Dyskurs polityczny Rzeczypospolitej Obojga Narodów - pojęcia i idee 4018-WYK49-OG

Wykład ma dwa podstawowe cele. Po pierwsze dać słuchaczom podstawowe narzędzia do zrozumienia staropolskiego dyskursu politycznego, języka jakim opisywano ówczesną rzeczywistość polityczną. Po drugie analiza najważniejszych pojęć z języka politycznego I Rzeczypospolitej będzie stanowić punkt wyjścia do próby syntetycznego przedstawienia historii pewnych idei i wartości politycznych ważnych dla szlacheckiego narodu politycznego. Wykłady są oparte na bardzo szerokiej kwerendzie źródłowej odnoszącej się zarówno do źródeł „pierwszorzędnych”, pism politycznych autorów wybitnych, jak do wystąpień powstałych w toku aktualnej dyskusji politycznej. Mają charakter syntetyczny. Każdy wykład będzie poświęcony przedstawieniu i analizie jednego pojęcia w ujęciu dynamicznym, a więc także zmianom jego rozumienia jakie dokonywały się między końcem wieku XVI a końcem wieku XVIII (o ile się dokonywały). Przedmiotem wykładów będą pojęcia kluczowe dla dyskursu politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów, takie jak „ojczyzna”, „Rzeczpospolita”, „naród” „patriotyzm”, „wolność”, „równość”, „prawo”, „władza”, „umowa społeczna”, „rewolucja”. Kwestie te będą pokazane na tle europejskim – będzie to próba zastanowienia się, czy polski dyskurs polityczny był ewenementem, czy też wpisywał się w pewną europejską tradycję mówienia i pisania o państwie, wspólnocie, miejscu w nim jednostki.
Wykłady mają pomóc zrozumieć nie tylko wypowiedzi i postawy staropolskie, ale także nam współczesne. Większość analizowanych na nich pojęć i idei ma przecież swój ciąg dalszy w wieku XIX, XX aż po współczesność. Może być rzeczą zaskakującą przekonanie się jak bliskie współczesnym były pewne aspekty staropolskiego myślenia i mówienia o polityce, ale też jak odmiennie niż dziś rozumiano pewne pojęcia.
1. Wykład wprowadzający – Dyskurs polityczny I Rzeczypospolitej
Główne zagadnienia: - tradycja publicznej dyskusji o państwie
- wolność słowa jej gwarancje i ograniczenia
- formy wypowiedzi politycznych
- polska myśl polityczna – krótki rys historyczny
2. Polska – ojczyzna – wspólnota
Główne zagadnienia: - Polska, Litwa, Rzeczpospolita Obojga Narodów zakres
znaczeniowy, przedstawienia
- różne zakresy rozumienia pojęcia ojczyzna, odmienność od
dzisiejszych

3. Państwo – Rzeczpospolita
Główne zagadnienia: - europejskie tradycje myślenia o państwie od Arystotelesa do
Bodina
- jaka wizja państwa dominowała w polskim dyskursie
politycznym
- Rzeczpospolita – rozumienie pojęcia, jego wieloznaczność i jej
skutki
4. Naród – obywatel
Główne zagadnienia: - pojęcie narodu dziś i w wiekach XVI – XVIII
- gente rutenus, natione polonus – szlachecki naród polityczny
- kto jest obywatelem RP i czemu chłopi przestali być narodem
5. Patriotyzm – amor patrie
Główne zagadnienia: - patriotyzm – amor patriae, czy to, to samo.
- ojczyzna dobrodziejka
- obowiązki obywatela
- czy mieszkaniec ma obowiązki
- zerwany kontrakt, czyli czy można przestać kochać
ojczyznę
6. Wolność
Główne zagadnienia: - wolność polska – sarmackie dziwo, czy tradycja europejska
- podstawy wolności
- gwarancje wolności
- komu wolność, komu?
7. Cnota
Główne zagadnienia: - ulubione słowo „cnota”
- cnoty rzymskie i niecne cnoty Machiavella
- bez cnót republika upadnie
- cnotliwi przodkowie
- cnota – wyrzut i alibi
8. Anarchia
Główne zagadnienia: - wolność zagrożeniem wolności?
- anarchia i nierząd – czy to, to samo
- lepsza anarchia niż niewola?
9. Prawo
Główne zagadnienia: - „u nas lex regnat non rex” – Rzeczpospolita państwem prawa
- prawo jako gwarancja istnienia RP
- prawo jako ochrona wolności
- prawo jako wychowawca obywateli
10. Władza cz. 1
Główne zagadnienia: - kto powinien mieć władzę suwerenną – dwie tradycje
europejskie
- ideał monarchia mixta – znaczenie pojęcia, znaczenie
koncepcji
- absolutum dominium – król – konieczność i zagrożenie
11. Władza cz. 2
Główne zagadnienia: - władza gwarancją wolności, czyli naród suwerenny
- czy można oddać/powierzyć władzę – niebezpieczna ewolucja
poglądów
- polskie wizje władz przedstawicielskich
12. Zgoda wszystkich czy sprzeciw jednego
Główne zagadnienia: - zgoda jako podstawa funkcjonowania republik w teorii
politycznej
- zasada zgody teoria a praktyka polityczna XVI/XVII w.
- władza sprzeciwiania – liberum veto
13. Równość
Główne zagadnienia: - równość jako podstawowa wartość ideologii szlacheckiej
- polityczne aspekty równości – równość wobec prawa,
równy udział we władzy?
- równość wewnątrz stanowa, czy równość obywateli
14. Nowości wieku XVIII cz. 1 umowa społeczna
Główne zagadnienia: - europejskie koncepcje umowy społecznej od Hobbesa po
Rousseau
- pojawienie się umowy w dyskursie polskim
- jaka umowa i dla kogo
15. Nowości wieku XVIII cz. 2 rewolucja
Główne zagadnienia: - co znaczyło słowo rewolucja
- rewolucje wieku XVIII
- czy rewolucja może być legalna?