Dydaktyka edukacji historycznej i obywatelskiej III semestr 4501-SPSEH-DEH3
Waga edukacji historycznej i obywatelskiej (EHO) w szkole jest bezdyskusyjna. Holenderscy dydaktycy powiadają, że gra idzie w tym wypadku o ukształtowanie osobowości, stanie się obywatelem oraz zrozumienie losu i natury człowieka. Kontrowersje budzi natomiast to, co powinno składać się na dobrą edukację historyczną i obywatelską. Wyzwanie stojące przed nauczycielem i nauczycielką to pozostać uczciwym wobec siebie profesjonalistą, mądrze odpowiedzieć na oczekiwania wspólnoty politycznej i rozumieć meandry zbiorowej pamięci. Dydaktyka EHO przygotowuje zatem osoby, które zaciągają się na statek odbywający regularne rejsy między Scyllą a Charybdą. Przy czym rzetelnie przygotowani nauczyciele i nauczycielki nie tyle sprytnie unikają niebezpieczeństw, co rozumieją je i podejmują trud radzenia sobie z nimi. Zasadniczym celem dydaktyki EHO nie może być zatem ostateczne rozstrzygnięcie o tym, czym jest, a czym nie jest dobra edukacja tego rodzaju, lecz raczej przygotowanie osób, które wytrwale będą podejmować w tej kwestii przemyślane i głęboko angażujące decyzje.
Kurs jest zintegrowaną dydaktyką historii i nauk społecznych – służy zatem przygotowaniu do pracy w szkole (i poza nią) nauczycieli i nauczycielek historii i wiedzy o społeczeństwie. Zawartość kursu ułożono w czterech, splatających się ze sobą wątkach, a są to:
(1) programowanie i planowanie (kursu, działu, lekcji, zadania),
(2) metody i techniki uczenia się i nauczania,
(3) kluczowe tematy i kompetencje edukacji historycznej i obywatelskiej,
(4) ocenianie i monitorowanie postępów w uczeniu się.
Owo splecenie oznacza, że każde zajęcia zawierają elementy każdego z wątków, przy czym wątkiem porządkującym (co nie oznacza, że najważniejszym) jest pierwszy z wymienionych. Studenci i studentki dwukrotnie (raz dla szkoły podstawowej, raz dla szkoły średniej) przechodzą cykl planowania zajęć, począwszy od refleksji nad treściami odpowiednich podstaw programowych, przez konstruowanie działu, aż po tworzenie lekcji i zadań lekcyjnych. Także dwukrotnie podejmują refleksję nad rozwojem kompetencji specyficznych dla EHO lub kompetencji niespecyficznych, lecz rozwijanych podczas zajęć EHO. Analiza tych kompetencji uwzględnia w szczególności wiek rozwojowy dziecka, tak aby wyraźnie zróżnicować pracę z dziećmi w klasach 4 i 5, z dziećmi starszymi oraz z młodzieżą.
Kompetencje EHO na potrzeby niniejszego kursu ułożono w cztery grupy, z których każda zawiera cztery elementy. Wydzielone grupy korespondują z czterema wyzwaniami rozwojowymi sygnalizowanymi przez prof. Annę Brzezińską dla dzieci w wieku szkolnym (budowa zaufania do siebie i innych [niżej jako A], rozwój ciekawości [B], doskonalenia krytycznego myślenia [C] oraz chęć i gotowość współpracy [D]). Proponowana lista jest autorską propozycją, znacząco poszerzającą to, co uwzględniają podstawy programowe historii i wiedzy o społeczeństwie, a także – w polemice z twórcami zmian programowych z roku 2018 – istotnie przesuwającą akcenty, w zgodzie z tym, co dyskutuje się w światowej dydaktyce. W szczególności uwzględniono koncepcje wytworzone w Niemczech (Hamburg), Stanach Zjednoczonych (Stanford) i Kanadzie (Toronto i Vancouver) oraz dorobek polskiej dydaktyki historii i nauk społecznych. Oznacza to nacisk kładziony na rozwój umiejętności (przy radykalnym zwrocie ku faktografii obserwowanym w aktualnym curriculum polskim), w szczególności zaś doskonalenie kompetencji intelektualnych i społecznych oraz kształtowanie charakteru (przy koncentracji na budzeniu tożsamości narodowej i sentymentalno-symbolicznego patriotyzmu w aktualnym curriculum polskim).
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Wiedza
Student / studentka:
· zna niezbędne pojęcia dydaktyki ogólnej,
· wyjaśnia pojęcia właściwe dydaktyce historii i nauk społecznych takie jak: fakt / wydarzenie, źródło, krytyka źródła, mapa historyczna, res gestae i historia rerum gestarum, rozumowanie historyczne, myślenie chronologiczne, epoka, historia drugiego stopnia, polityka historyczna, kultura pamięci, miejsca pamięci / węzły pamięci, historii mówiona,
· rozumie zapisy podstaw programowych historii i wiedzy o społeczeństwie oraz specyfikę podstaw programowych jako standardów egzaminacyjnych,
· rozumie koncepcję Zaplanowanego Budowania Rozumienia (ZaBuR, Understanding by Design)
· różnicuje techniki i metody nauczania z uwagi na cel ich zastosowania,
· jest świadoma konkurencyjnych koncepcji metodologicznych w ramach historiografii i ograniczeń poznania historycznego,
Umiejętności
Student / studentka:
· dyskutuje funkcje edukacji historycznej i obywatelskiej w szkole,
· metodycznie rozwija u uczniów i uczennic kompetencje powiązane z EHO,
· krytycznie analizuje i wykorzystuje podstawy programowe oraz programy nauczania i podręczniki w nauczaniu skoncentrowanym na potrzebach uczniów i uczennic,
· planuje lekcję,
· tworzy zadania edukacyjne o różnych funkcjach,
· przewiduje możliwe błędne mniemania u uczniów i uczennic oraz korzysta z błędów uczniowskich w procesie nauczania,
· korzysta ze zróżnicowanych i adekwatnych technik i metod nauczania / uczenia się,
· korzysta ze zróżnicowanych i adekwatnych źródeł historycznych podczas lekcji,
· umiejętnie wspiera samodzielne uczenie się uczniów i uczennic,
· analizuje rozumowania uczniów i uczennic, w tym rozumowania historyczne i wspiera ich doskonalenie,
· monitoruje pracę klasy i poszczególnych uczniów i uczennic,
· umiejętnie ocenia formułując rzetelną i wspierającą informację zwrotną,
· różnicuje proces dydaktyczny z uwagi na indywidualne potrzeby uczniów i uczennic, dokonuje furkacji programowej,
· korzysta z technologii i mediów elektronicznych dla tworzenia środowiska wspierającego realizację celów dydaktycznych i wychowawczych,
· analizuje arkusze egzaminacyjne i wyniki egzaminów zewnętrznych.
Postawy
Student / studentka:
· kompetencje EHO traktuje jako zadanie rozwojowe nie tylko dla uczniów i uczennic, ale także dla siebie,
· rozwija samoświadomość w zakresie swoich uprzedzeń, przekonań, zachowań, zwłaszcza w sytuacjach trudnych,
· jest gotowa do angażowania się w rozwój demokracji wewnątrzszkolnej, w szczególności wzmacniając partycypację uczniowską,
· zachowuje bezstronność w granicach określonych porządkiem konstytucyjnym,
· jest gotowa angażować się społecznie w środowisku lokalnym lub szerszym,
· swoje działania edukacyjne traktuje jako przedmiot badania i refleksji skierowanej na doskonalenie (action research).
Kryteria oceniania
Główne zadania w kursie:
Przeprowadzenie etiud dydaktycznych, zaplanowanie działu oraz zaliczenie hospitacji lekcji.
Warunki zaliczenia przedmiotu:
Kurs zalicza się zgodnie z zasadami ogólnymi Szkoły Edukacji, w szczególności z uwzględnieniem właściwej frekwencji i wywiązania się z zadań wynikających z zajęć.
Student(ka) wykonuje w III semestrze zadanie zaliczeniowe polegające na przeprowadzeniu w trakcie zajęć etiud dydaktycznych prezentujących opracowane przez siebie zadania dla uczniów.
Równolegle zadaniem zaliczeniowym jest przedstawienie do oceny i uzyskanie pozytywnego stopnia z zaprojektowanego cyklu lekcji EHO.
Warunkiem zaliczenia semestru jest hospitacja lekcji prowadzonej przez studenta przez jednego z prowadzących kurs EHO.
W sytuacji nieobecności na zajęciach w Szkole Edukacji student/ka uzgadnia z prowadzącym zajęcia konieczność zaliczenia zajęć podczas dyżurów (szczególnie, gdy zaliczenie nieobecności jest konieczne dla kontynuowania nauki na danym kursie, o czym decyduje prowadzący/a). Zaliczenie powinno mieć miejsce zaraz po nieobecności. Przed umówionym spotkaniem student/ka jest zobowiązany/a do:
- lektury materiałów z zajęć, zamieszczonych na platformie Moodle;
- rozmowy z uczestnikiem zajęć na temat ich przebiegu, działań i wniosków;
- przygotowania odpowiedzi na pytania: co już wiem na temat omawiany na zajęciach? Czego nie wiem/nie rozumiem? Co zrobiłem/am, aby zdobyć odpowiedzi na moje pytania?
Po zaliczeniu zajęć prowadzący/a odnotowuje to na platformie Moodle.
Zaliczenie nie oznacza likwidacji zapisu o nieobecności. Ma jednak znaczenie w przypadku większej liczby nieobecności niż dozwolona w Szczegółowych Zasadach Studiowania w SE i będzie brane pod uwagę w sytuacji ryzyka niezaliczenia przedmiotu.
Student(ka) wykonuje w III semestrze zadanie zaliczeniowe polegające na przeprowadzeniu w trakcie zajęć etiud dydaktycznych prezentujących opracowane przez siebie zadania dla uczniów.
Równolegle zadaniem zaliczeniowym jest przedstawienie do oceny i uzyskanie pozytywnego stopnia z zaprojektowanego cyklu lekcji EHO.
Warunkiem zaliczenia semestru jest hospitacja lekcji prowadzonej przez studenta przez jednego z prowadzących kurs EHO.
W sytuacji nieobecności na zajęciach w Szkole Edukacji student/ka uzgadnia z prowadzącym zajęcia konieczność zaliczenia zajęć podczas dyżurów (szczególnie, gdy zaliczenie nieobecności jest konieczne dla kontynuowania nauki na danym kursie, o czym decyduje prowadzący/a). Zaliczenie powinno mieć miejsce zaraz po nieobecności. Przed umówionym spotkaniem student/ka jest zobowiązany/a do:
- lektury materiałów z zajęć, zamieszczonych na platformie Moodle;
- rozmowy z uczestnikiem zajęć na temat ich przebiegu, działań i wniosków;
- przygotowania odpowiedzi na pytania: co już wiem na temat omawiany na zajęciach? Czego nie wiem/nie rozumiem? Co zrobiłem/am, aby zdobyć odpowiedzi na moje pytania?
Po zaliczeniu zajęć prowadzący/a odnotowuje to na platformie Moodle.
Zaliczenie nie oznacza likwidacji zapisu o nieobecności. Ma jednak znaczenie w przypadku większej liczby nieobecności niż dozwolona w Szczegółowych Zasadach Studiowania w SE i będzie brane pod uwagę w sytuacji ryzyka niezaliczenia przedmiotu.
Literatura
Bacia E., (2015). Kształtowanie kompetencji społecznych i obywatelskich przez organizacje pozarządowe w Polsce. Warszawa: IBE.
Bieniek M. (2007). Dydaktyka historii. Wybrane zagadnienia. Olsztyn: Wydawnictwo WUWM.
Chorąży E., Konieczka-Śliwińska D., Roszak S. (2008), Edukacja historyczna w szkole. Teoria i praktyka, Warszawa
Kahneman D. (2012), Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, Poznań
Lorenc J., Mrozowski K., Źółtak M., Grudniewska M. (2015). Umiejętności historyczne absolwentów gimnazjum (2013-14). Warszawa: IBE.
Nisbett R.E. (2015). Geografia myślenia. Dlaczego ludzie Wschodu i Zachodu myślą inaczej? Sopot: Smak Słowa
Hendrykowski M. (2000). Film jako źródło historyczne. Poznań: Ars Nova
Holokaust. Lekcja historii. Zagłada Żydów w edukacji szkolnej (2004), (red.) J.Chrobaczyński, P.Trojański, Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP w Krakowie
Konieczka-Śliwińska D. (2001), Retoryka we współczesnych szkolnych podręcznikach historii, Poznań: Instytut Historii UAM
Korzeniowski J., Machałek M. (2011), Edukacja obywatelska w szkole. Teoria i praktyka, Warszawa: PWN
Kula M. (2004), Krótki raport o użytkowaniu historii, Warszawa: PWN
Maresz T. (2004), Wpływ tekstów źródłowych na rozwój myślenie historycznego uczniów – teoria a praktyka, Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego
Mizgalski J. (2003), Mapa historyczna w dydaktyce integracji wiedzy i umiejętności uczniów, Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej
Ornstein A.C., Hunkins F.P., Program szkolny. Założenia, zasady, problematyka., Warszawa: WSiP
Petty G. (2018), Nowoczesne nauczanie. Praktyczne wskazówki i techniki dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniowców, Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Szkolne gry z historią. Czytanki o edukacji, t. IV (2017). (red.) D. Obidniak, A. Dzierzgowska. Warszawa: Związek Nauczycielstwa Polskiego.
Topolski J. (1996), Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej, Warszawa: Rytm
Toruńskie Spotkania Dydaktyczne (2004-2015), tomy 1-12, Toruń: SOP Oświatowiec
Wychowanie obywatelskie. Studium teoretyczne, porównawcze i empiryczne (1998), (red.) Z.Melosik i K.Przyszczypkowski, Poznań-Toruń: Edytor
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: