Wprowadzenie do religioznawstwa (I). Główne podejścia do badań nad religią 4018-KON364-CLASS
Historia nauki może być okazją do ponownego przemyślenia jej podstaw metodologicznych. Wyjdziemy z założenia, że religioznawstwo, podobnie jak każdą dyscyplinę naukową, można zdefiniować jako grupę ludzi zainteresowanych wzajemnie swoją pracą, oceniających wyniki swoich badań, wspierających się, a czasami zajadle zwalczających, oraz (last but not least) inicjujących nowych członków grupy. Chociaż pole religioznawstwa bywa definiowane instytucjonalnie (uznana dyscyplina naukowa), jego zakres nie jest ściśle określony, co więcej nieustannie bywa przedmiotem dyskusji. Historia dziejów badań nad religią powinna obejmować nie tylko dzieje religioznawstwa oraz dyscyplin pokrewnych (religiologii, religionistyki) definiujących się wprost jako nauki o zjawiskach lub faktach religijnych, lecz również te badania w obszarze nauk humanistycznych i społecznych, których przedmiotem była szeroko definiowana religia i/lub religie w kontekście kulturowym i społecznym. Spojrzenie poza opłotki instytucjonalnego pola badawczego daje możliwość ponownego przemyślenia podstaw samej dyscypliny.
Zazwyczaj historię religioznawstwa przedstawia się jako dzieje wyzwolenia spod hegemonii teologii (i heglowskiej filozofii religii), jednak warto pamiętać, że powtarzanie tego mitu założycielskiego często zamazuje fundamentalny spór między zwolennikami badania religii jako rzeczywistej obecności sacrum oraz zwolennikami badania wyobrażeń religijnych. Innymi słowy chodzi o spór między zwolennikami wyjątkowości przedmiotu badań religioznawczych i zastosowania adekwatnych doń metod hermeneutycznych, a zwolennikami przyswojenia przez religioznawstwo różnych metod nauk humanistycznych i zastosowaniu ich do badania faktów religijnych w ich kontekście kulturowo-historycznym.
Sądzę, że rozwój religioznawstwa w dużej mierze zależy od jego zdolności do podjęcia badań interdyscyplinarnych i transdyscyplinarnych. Przedmiot religioznawstwa – religia – z jednej strony jest zjawiskiem wielowymiarowym, kulturowym i zmiennym historycznie, z drugiej zdolność wytwarzania wyobrażeń religijnych zdaje się być uniwersalną cechą gatunkową człowieka. Celem badań religioznawczych jest zrozumienie zjawisk (fenomenów) religijnych. W centrum badań nad religią znajduje się pojęcie faktu religijnego. Jeśli religioznawstwo należy do obszaru nauk humanistycznych, jego historia należy do historii nauk humanistycznych. Z drugiej strony niektóre subdyscypliny religioznawcze powstają w wyniku aplikacji metod z obszaru nauk społecznych (socjologia religii, psychologia religii). Historia badań nad religią przekształca się zatem w refleksję nad badaniami interdyscyplinarnymi.
Na realizację programu zajęć uczestnicy będę potrzebowali średnio 8-10 godzin tygodniowo pracy samodzielnej:
1) lektura i przygotowanie tekstów na konwersatorium;
2) przygotowanie krótkich (2-3 strony) prac pisemnych oraz
3) pracy semestralnej (ok. 8 stron znormalizowanego maszynopisu)
Rodzaj przedmiotu
Efekty kształcenia
Student w zakresie wiedzy:
• ma podstawową wiedzę o rodzajach oraz specyfice przedmiotowej i metodologicznej religioznawstwa oraz innych dyscyplin, które dotyczą studiów nad religią K_W01;
• zna podstawową terminologię nauk humanistycznych i społecznych w zakresie badań nad religią K_W02;
• zna powiązania religioznawstwa z dyscyplinami humanistycznymi oraz specyficzne zależności między poszczególnymi dyscyplinami, które dotyczą studiów nad religią K_W05;
• nabył podstawy podejścia interdyscyplinarnego w studiach humanistycznych K_W14;
• zna podstawowe metody interpretacji tekstu naukowego i teorii w dziedzinie religioznawstwa z uwzględnieniem szerszego kontekstu historycznego K_W13;
Student w zakresie umiejętności:
• posiada podstawowe umiejętności badawcze pozwalające na formułowanie i rozwiązywanie problemów badawczych w zakresie humanistyki K_U04;
• potrafi selekcjonować oraz interpretować informacje pochodzące z różnych źródeł tekstowych, ikonograficznych, elektronicznych K_U01
• potrafi w tym celu przeprowadzić podstawowe analizy z wykorzystywaniem interdyscyplinarnych metod i narzędzi badawczych oraz potrafi uczestniczyć w dyskusji na tematy kulturoznawcze, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień religijnych, umie przedstawiać logiczną argumentację i wyciągać krytyczne wnioski K_U08;
• prezentuje wyniki samodzielnej analizy prostego problemu badawczego w formie pisemnej i ustnej; oraz potrafi samodzielnie zanalizować tekst pisemny o charakterze naukowym w języku polskim oraz w jednym z języków kongresowych K_U11
Student w zakresie kompetencji społecznych:
• rozumie potrzebę i zasady pracy zespołowej w grupie interdyscyplinarnej K_K02;
• potrafi pracować w grupie zarówno jako jej moderator, jak i wykonawca powierzonego zadania K_K04
• ma świadomość ograniczoności swojej wiedzy i potrzeby jej poszerzania K_K01
Kryteria oceniania
Zaliczenie na podstawie
1) obecności i aktywnego uczestnictwa w zajęciach (20%)
2) pracy semestralnej (ok. 8 stron maszynopisu) na temat wybranego i uzgodnionego z prowadzącym aspekt omawianych przedstawień (40%).
3) egzamin pisemny (40%)
Przedmiot kończy się egzaminem oraz pracą pisemną
Literatura
Bibliografia
The Blackwell Companion to the Study of Religion, ed. Robert Segal, Malden –Oxford 2006
Margul, Tadeusz, Sto lat nauki o religiach świata, Książka i Wiedza, Warszawa 1964
Strenski, Ivan, Understanding Theories of Religion. Introduction, Malden – Oxford 2015
Waardenburg, Jacques, Religia i religie. Systematyczne wprowadzenie do religioznawstwa, przeł. i posłowiem opatrzył Andrzej Bronk, Warszawa 1991
Literatura uzupełniająca:
Ackermann, Robert, J.G. Frazer. His Life and Work, Cambridge 1987
Antropologia antyku greckiego. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. W. Lengauer, L. Trzcionkowski, Warszawa 2011
Atran Scott, Ewolucyjny krajobraz religii, przeł. Małgorzata Kolan, Kraków 2013
Ballah, Robert N., Religion in Human Evolution. From Paleolithic to the Axial Age, Cambridge Mass. 2011
Banaszczak, Tadeusz, Studia o przedstawieniach zbiorowych czasu i przestrzeni w durkheimowskiej szkole socjologicznej, Wrocław 1989
Barth Fridik, Gingrich Andre, Parkin Robert, Silverman Sydel, Antropologia. Jedna dyscyplina, cztery tradycje: brytyjska, niemiecka, francuska i amerykańska, przekład Joanna Tegnerowicz, Kraków 2007
Borgeaud, Philippe, Aux origines de l’histoire des religions, Paris 2004
Boyer, Pascal, I człowiek stowrzył bogów …. Jak powstała religia, przeł. Krystyna Szeżyńska-Maćkowiak, Warszawa b.r.w.
Bronk, Andrzej, Nauka wobec religii, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1996
Bronk, Andrzej, Podstawy nauk o religii, Lublin 2003 (Studia Religiologiczne 4)
Burkert, Walter, Stwarzanie świętości. Ślady biologii we wczesnych wierzeniach religijnych, przeł. Lech Trzcionkowski, Kraków 2006
Cocchiara, Giuseppe, Dzieje folklorystyki w Europie, przeł. Wojciech Jekiel, Warszawa 1971
Comparing Religions. Possibilities and Perils? (eds) Thomas Athanasius Idinopulos, Brian C. Wilson, James Constantine Hanges, Leiden 2006
Czesław Mazur, Małgorzata Taracha, Bibliografia polska, w: Eliade, Mircea, Historia wierzeń i idei religijnych. Tom 1 Od epoki kamiennej do misteriów eleuzyńskich, przeł. Stanisław Tokarski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1988, s. 352-374
Definicja religii. Studia i szkice, red. Marcin Karas, Kraków 2002
Deliège Robert, Historia antropologii. Szkoły, autorzy, teorie, przeł. K. Marczewska, Warszawa 2011
Durkheim, Émile, Elementarne formy życia religijnego, przeł. Anna Zadrożyńska. Wstęp i redakcja naukowa Elżbieta Tarkowska, Warszawa 1990
Eliade, Mircea, Traktat o historii religii, przeł. Jan Wierusz-Kowalski. Wstęp Leszek Kołakowski, posłowiem opatrzył Stanisław Tokarski, Łódź 1993
Eliade, Mircea, Traktat o historii religii, przeł. Jan Wierusz-Kowalski. Wstęp Leszek Kołakowski. Posłowiem opatrzył Stanisław Tokarski, Wydawnictwo OPUS, Warszawa 1993
Eliade, Mircea, W poszukiwaniu historii i znaczenia religii, przeł. Agnieszka Grzybek, Warszawa 1997
Frazer, James, Złota gałąź, przeł. Henryk Krzeczkowski. Przedmowę napisał Jan Lutyński, Warszawa 1962
Harrison, Peter, ‘Religion’ and Religions in the English Enlightenment, Cambridge 1990
Hoffmann, Henryk, Dzieje polskich badań religioznawczych 1873-1939, Wydawnictwo UJ, Kraków 2004
Jones, Robert Alun, The Secret of the Totem. Religion and Society from McLennan to Freud, New York 2005
Lanczkowski, Günther, Wprowadzenie do religioznawstwa, przeł. i posłowiem opatrzył Andrzej Bronk, Warszawa 1986
Mauss, Marcel, Hubert, Henri, Esej o naturze i funkcji ofiary, przeł. Lech Trzcionkowski, Kraków 2006
Mauss, Marcel, Socjologia i antropologia, przeł. Marcin Król, Krzysztof Pomian i Jerzy Szacki, Warszawa 1973
Müller, Friedrich Max, Czego mogą nauczyć nas Indie? i inne pisma, przekład Bartosz Arkuszewski i inni. Wstęp i opracowanie naukowe Tomasz Kupś. Konsultacja filologiczna (teksty łacińskie i greckie) Barbara Bibik, Konsultacja filologiczna (transkrypcja sanskrycka) Sylwia Gil, Toruń 2015
Nongbri, Brent, Before Religion. A History of Modern Concept, New Haven 2013
Otto, Rudolf, Świętość. Elementy racjonalne i irracjonalne w pojęciu bóstwa, przeł. Bogdan Kupś, Wrocław 1993
Poniatowski, Zygmunt, Religioznawstwo – stara czy nowa dyscyplina? [w:] Nowe specjalności w nauce współczesnej. Materiały z posiedzeń konwersatorium naukoznawczego PAN, Wrocław 1977
Rappaport, Roy A., Rytuał i religia w rozwoju ludzkości, tłum. Adam Musiał, Tomasz Sikora, Andrzej Szyjewski, Kraków 2007
Reappraising Durkheim for the Study and Teaching of Religion Today, edited by Thomas A. Idinopulos, Brian C. Wilson, Brill, Leiden 2002
Religia w świecie współczesnym. Zarys problematyki religiologicznej, red. Henryk Zimoń SVD, Lublin 2000 (Studia Religiologiczne 1)
Religion in the Making. The Emergence of the Sciences of Religion, (eds.) Arie L. Molendijk, Peter Pels, Leiden 1998
Rusecki, Marian, Istota i geneza religii, Warszawa 1989
Smith, Jonathan Z., Relating Religion. Essays in the Study of Religion, Chicago 2004
Strenski, Ivan, Understanding Theories of Religion. An Introduction, second edition, Malden – Oxford 2015
Stroumsa, Guy, A New Science. The Discovery of Religion in the Age of Reason, Cambridge Mass. 2010 [pdf]
The Myth and Ritual School. J.G. Frazer and the Cambridge Ritualists, ed. Robert Ackermann, New York – London 2002
Tiele, Korneliusz Piotr, Zarys religioznawstwa i inne pisma. Przekład, wstęp i opracowanie Tomasz Kupś, Toruń 2013
van den Bosch, Lourens P., Friedrich Max Müller. A Life Devoted to the Humanities, Leiden 2002
van der Leeuw, Gerardus, Fenomenologia religii. Z niemieckiego przełożył i wstępem opatrzył Jerzy Prokopium, wydanie drugie poprawione, Książka i Wiedza, Warszawa 1997
What is Religion? Origins, Definitions, and Explanations, (ed.) Thomas A. Idinopulos, Brian C. Wilson, Leiden 1998
Widengren, Geo, Fenomenologia religii, przeł. Joanna Białek, Zakład Wydawniczy „Nomos”, Kraków 2008
William Robertson Smith. Essays in Reassessment, ed. William Johnstone, Sheffield 1995
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: