Fonetyka języka niemieckiego 4100-1SFJN

Celem zajęć jest kształcenie poprawnej wymowy języka niemieckiego oraz rozwijanie wiedzy i umiejętności w zakresie fonetyki i fonologii. W toku kursu studenci poznają zarówno fenomeny suprasegmentalne jak i segmentalne, które wskutek interferencji z języka polskiego mogą prowadzić do zaburzenia komunikacji oraz negatywnych odziaływań psychofonetycznych. Obok zasad prawidłowej akcentuacji, rytmizacji w mowie łączonej tematyka kursu obejmuje system samogłoskowy, ściśle powiązany z uprzednio ćwiczonymi suprasegmentami. Podczas zajęć przedstawione zostaną relewantne cechy systemowe i typowe błędy artykulacyjne pojawiające się pod wpływem języka polskiego lub innych języków obcych. Ważnym elementem kursu jest także rozwój kompetencji perceptywnych w zakresie tzw. słuchu elementarnego, będących punktem wejścia w kształtowaniu i utrwalaniu nowych wzorów prozodycznych i nawyków artykulacyjnych głosek. Korzystanie z międzynarodowego alfabetu fonetycznego służy głównie wykształceniu asocjacji akustyczno-wizualnych oraz poznaniu i utrwaleniu korespondencji grafemiczno-fonologicznych w języku niemieckim. Zajęcia mają charakter warsztatowy i obejmują ćwiczenia indywidualne i grupowe, pracę z nagraniami oraz analizę autentycznych przykładów. W szczególności dotyczą one prawidłowej percepcji i produkcji jednostek ksenofonicznych dla języka polskiego, tj.
• rozwijanie słuchu fonematyczno-fonetycznego,
• uświadomienie relacji między wymową a pisownią,
• przeciwdziałanie interferencji fonetycznej pomiędzy językiem polskim a językiem niemieckim,
• kształtowanie i ugruntowanie poprawnej artykulacji języka niemieckiego zgodnie z obowiązującą normą standardową.

Zakres tematyczny

Moduł 1: Wie klingt Deutsch?
• Wrażenia akustyczne / refleksja nad różnicami prozodycznymi / cele kursu, podstawowe pojęcia, rola wymowy w komunikacji.
• Intonacja terminalna – Ćwiczenie wprowadzające i refleksja nad przebiegiem melodii i zasadami akcentuacji w pytaniach szczegółowych (W-Fragen), ćwiczenia kształcące słuch elementarny
• Intonacja interrogatywna – Ćwiczenie wprowadzające i refleksja nad przebiegiem melodii i zasadami akcentuacji w pytaniach o rozstrzygnięcie (Ja/Nein-Fragen), ćwiczenia kształcące słuch elementarny
• Intonacja terminalna, interrogatywna i progredientna – Cwiczenia utralajace, ćwiczenia identzfikacyjne, dyskryminacyjne i repetycyjne
Moduł 2: Wie geht es Ihnen? (oOoo)
• Rytmizacje w języku niemieckim – wprowadzenie i omówienie zasad rytmizacji, pojęcia grupa akcentowa i grupa rytmiczna, akcent centralizujący w strukturze rytmicznej
• Ćwiczenia dyskryminacyjno-indentyfikacyjne – wyszukiwanie fraz o tym samym rytmie, rozpoznawanie rytmu w zdaniach
• Ćwiczenia produktywne – odgrywanie scenek, gry i zabawy
Moduł 3: Biete ein Bier oder bitte ein Bier
• Samogłoska jako nośnik cech prozodycznych i dystynktywnych, samogłoski akcentowane długie i krótkie, napięte i nienapięte
• Typy sylab akcentowanych a dystrybucja samogłosek długich i krótkich – sylabifikacja w języku niemieckim, łączenie ścisłe i luźne samogłosek ze spółgłoska
• Ćwiczenia dyskryminacyjno-indentyfikacyjne – słuchowe rozróżnianie samogłosek akcentowanych, określanie ich cech jakościowych i ilościowych
• Ćwiczenia indentyfikacyjne samogłosek akcentowanych na podstawie zapisu ortograficznego, przyporządkowywanie symboli IPA
• Ćwiczenia produktywne – powtarzanie fraz, powtarzanie zamaskowane, odrywanie scenek
Moduł 4: Frau Bohle oder Frau Bohler?
• Centralizujący akcent wyrazowy – powtórzenie wiadomości dotyczące rozkładu energii artykulacyjnej w wyrazie, grupie akcentowej, rytmicznej
• Samogłoski zredukowane w sylabach nieakcentowanych – preyentacja wzmowy, korelacje między wymową a pisownią, zapis w transkrypcji IPA
• Ćwiczenia dyskryminacyjno-indentyfikacyjne – słuchowe rozróżnianie samogłosek zredukowanych, określanie ich cech jakościowych i ilościowych, przyporządkowanie form graficynzch do wzorca akustycznego w izolacji i kontekście zdaniowym
• Elizja samogłoski centralnej szwa w końcówkach <-e> oraz <-en> - ćwiczenia dyskryminacyjno-indentyfikacyjne i proste ćwiczenia repetycyjne
• Asymilacja progresywna /n/ po elizji samogłoski centralnej szwa - ćwiczenia dyskryminacyjno-indentyfikacyjne i proste ćwiczenia repetycyjne
• Ćwiczenia produktywne – powtarzanie fraz, powtarzanie zamaskowane, odrywanie scenek
Moduł 5: Lehrer und Lehrerin, Professor und Professorin
• Podsumowanie wiedzy dotyczące struktur akcentowych w języku niemieckim
• Zasady akcentuacji w wyrazach prostych, złożonych i obcych
• ćwiczenia dyskryminacyjno-indentyfikacyjne / ćwiczenia słuchowe
• ćwiczenia produktywne - powtórzenia proste, maskowane
• ćwiczenie produktywne – odgrywanie dialogów, gry i zabawy, np. Akzentlabyrinth, Sprechtheater
• Podsumowanie kursu

Adnotacja: Zakres treści i kolejność realizacji poszczególnych tematów mogą ulec modyfikacji w zależności od potrzeb studentek i studentów.

W cyklu 2025Z:

Zakres tematyczny

Adnotacja: Zakres treści i kolejność realizacji poszczególnych tematów mogą ulec modyfikacji w zależności od potrzeb studentek i studentów.

Rodzaj przedmiotu

obowiązkowe

Założenia (opisowo)

Podstawowe wiadomości z fonetyki języka polskiego

Koordynatorzy przedmiotu

Robert Skoczek

Efekty kształcenia

Wiedza
• Student zna i rozumie podstawowe pojęcia związane z cechami prozodycznymi i segmentalnymi języka niemieckiego: akcent wyrazowy i zdaniowy, rytm, intonację, samogłoska, spółgłoska i ich funkcje komunikacyjne (K_W03).
• Student zna typy samogłosek pełnych i zjawiska charakterystyczne dla pozycji atonalnej w języku niemieckim, takie jak redukcja samogłosek, elizja, asymilacja czy upodobnienia dźwięków (K_W03).
• Student zna korepondencje grafemiczno-fonologiczne, rozumie zależności między wymową a pisownią w języku niemieckim i wynikające z nich zasady ortograficzne
• Student rozumie różnice między niemieckim a polskim systemem prozodycznym i segmentalnym i ich wpływ na zrozumiałość i naturalność wypowiedzi (K_W03).

Umiejętności
• Student potrafi analizować i odtwarzać wzorce intonacyjne oraz rytmiczne w języku niemieckim, dbając o poprawną akcentuację fraz i zdań (S2_U01).
• Student potrafi rozpoznawać i stosować zasady mowy łączonej w praktyce, dostosowując wymowę do naturalnego tempa i płynności komunikacji (S2_U01).
• Student potrafi rozróżniać i identyfikować wybrane fenomeny fonetyczne systemowo obce językowi polskiemu (S2_U01).
• Student potrafi prawidłowo przyporządkować reprezentacje grafemiczną do usłyszanych wyrazów, fraz, zdań.
• Student potrafi identyfikować i korygować typowe błędy związane z akcentem, intonacją, realizacja samogłosek pełnych i zredukowanych oraz stosowaniem mowy łączonej, wynikające z interferencji języka ojczystego (S2_U01, S2_U02).
• Student wykorzystuje prozodyczne cechy języka niemieckiego w celu poprawy zrozumiałości i naturalności własnej wypowiedzi ustnej (S2_U02).

Kompetencje społeczne
• Student krytycznie ocenia własne kompetencje fonetyczne w zakresie prozodii i mowy łączonej, dostrzegając ich znaczenie dla skutecznej komunikacji w języku niemieckim (S2_K01).
• Student jest gotów do przyjmowania informacji zwrotnej dotyczącej własnej wymowy i stosowania jej w procesie dalszego doskonalenia (S2_K01).

Kryteria oceniania

Metody dydaktyczne
Metody praktyczne
• Ćwiczenia artykulacyjne – powtarzanie głosek, sylab, fraz i krótkich tekstów pod kierunkiem prowadzącego.
• Ćwiczenia słuchowe – identyfikacja i dyskryminacja segmentów akcentowanych, grup akcentowych i rytmicznych, intonacji,w nagraniach, proste dyktanda fonetyczne i uzuopelnianie brakujjacazch elementow w teksie
• Ćwiczenia powtarzania (repetition drills) – głośne powtarzanie nagrań modelowych w grupie lub indywidualnie, ćwicyenia repetycyjne proste, zamaskowane cwicyenia powtoryeniowe
• Ćwiczenia z zastosowaniem fonogestów– klaskanie rytmu, praca dłońmi, , tupanie,.
• Praca w parach – proste dialogi lub czytanie na głos, wzajemne słuchanie i korygowanie błędów na podstawie wskazówek prowadzącego.
Metody aktywizujące
• Analiza nagrań modelowych i własnych – porównywanie wymowy studentów z wzorcem.
• Ćwiczenia typu teatr emotywny – osadzenie ćwiczonych fenomenów fonetycznych w dialogi silnie nacechowane emocjonalnie w połączeniu z ruchem, odgrywaniem ról
• Dyskusja o błędach typowych – krótkie rozmowy o tym, jakie elementy sprawiają trudności (np. redukcje, akcent).
• aktywizujące gry i zabawy fonetyczne – labirynt identyfikacji, zagadki rytmiczne, gry planszowe, fonomotoryka

1. Zasady zaliczenia przedmiotu
Warunkiem dopuszczenia do zaliczenia przedmiotu jest obecność na zajęciach (dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze) oraz terminowe wykonanie wszystkich zadań cząstkowych przewidzianych do realizacji zarówno podczas zajęć stacjonarnych jak i na platformie e-learningowej.
Ocena końcowa ustalana jest na podstawie wyników uzyskanych w ramach przyjętych metod i kryteriów oceniania, zgodnie z podanymi wagami.
Korzystanie z narzędzi AI i technologii wspierających przetwarzanie języka jest dopuszczalne wyłącznie za zgodą prowadzącego i po wcześniejszym zatwierdzeniu zakresu ich zastosowania.
Stosowanie takich narzędzi bez zgody prowadzącego i wcześniejszego uzgodnienia będzie traktowane jako naruszenie zasad samodzielności — skutkujące uznaniem pracy za niesamodzielną i oceną niedostateczną.
2. Metody oceniania
1. Test fonetyczny (pisemny) – rozpoznawanie korelacji grafemiczno-fonologicznych, transkrypcja ćwiczonych fenomenów, w szczególności samogłosek, przedstawienie wzorów rytmicznych i przebiegów intonacyjnych (waga: 30%; weryfikowane efekty: K_W03, S2_U01, S2_U02).
2. Test fonetycznej sprawności receptywnych – rozpoznawanie, odróżnianie i identyfikacja ćwiczonych fenomenów fonetycznych, w szczególności cech prozodycznych i wybranych samogłosek w kontroli słuchu elementarnego (waga: 30%; weryfikowane efekty: S2_U01, S2_U02, S2_K01).
3. Test fonetycznej sprawności produktywnych ( w parach) – przygotowanie i zaprezentowanie dwóch tekstów w formie dialogu z poprawną realizacją akcentu, intonacji i zjawisk mowy łączonej (waga: 40%; weryfikowane efekty: S2_U01, S2_U02, S2_K01).

3. Kryteria oceniania
Test fonetyczny (30%)
• Poprawność rozpoznawania i przyporządkowanie znaków transkrypcji fonetycznej do reprezentacji grafemicznych i przyporządkowanie grafemów do symboli IPA (0–10 pkt).
• Trafność identyfikacji wzorów rytmicznych w odniesieniu do ciągów grafemicznych, poprawność przyporządkowywania podanych grup akcentowych do fragmentów testu (0–10 pkt).
• Prawidłowe uzupełnianie prawideł i reguł ortoepicznych w tekstach z lukami lub trafne dokonanie mini-analizy podanych przykładów (0–10 pkt).
Test identyfikacyjno-dyskryminacyjnych (słuchowy) – (30%)
• Poprawność rozpoznawania i przyporządkowanie grup rytmicznych i prozodemów do podanych wzorców graficznych (0 – 10 pkt.).
• Trafne przyporządkowanie symboli IPA do usłyszanych samogłosek (0 – 10 pkt.).
• Prawidłowe przyporządkowanie cech jakościowych i ilościowych usłyszanym samogłoskom (0 – 10 pkt.).
Zadanie praktyczne – prezentacja tekstu (40%)
• Poprawność fonetyczna suprasegementów (grupy akcentowe i rytmiczne, akcent, intonacja) (0–10 pkt).
• Poprawność fonetyczna w realizacje samogłosek akcentowanych i nieakcentowanych zgodnie z obowiązującą rytmizacją (0–10 pkt).
• Prawidłowość fonetyczna w realizacji form zredukowanych w mowie łączonej jak elizje i asymilacje sekwencji atonicznych i wnikająca z nich płynność i naturalność wypowiedzi (0–10 pkt).
• Samoocena i refleksja nad postępami, umiejętność dokonania autokorekty w przypadku wskazanych odstępstw od wzorca ortoepicznego (0–10 pkt).

Skala ocen (z progiem zaliczenia)
91–100 pkt – bardzo dobry (5,0)
81–90 pkt – dobry plus (4,5)
71–80 pkt – dobry (4,0)
61–70 pkt – dostateczny plus (3,5)
51–60 pkt – dostateczny (3,0)
0–50 pkt – niedostateczny (2,0)

Literatura

Reinke, Kerstin (2013) Phonetiktrainer A1- B1. Klett-Verlag

Reinke, Kerstin (2023) Phonetik. Das Aussprache-Training. Klett-Verlag

Hirschfeld, Ursula & Reinke Kerstin (2018) 44 Aussprachespiele. Stuttgart, Klett Verlag.

Dieling, Helga & Hirschfeld, Ursula (2000): Phonetik lehren und lernen. München, Langenscheidt.

Hirschfeld, Ursula & Reinke, Kerstin (2018): Phonetik im Fach Deutsch als Fremd- und Zweitsprache. Berlin, ESV.

Diehl, Debora, Hirschfeld, Ursula, Hang Le Thi, Voracek, Sara (2020): Laute(r ) bitte! Hanoi, Goethe-Institut.

Niebisch, Daniela (2021): Deutsch üben. Phonetik-Übungen und Tipps für eine gute Aussprache. A1-B1., München, Hueber-Verlag.