniowania, ma jednak w istotny sposób określać naszą kondycję jako ludzi nowoczesnych.
Wyznacza ona niewątpliwie istotny horyzont problemowy także dla ostatnich kilku stuleci rozwoju filozofii religijnej, a być może jest wręcz warunkiem jej powstania, jeżeli za filozofię religijną uznamy zgodnie z opinią choćby Nikołaja Bierdiajewa taki typ refleksji, który emancypuje się spod dominacji teologii i kościelnego autorytetu, zdobywając się na wysiłek wolnego poszukiwania. Pod pojęciem tym rozumiem nie filozofię religii, będącą próbą niezaangażowanego, bezstronnego i dążącego do obiektywizmu uchwycenia filozoficznych podstaw tego jednego z podstawowych fenomenów ludzkiej kultury, którym jest religia. Mówiąc o filozofii religijnej, myślę o filozofii zaangażowanej, świadomie wybierającej określoną – religijną właśnie – perspektywę dla myślenia. Osoby tworzące w nurcie tak rozumianej filozofii religijnej odnoszą się – w skrajnie różny zresztą sposób – do podstawowych czynników napędzających powstawanie nowoczesnego świata oraz do jego elementów składowych, dostrzegając w nowoczesności raz szansę, innym zaś razem – zagrożenie.
Podczas seminarium będziemy zatem próbowali spojrzeć na nowoczesność z perspektywy proponowanej przez filozofów religijnych. Aby móc to uczynić, musimy najpierw poddać analizie samą nowoczesność oraz zastanowić się nad stosunkiem, w jakim nowoczesny, krytyczny rozum pozostaje do religii oraz myślenia religijnego, proces zaś społecznej emancypacji – do instytucjonalnych form życia religijnego. W tym celu sięgniemy do tekstów klasycznych zarówno dla scharakteryzowania filozoficznych podstaw nowoczesności, jak i uchwycenia relacji nowoczesności do religii: dzieł I. Kanta, G.W.F. Hegla, L. Feuerbacha, K. Marksa, S. Brzozowskiego, E. Voegelina, J. Taubesa, J. Habermasa, M. Bermana, J. Derridy, G. Agambena, A. Badiou, M. Gaucheta czy R. Brague’a. Osiągnąwszy cel, jakim jest zbudowanie teoretycznej ramy dla głównej części seminaryjnych rozważań, uczestnicy seminarium wspólnie z prowadzącym wybiorą te dzieła reprezentujące nurt filozofii religijnej rozumianej tak, jak został on zdefiniowany powyżej, które będą chcieli poddać wspólnej lekturze i namysłowi. Prowadzący zaproponuje uczestnikom między innymi wspólną lekturę dzieł F. Schleiermachera, F.W.J. von Schellinga, J.M. Hoene-Wrońskiego, J. de Maistre’a, P. Czaadajewa, S. Kierkegaarda, A. Cieszkowskiego, A. Mickiewicza, N. Fiodorowa, W. Sołowjowa, W. Erna, N. Bierdiajewa, S. Franka, L. Szestowa, F. Rosenzweiga czy J. Milbanka.
Główną formą pracy seminaryjnej będzie moderowana przez prowadzącego dyskusja, podczas której uczestnicy seminarium będą dążyli do rekonstrukcji tez formułowanych w tekstach określonego twórcy, umieszczenia ich w kontekście oraz sformułowania oceny odnoszącej się do ich historycznego i aktualnego znaczenia.
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Wiedza (zna i rozumie)
WG_03 metodologię badań naukowych w obrębie nauk humanistycznych
WK_01 fundamentalne dylematy współczesnej cywilizacji z perspektywy nauk humanistycznych
Umiejętności (potrafi)
UW_01 wykorzystywać wiedzę z różnych dyscyplin nauk humanistycznych do twórczego identyfikowania, formułowania i innowacyjnego rozwiązywania złożonych problemów lub wykonywania zadań o charakterze badawczym, a w szczególności definiować cel i przedmiot badań naukowych w dziedzinie nauk humanistycznych, właściwie rozwijać metody, techniki i narzędzia badawcze oraz twórczo je stosować; formułować hipotezę badawczą oraz wnioskować na podstawie wyników badań naukowych;
UW_02 dokonywać krytycznej analizy i oceny wyników badań naukowych, działalności eksperckiej i innych prac o charakterze twórczym oraz ich wkładu w rozwój wiedzy
UK_03 uczestniczyć w dyskursie naukowym w obrębie nauk humanistycznych
UK_04 inicjować debatę
Kompetencje społeczne (jest gotów do)
KK_03 uznania priorytetu wiedzy w rozwiązaniu problemów badawczych, poznawczych i praktycznych, w obrębie dyscyplin humanistycznych, z zachowaniem szacunku dla standardów pracy i debaty naukowej
KK_02 krytycznej oceny własnego wkładu w rozwój danej dyscypliny naukowej oraz prowadzenia dyskusji, formułowania merytorycznych argumentów, wypowiadania swoich racji z zachowaniem szacunku dla innych, prezentuje postawę otwartości na właściwy dla różnych nauk humanistycznych typ refleksji z poszanowaniem odmiennych poglądów
Kryteria oceniania
Zajęcia kończą się egzaminem, który będzie rozmową składającą się z dwóch części. Podczas pierwszej części przystępujący do egzaminu przedstawi dziesięciominutową prezentację, która będzie dotyczyła zagadnienia zarazem wiążącego się z tematyką zajęć oraz istotnego dla realizowanego przez niego w ramach studiów doktoranckich projektu badawczego. Po tej prezentacji nastąpi rozmowa z prowadzącym na jej temat, celem zaś tej części będzie sprawdzenie, czy zakładane umiejętności i kompetencje zostały nabyte. Podczas drugiej części egzaminu prowadzący zada pytania odnoszące się do zagadnień omawianych podczas zajęć, czego celem będzie sprawdzenie stopnia nabycia przez przystępującego do egzaminu zakładanej wiedzy. Dodatkowo premiowana będzie regularna aktywność podczas zajęć – w przypadku osób, które zaliczą egzamin, będzie ona podnosiła ocenę wynikającą z egzaminu o 0,5. Dopuszczalne są dwie nieusprawiedliwione nieobecności w semestrze.
Literatura
1. Agamben G., The Kingdom and the Glory. For a Theological Genealogy of Economy and Government (Homo Sacer II, 2), transl. L. Chiesa with M. Mandarini, Stanford 2011.
2. Badiou A., Krótki traktat z ontologii przejściowej, przeł. M. Karaś, Warszawa 2018.
3. Badiou A., Święty Paweł: ustanowienie uniwersalizmu, przeł. J. Kutyła i P. Mościcki, Kraków 2007.
4. Berman M., All That is Solid Melts into Air: Experience of Modernity, New York 1988.
5. Bielik-Robson A., „Na pustyni”. Kryptoteologie późnej nowoczesności, Kraków 2008.
6. Bierdiajew N., Koniec Renesansu; Nowe Średniowiecze, w: tegoż: Nowe Średniowiecze. Los człowieka we współczesnym świecie, przeł. H. Paprocki, Warszawa 2003.
7. Bierdiajew N., Wola życia i wola tworzenia kultury, w: tenże, Sens historii. Filozofia losu człowieka, przeł. H. Paprocki, Kęty 2002.
8. Brague R., Królestwo człowieka. Geneza i klęska projektu nowożytnego, przeł. W. Dłuski, Warszawa 2020.
9. Brague R., Umiarkowanie nowoczesny. Czasy nowoczesne albo historia pewnego fałszerstwa, przeł. Z. Litwinowicz-Krutnik, Warszawa 2022.
10. Brzozowski S., Alfred Loisy i zagadnienia modernizmu katolickiego, w: tegoż, Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej, Kraków 1990.
11. Brzozowski S., Drogi i zadania nowoczesnej filozofii; Religia i społeczeństwo, w: tegoż, Kultura i życie. Zagadnienia sztuki i twórczości. W walce o światopogląd, oprac. A. Walicki, Warszawa 1973.
12. Brzozowski S., Pamiętnik, Wrocław 2007.
13. Cieszkowski A., Ojcze nasz, t. 1–4, Warszawa 2022.
14. Czaadajew P., Listy, przeł. M. Leśniewska i L. Suchanek, Kraków 1992.
15. Feuerbach L., Zasady filozofii przyszłości, w: tegoż, Wybór pism, t. 2, przeł. K. Krzemieniowa, M. Skwieciński, Warszawa 1988.
16. Fiodorow N., Filozofia wspólnego czynu, przeł. C. Wodziński i M. Milczarek, Kęty 2012.
17. Frank S., Religia i nauka w świadomości współczesnej, w: tegoż, Dowód ontologiczny i inne pisma o wiedzy i wierze, przeł. T. Obolevitch, Kraków 2007.
18. Gauchet M., Odczarowanie świata. Próba politycznej historii religii, przeł. M. Warchala, Warszawa 2021.
19. Habermas J., Filozoficzny dyskurs nowoczesności, Kraków 2005.
20. Hegel G.W.F., Fenomenologia ducha, przeł. Ś.F. Nowicki, Warszawa 2010.
21. Hoene-Wroński J., wybór pism w: Sikora A., Hoene-Wroński, Warszawa 1995.
22. Kant I., Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki, która będzie mogła wystąpić jako nauka, tłum. różne.
23. Kant I., Religia w obrębie samego rozumu, przeł. A. Bobko, Kraków 2007.
24. Kierkegaard S., Albo–albo, tłum. różne.
25. Kierkegaard S., Bojaźń i drżenie. Choroba na śmierć, przeł. J. Iwaszkiewicz, Kraków 2008.
26. Kutrzeba K., Kalekująca nowoczesność a literatura. Dialektyczne przygody u zarania polskiej modernizacji, Toruń 2022.
27. Maistre J. de, Wieczory petersburskie. O doczesnym panowaniu opatrzności, przeł. M. Bucholc, Warszawa 2011.
28. Marks K., Engels F., Ideologia niemiecka, w: tychże, Dzieła, t. 3, Warszawa 1960.
29. Marks K., Engels F., Manifest komunistyczny, wyd. różne.
30. Marks K., Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. 1, Warszawa 1960.
31. Mickiewicz A., Dzieła, t. 8–11: Literatura słowiańska. Kursy I–IV, Warszawa 1998–1999.
32. Mickiewicz A., Księgi narodu polskiego, wyd. różne.
33. Milbank J., Franciszkańska zagadka, przeł. P. Popiołek, „Czterdzieści i Cztery” 2022, nr 13.
34. Milbank J., Ostatecznie nic się nigdy nie kończy. O religii, władzy oraz porządku, przeł. P. Popiołek, „Czterdzieści i Cztery” 2022, nr 13.
35. Milbank J., Przekroczyć rozum sekularny. Teologia i teoria społeczna, przeł. M. Filipczuk, Warszawa 2020.
36. Najstarszy program systemu idealizmu niemieckiego, w: G.W.F. Hegel, Pisma wczesne z filozofii religii, przeł. G. Sowiński, Kraków 1999.
37. Religia. Seminarium na Capri prowadzone przez Jacquesa Derridę i Gianniego Vattimo, przeł. M. Kowalska i inni, Warszawa 1999.
38. Rosenzweig F., Gwiazda zbawienia, przeł. T. Gadacz, Kraków 1998.
39. Schelling F.W.J. von, Filozoficzne badania nad istotą ludzkiej wolności i sprawami z tym związanymi, przeł. B. Baran, Kraków 2003.
40. Schleiermacher F., Mowy o religii. Do wykształconych spośród tych, którzy nią gardzą, przeł. J. Prokopiuk, Kraków 1995.
41. Sołowjow W., Trzy rozmowy. 1899–1900, w: tenże, Wybór pism, t. 2, przeł. J. Zychowicz, Poznań 1988.
42. Sołowjow W., Uzasadnienie dobra. Filozofia moralna, przeł. P. Rojek i inni, Kraków 2008.
43. Sołowjow W., Wykłady o Bogoczłowieczeństwie, przeł. J. Dobieszewski, Warszawa 2011.
44. Szestow L., Ateny i Jerozolima, przeł. C. Wodziński, Kraków 2009.
45. Taubes J., Zachodnia eschatologia, przeł. A. Serafin, Warszawa 2016.
46. Voegelin E., Nowa nauka polityki, przeł. P. Śpiewak, Warszawa 1992.
47. Voegelin E., Od Oświecenia do rewolucji, przeł. Ł. Pawłowski, Warszawa 2011.
48. Wskrzesić Polskę, zbawić świat. Antologia polskiej chrześcijańskiej myśli społeczno-radykalnej 1831–1864, red. D. Kalbarczyk, Warszawa 1981.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: