Myśl polityczna Rzeczypospolitej Obojga Narodów i śródziemnomorska tradycja myślenia o państwie 4018-SEM23-OG

Celem seminarium ma być nie tylko zapoznanie studentów z poglądami poszczególnych autorów, ale także próba ukształtowania bardziej syntetycznego sposobu patrzenia na te zagadnienia, umiejętności nie tylko analizy poszczególnych tekstów, ale także wyodrębnienia pewnych elementów składowych staropolskiej wizji społeczeństwa/ państwa i miejsca w nim jednostki/ obywatela oraz prześledzenia zmian jakie dokonywały się w niej w ciągu dwustu lat istnienie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Kolejnym celem jest wyczulenie uczestników seminarium na kontekst europejski, tak by umieli patrzeć na myśl polityczną I RP nie jak na sarmackie kuriozum, ale jak na jeden z elementów składowych myśli europejskiej.
Przedmiotem zajęć będzie analiza tekstów źródłowych wybranych spośród wypowiedzi składających się na dyskusję polityczną, która przez ponad dwa wieki nieustannie toczyła się w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Będą to zarówno teksty bardziej teoretyczne, jak pisma powstałe w trakcie konkretnych batalii politycznych od końca wieku XVI po wiek XVIII. Połączone to będzie z próbą osadzenia polskich koncepcji i teorii politycznych w pewnej szerszej wizji państwa wspólnej dla tradycji europejskiej. Stąd obok analizy źródeł na zajęciach przewidziano dyskusję o ważniejszych pozycjach z literatury przedmiotu.
W roku akademickim 2012/2013 tematem wiodącym będzie Rzeczpospolita – res publica – patria . Historia tych pojęć i ich rozumienie w myśli politycznej I RP będzie analizowana na z uwzględnieniem kontekstu europejskiego – antycznego, renesansowego, oświeceniowego.
W tej tematyce będą się mieścić prace roczne i magisterskie przygotowywane przez studentów. Zakres czasowy źródeł oraz typ pracy (syntetyczna badająca jakieś zagadnienie w różnych źródłach, analityczna, skoncentrowana na jednym dziele) będą zależeć od zainteresowań i predyspozycji studenta.
Wybór źródeł do analizy, a co za tym idzie tematyka zajęć zostanie ustalona ostatecznie po zapoznaniu się z zainteresowaniami studentów
Przedstawione poniżej tematy są tylko propozycjami do wyboru, realizowane będą dość swobodnie w zależności od tematyki prac wybranej przez studentów, ich przygotowania oraz w zależności od ukazywania się ciekawych pozycji z literatury

Rzeczpospolita – cóż to za monstrum?
Źródło: Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, wyd. J. Czubek, Kraków 1906, dir.icm.edu.pl, termin Rzeczpospolita/ Rzeczypospolitej
Literatura: E. Bem-Wiśniewska, Wizja Rzeczpospolitej w epoce staropolskiej. Od historii języka do historii kultury, w: Rzeczpospolita w XVI – XVIII wieku. Państwo czy wspólnota?, Toruń 2007, s. 11 – 42; D. Pietrzyk-Reeves, O pojęciu Rzeczpospolita” (res publica) w polskiej myśli politycznej XVI wieku, „Czasopismo Prawno-Historyczne, t. 62: 2010, z. 1, s. 37 – 63
Bierzemy byka za rogi – czyli co to jest republikanizm?
Literatura: B. Brugger, Republican Theory in Political Thought. Virtuous or Virtual?, Macmillan Press 1999, s. 22 – 48; Civic Humanism and Republican Citizenship in the Polish Renaissance, [w:] A Shareed European Heritage, ed. M. van Gelderen, Q. Skinner, CUP 2002, vol. 1 (będziemy zapewne czytać na zajęcia, całe wydawnictwo ciekawe); - C.J. Nederman, Rhetoric, reason, and republic: republicanisms – ancient, medieval and modern, [w:] Renaissance civic Humanism. Reappraisals and Reflection, ed. by James Hankins, CUP 2000, s. 247 - 269
Renesans – niech żyje republika!
N. Machiavelli, Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem Historii Rzymu Liwiusza, fragmenty; Literatura:- Julia C. Bondanella, The Discourses on Livy: Presenting a free way of Life, w: Seeking Real Truths. Multidisciplinary Perspectives on Machiavelli, ed. P. Vilches, G. Seaman, Brill, Leiden, Boston, 2007, s. 69 – 102; do wyboru: - Mary Walsh, Historical Reception of Machiavelli, w: Seeking Real Truths. Multidisciplinary Perspectives on Machiavelli, ed. P. Vilches, G. Seaman, Brill, Leiden, Boston, 2007, s. 273 – 301; B. Szlachta, Wolność republikańska. Na marginesie debaty o tradycji republikańskiej w „Atlantyckiej” myśli politycznej, „Państwo i Społeczeństwo”, t. 1: 2001, nr 1
Najjaśniejsza z republik – mit Wenecji
Źródło: K. Warszewicki, Wenecyja, wyd. w Krakowie w roku pańskim1572, a ponownie wydany w Warszawie w 1886 r. przez Teodora Wierzbowskiego; S. Konarski, O skutecznym rad sposobie, t. 4, Warszawa 1763. Literatura: M. Gilmore, Myth and reality in Venetian political theory, [w:] Renaissance Venice, ed. by J.R. Hale, London, Faber & Faber, 1973, s. 431 – 443; D. Wotton, Ulysses Bound? Venice and the Idea of Liberty from Howell to Hume, [w:] Republicanism, Liberty and Commercial Society 1649 - 1776, wyd. D. Wotton, Stanford University Press, Stanford, California, 1994
Podstawy republiki - monarchia mixta – trochę teorii
Literatura: J. Ekes, Trójpodział władzy i zgoda wszystkich. Naczelne zasady „ustroju mieszanego” w staropolskiej refleksji politycznej, Siedlce 2001, r. I, r. II.; H. Morel, Le régime mixte ou l”idéologie du meilleur régime politique, w : L’influence de l’antiquité sur la pensée politiqueuropéenne (XVI – XXXème siècles). Presses Univ. d’Aix-Marseille 1996, s. 95 – 112
Podstawy republiki - monarchia mixta ujęcie eksportowe
Źródło: Wawrzyniec Goślicki, O senatorze doskonałym, wyd. M. Korolko, Kraków 2000 fragmenty. Literatura:A. Stępkowski, Wawrzyniec Grzymała Goślicki: przyczynek do biografii R. Lolo, Wawrzyńca Goślickiego wizja ustroju państwa
w: O senatorze doskonałym studia: prace upamiętniające postać i twórczość Wawrzyńca Goślickiego, pod red. Aleksandra Stępkowskiego, Warszawa, 2009
Podstawy republiki – prawo
Źródło: S. Orzechowski, Mowa do szlachty polskiej przeciw prawom i ustawom Królestwa Polskiego uporządkowanym przez Jakuba Przyłuskiego w: S. Orzechowski, Wybór pism, wyd. J. Starnawski, BN I,210, Wrocław 1972, s. 98 – 108, podsumowanie 113/114; Literatura:P. Krzywoszyński, Stanisław Orzechowski ideolog demokracji szlacheckiej, Poznań 2010; - P. Sapała, Wizja ustroju Królestwa Polskiego jako monarchii mieszanej w przedmowie Stanisława Orzechowskiego do „Leges seu statuta” Jakuba Przyłuskiego
Podstawy republiki – cnota
Źródło Egzorbitancyja powszechna, która Rzeczpospolitą królestwa polskiego niszczy, zgubą grożąc (Warszawa 1628) wyd. K.J. Turowski, Kraków 1658, fragmenty. Literatura: M. M. Goldsmith, Libery, Virtue and the Rule of Law, 1689 - 1770, [w:] Republicanism, Liberty Republicanism, Liberty, and Commercial Society, 1649 - 1776, red. D. Wootton, Stanford Univ. Press, 1994

Rzeczpospolita – tak, republika – nie!
Źródło: Krzysztofa Warszewickiego i Anonima uwagi o wolności szlacheckiej, wyd. K. Koehler, Kraków 2010, fragmenty. Literatura: B. Leśnodorski, "Polski Makiawel", w: Studia z dziejów kultury polskiej,Warszawa 1949, s. 257 - 279 ;W. Czapliński, Jeszcze o Warszewickim, Przegląd Historyczny, t. 61:
1970, s. 498 – 506
Bez republiki – tyrania
Źródło: Absolutum dominium quid sit, w: Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606 - 1608, wyd. J. Czubek, t. 2: Kraków 1918, s. 409 - 413
Literatura: I. Kąkolewski, Melancholia władzy. Problem tyranii w europejskiej kulturze politycznej XVI stulecia, Warszawa 2007, fragmenty; Sz. Brzeziński, Tyran i tyrania w staropolskim języku politycznym (XVI – XVII wiek), [w:] Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. 1: Społeczeństwo i polityka, Warszawa 2008
Kłopoty z RP
Ł. Opaliński, Rozmowa plebana z ziemianinem, 1641, w: Ł. Opaliński, Wybór pism, wyd. S. Grzeszczuk, Wrocław 1959,fragmenty; Literatura: S. Grzeszczuk wstęp do Wyboru pism, rozdzialik o Rozmowie + życiorys Opalińskiego; M. Pryshlak, Państwo w filozofii politycznej Łukasza Opalińskiego, Kraków 2000
Wolność bez republiki – czyli krótki kurs liberalizmu
Literatura: J. Gray, Liberalizm, Kraków 1994; P. Manent, Intelektualna historia liberalizmu, Kraków 1994; dla chętnych: D.D. Raphael, Hobbes, [w:] Conceptions of Liberty in Political Philosophy, wyd. Z. Pelczyński, J. Gray, London 1984, s. 27 – 38
Mit szlacheckiej republiki a zachodni filozofowie
Źródło: J.J. Rousseau, Uwagi nad rządem Polski [w:] J. J. Rousseau, Umowa społeczna i Uwagi..., opr. B. Baczko, Warszawa 1966, fragmenty. Literatura: J. Michalski, Rousseau i sarmacki republikanizm, Warszawa 1977; R. Grimsley, Jean-Jacques Rousseau, Sussex, New Jersey, 1983, s. 128 – 140
I owego spotkania skutki
Źródło: M. Wielhorski, O przywróceniu dawnego rządu według pierwiastkowych Rzeczypospolitej ustaw, Bm. 1775, fratmenty. Literatura: J. Maciejewski, Geneza i charakter ideologii republikantów1767 – 1775, w: idem, dylematy wolności, Warszawa 1994, s. 52 – 69; J. Michalski, Z problematyki republikańskiego nurtu w polskiej reformatorskiej myśli politycznej w XVIII wieku, „Kwart. Hist.” 1983
J. Michalski, Rousseau i sarmacki republikanizm, Warszawa 1977, s. 3 – 26; 37 – 56
Rzeczpospolita czy ojczyzna?
S. Staszic, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, wyd. S. Czarnowski, BN I, 90, Kraków 1926, s. 19/20, 35 – 39, 48 – 59, 185 (z przekory), i 192 - 194
S. Staszic, Przestrogi dla Polski, wyd. S. Czarnowski, BN I, 98, Kraków 1926, s. 10 - 25