Bizancjum 4018-KONW47

Zajęcia mają na celu przybliżenie uczestnikom najważniejszych zagadnień dotyczących historii i kultury Imperium Bizantyńskiego. Wprowadzane zagadnienia podzielono na trzy grupy: 1) Bizancjum przed IV krucjatą, 2) Cesarstwo na wygnaniu, 3) Bizancjum Paleologów. Zarówno sam podział, jak i liczba godzin dydaktycznych poświęconych każdej z grup tematycznych (odpowiednio 10, 4 i 16) oparte są na przekonaniu, że kluczowym dla zrozumienia kultury nowożytnej Grecji jest zrozumienie szczególnie dziejów ostatnich stuleci istnienia Imperium Bizantyńskiego, a więc historii od roku 1204.
W obrębie pierwszej grupy tematycznej omówione zostaną najważniejsze zagadnienia (zasięg terytorialny Cesarstwa, konflikty religijne itd.) oraz postaci (Konstantyn Wielki, Justynian Wielki, uczeni epoki odrodzenia Komnenów itd.), których znajomość niezbędna jest dla zrozumienia późniejszych dziejów Bizancjum oraz kultury greckiej.
Historia Bizancjum od zdobycia Konstantynopola przez wojska IV Krucjaty zostanie omówiona szczegółowo, poczynając od niezbędnego wprowadzenia najważniejszych wydarzeń tego okresu oraz zachodzących w tych czasach przemian społecznych. Szczególny nacisk zostanie położony na omówienie życia kulturalnego późnego cesarstwa, szczególnie w kontekście relacji pomiędzy Bizancjum, a państwami Zachodu, oraz relacji pomiędzy patriarchatem konstantynopolitańskim i papiestwem. Omówione zostaną próby zawarcia unii pomiędzy kościołami uwieńczone obradami we Florencji i Ferrarze w latach 1438-1439.
Przedstawiona zostanie historia terenów dzisiejszego państwa greckiego wchodzących w skład państwa Paleologów, w ostatnich wiekach istnienia Bizancjum oraz w początkach dominacji tureckiej ze szczególnym uwzględnieniem Peloponezu – terytorium bizantyńskiego zachowującego najdłużej formalną niezależność od Imperium Osmańskiego.
BIZANCJUM PRZED IV KRUCJATĄ
1. NARODZINY BIZANCJUM: KONSTANTYN I KONSTANTYNOPOL
a. Konstantyn:
- Przekształcenie dioklecjańskiego systemy tetrarchii w jedynowładztwo Konstantyna.
- Konstantyn i Nowy Rzym.
b. Konstantynopol:
- Geografia Konstantynopola.
- Najważniejsze budowle bizantyńskiego Konstantynopola.
- Społeczności zamieszkujące Konstantynopol w czasach Bizancjum.
- Rola ludności stolicy w kryzysowych dla państwa momentach (np. Powstanie Nika), instytucja hipodromu, stronnictwa cyrkowe.
2. BIZANCJUM, JEGO ZASIĘG TERYTORIALNY I MIESZKAŃCY
a. Terytoria Bizancjum i ich organizacja administracyjna:
- Terytoria odziedziczone po Imperium Rzymskim, reforma Dioklecjana i system tetrarchii.
- Ekspansja VI wieku, postać Belizariusza i podboje w Azji, Afryce i Italii.
- Struktura Temów i terytorium Bizancjum w VII i IX w.
- Dynastia macedońska, dynastia Dukasów i dynastia Angelosów
• Utrata posiadłości w Italii.
• Bałkański rdzeń państwa.
• Losy azjatyckiego zaplecza.
b. Mieszkańcy Bizancjum:
- Ważniejsze grupy etniczne zamieszkujące tereny Bizancjum.
- Ważniejsze grupy językowe zamieszkujące tereny Bizancjum.
- Ważniejsze grupy wyznaniowe zamieszkujące tereny Bizancjum.
3. PRAWODAWSTWO I JĘZYK PAŃSTWOWY:
a. Prawodawstwo przed Justynianem: Kodeks Teodozjusza.
b. Czasy Justyniana łacina i greka w Bizancjum V wieku:
- Kodeks Justyniana.
- Twórczość Prokopiusza z Cezarei.
c. Hellenizacja cesarstwa:
- Hellenizacja cesarstwa za czasów dynastii heraklijskiej.
- Działalność prawodawcza Bazyliego I i Leona. VI.

4. ŻYCIE RELIGIJNE:
a. Spory chrystologiczne:
- Ruchy nieortodoksyjne i herezje.
- Sobory w: Nicei, Konstantynopolu, Efezie i Chalcedonie.
b. Spór o ikony:
- Pierwszy ikonoklazm (726-787): Leon III, Ekloga i zakaz kultu ikon.
- Drugi ikonoklazm (813-843): Leon V i Michał II.
c. Spór pomiędzy Konstantynopolem, a Rzymem:
- Relacje patriarchatów w Konstantynopolu i Rzymie od Focjusza do Cerulariusza.
- W stronę rozłamu.
5. ODRODZENIE KULTURALNE PRZED PIERWSZYM UPADKIEM PAŃSTWA:
a. Dynastia macedońska: działalność Focjusza, wyprawa Cyryla i Metodego.
b. Dynastia Dukasów i Dynastia Komnenów:
- Neoplatonizm bizantyński: Michał Psellos i Jan Italos.
- Renesans Komnenów: twórczość Anny Komneny i Nikefora Bryenniosa.

CESARSTWO NA WYGNANIU
6. 1204; PIERWSZY UPADEK KONSTANTYNOPOLA
a. Geneza ruchu krucjatowego i pierwsze trzy wyprawy krzyżowe.
b. Czwarta wyprawa krzyżowa.
- Źródła i trudności interpretacyjne.
- Przebieg IV krucjaty.
- Rola papiestwa, Wenecji.
c. Pierwszy upadek Konstantynopola.
7. 1204-1261; PAŃSTWA I ZIEMIE BIZANTYŃSKIE W CZASACH OKUPACJI KONSTANTYNOPOLA
a. Łacinnicy na terenach bizantyńskich:
- Konstantynopol i Tessalonika.
- Państwa łacińskie na Peloponezie i w Attyce.
b. Państwa greckie:
- Kontynuacja państwowości: Cesarstwo Nicei i dynastia Laskarydów.
- Pozostałe państwa greckie:
• Cesarstwo Trapezuntu.
• Despotat Epiru.

BIZANCJUM PALEOLOGÓW
8. HISTORIA POLITYCZNA I SPOŁECZNA LAT 1261 – 1453
a. Cesarze lat 1261-1453 i konflikty dynastyczne:
- Pierwsi Paleologowie:
• Michał VIII Paleolog.
• Andronik II Paleolog.
• Andronik III Paleolog.
- Konflikt Paleologów i Kantakuzenów:
• Jan V Paleolog.
• Jan VI Kantakuzen.
- Konflikt wewnątrzdynastyczny:
• Jan V Paleolog.
• Andronik IV Paleolog.
• Jan VII Paleolog.
- Ostatni cesarze:
• Manuel II Paleolog.
• Jan VIII Paleolog.
• Konstantyn XI.
b. Społeczeństwo Bizancjum Paleologów:
- Ośrodki miejskie: Konstantynopol, Tessalonika, Mistra.
- Przemiany społeczne: przejście z organizacji temowej do systemu pronii.
9. SĄSIEDZI BIZANCJUM PALEOLOGÓW:
a. Ludy muzułmańskie i tureckie:
- Pojawienie się Arabów w orbicie zainteresowań państwa bizantyńskiego i ich sukcesy w VII w.
- Turcy Seldżuccy za czasów dynastii Dukasów dynastii Komnenów, porażki Bizancjum pod Mandzikert i Myrokafaloi.
- Turcy Seldżuccy i Osmańscy do 1453 roku.
b. Słowianie:
- Bułgarzy: Pierwsze państwo bułgarskie jako konkurencyjne państwo chrześcijańskie za czasów dynastii macedońskiej i jego poskromienie przez Bazylego II, drugie państwo bułgarskiego.
- Serbowie.
c. Łacinnicy:
- Włoskie przywileje handlowe.
- Łacińscy władcy Attyki i Epiru.
10. KWESTIA UNII KOŚCIOŁÓW I ŻYCIE KULTURALNE OKRESU PALEOLOGÓW
a. Konflikty religijne w czasach Paleologów:
- Spór o hezychazm.
- Spór o potrzebę unii kościelnej pomiędzy Konstantynopolem i Rzymem.
b. Renesans Paleologów:
- Osobowości Renesansu Paleologów.
- Filozofia, historiografia, literatura popularna i satyra czasów Paleologów.
11. CESARZ A WŁADCY ZACHODU, KONSTANTYNOPOL A RZYM
a. Rozłam chrześcijaństwa i negocjacje unijne:
- schizma roku 1054.
- Unia Lyońska.
- Unia Florencka.
b. Relacje cesarstwa z Zachodem:
- Rozwój ruchu krucjatowego i jego wpływ na relacje Bizancjum i Zachodu.
- Obrady unijne lat 1438-1439 jako spotkanie Bizancjum i Zachodu.
12. ŁACINNICY PELOPONESCY
a. Księstwo Achai.
b. Posiadłości Weneckie.
c. Relacje Łacinników z państwem bizantyńskim i Deputatem Morei.
13. PELOPONEZ BIZANTYŃSKI
a. Historia Despotatu Morei:
- Mistra pod rządami Kantakuzenów.
- Despota pod rządami Paleologów.
b. Miejsce Despotatu wśród państw łacińskich.
c. Miejsce Greków wśród nie-Greków.
14. DRUGI UPADEK KONSTANTYNOPOLA
a. Przekazy na temat osmańskiego podboju Konstantynopola, historycy upadku:
- Jerzy Sphrantzes.
- Michał (?) Dukas.
- Laonikos Chalkokondyles.
- Kritobulos.
- Inne przekazy.
b. Przebieg oblężenia.
c. Osmański Konstantynopol.
15. BIZANTYŃCZYCY PO UPADKU KONSTANTYNOPOLA
a. Środowisko bizantyńskich uczonych:
- Włoska diaspora skupiona wokół Bessariona.
- Grecka elita Imperium Osmańskiego i jej związki z diasporą.
- Patriarchat Konstantynopolitański.
b. Bałkańskie ziemie Imperium Osmańskiego zamieszkałe przez ludność Grecką:
- Konsolidacja ziem bałkańskich przez Imperium Osmańskie.
- Opór zbrojny ludności miejscowej przeciw osmańskiemu panowaniu.