Mit i rytuał w kulturach starożytnych. Antropologiczne podejście do mitologii klasycznej 4018-KON275-CLASS
Tematem wykładu (10 godzin), ściśle powiązanego z konwersatorium, będzie przedstawienie najważniejszych teorii mitu i rytuału w ujęciu historycznym i systematycznym, a celem – dostarczenie narzędzi analizy tradycyjnych opowieści o bogach i herosach oraz ich literackich wersji. Przyjrzymy się współczesnym definicjom głównych pojęć: mitu (oraz terminów pokrewnych: legenda, saga, baśń, bajka) oraz rytuału (obrzędu, rytu) w podręcznikach, słownikach i encyklopediach. Prześledzimy historię refleksji nad mitem, począwszy od tekstów antycznych i ich interpretacji (mythos i logos; wyodrębnienie mitu jako wynik pojawienia się racjonalnej argumentacji filozoficznej; narodziny mitologii jako uporządkowanego zbioru tradycyjnych opowieści; mitologia jako nauka o micie; alegoria i mit). Przedyskutujemy różne współczesne podejścia teoretyczne: porównawcze, psychologiczne, rytualistyczne (szkoła „mitu i rytuału”, neorytualizm) i strukturalistyczne, ze szczególnym uwzględnieniem „zwrotu rytualnego (Ritual Turn) w badaniach nad religią, który dokonał się pod koniec XIX wieku. Szczególną uwagę poświęcimy tym podejściom do mitu i rytuału, które sytuują się w kontekście badań nad pamięcią kulturową, kognitywizmu religioznawczego i psychologii ewolucyjnej.
Konwersatorium (20 godzin) będzie poświęcone szczegółowej analizie wybranych mitów i powiązanych z nimi rytuałami. Lektura tekstów źródłowych będzie konfrontowana z różnymi, często przeciwstawnymi, interpretacjami współczesnych badaczy. Najważniejszym celem tych konfrontacji będzie ćwiczenie krytycznego myślenia oraz umiejętności interpretacji tekstu i przedstawień ikonograficznych. Tematem zajęć będą mity i rytuały związane z obrzędami przejścia i inicjacją, świętami noworocznymi, mitami i rytuałami definiującymi tożsamość grupy oraz mity etiologiczne. Dużo uwagi poświęcimy kilku miejscom: Atenom, Delfom, Olimpii oraz Tebom (mit dionizyjski), aby poprzez koncentrację geograficzno-kulturową umożliwić pogłębioną analizę mitu i rytuału w ich różnych wymiarach (symbolicznym, społecznym, ekonomicznym, geograficznym, itd.).
Na realizację programu zajęć uczestnicy będę potrzebowali średnio 8-10 godzin tygodniowo pracy samodzielnej:
1) lektura i przygotowanie tekstów na konwersatorium;
2) przygotowanie krótkich (2-3 strony) prac pisemnych oraz
3) pracy semestralnej (ok. 8 stron znormalizowanego maszynopisu)
Rodzaj przedmiotu
obowiązkowe
Efekty kształcenia
Student w zakresie wiedzy:
• ma wiedzę o rodzajach oraz specyfice przedmiotowej i metodologicznej dyscyplin, które dotyczą studiów nad kulturą;
• zna terminologię nauk humanistycznych i społecznych w zakresie badań nad mitem i rytuałem;
• zna powiązania między dyscyplinami humanistycznymi oraz specyficzne zależności między poszczególnymi dyscyplinami, które dotyczą studiów nad kulturą ze szczególnym uwzględnieniem badań nad religią, mitem i innymi formami pamięci kulturowej;
• nabył podstawy podejścia interdyscyplinarnego w studiach kulturoznawczych;
• zna metody interpretacji tekstu literackiego i tekstualnego źródła historycznego;
Student w zakresie umiejętności:
• posiada podstawowe umiejętności badawcze pozwalające na formułowanie i rozwiązywanie problemów badawczych w zakresie humanistyki;
• potrafi selekcjonować oraz interpretować informacje pochodzące z różnych źródeł tekstowych, ikonograficznych, elektronicznych;
• potrafi w tym celu przeprowadzić podstawowe analizy z wykorzystywaniem interdyscyplinarnych metod i narzędzi badawczych;
• potrafi uczestniczyć w dyskusji na tematy kulturoznawcze, w tym przedstawiać logiczną argumentację i wyciągać krytyczne wnioski;
• prezentuje wyniki samodzielnej analizy prostego problemu badawczego w formie pisemnej i ustnej;
• potrafi samodzielnie zanalizować tekst pisemny o charakterze naukowym w języku polskim oraz w jednym z języków kongresowych
Student w zakresie kompetencji społecznych:
• rozumie potrzebę i zasady pracy zespołowej w grupie interdyscyplinarnej;
• potrafi pracować w grupie zarówno jako jej moderator, jak i wykonawca powierzonego zadania
• ma świadomość ograniczoności swojej wiedzy i potrzeby jej poszerzania
Kryteria oceniania
Zaliczenie na podstawie obecności i aktywnego uczestnictwa w zajęciach (20%) oraz pracy semestralnej (ok. 8 stron maszynopisu) na temat wybranego i uzgodnionego z prowadzącym zagadnienia (40%).
Zajęcia kończą się egzaminem obejmującym zagadnienia omówione na wykładach (40%)
Literatura
Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Robert Traba, współpraca: Joanna Kalicka, Warszawa 2014
Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, pod red. nauk. Z. Staszczak, Warszawa-Poznań 1997
Encyklopedia antropologii społeczno-kulturowej, pod red. A. BARNARDA i J. SPENCERA, Warszawa 2008
Encyklopedia Religii PWN, pod red. T. Gadacz, B. Milerski, t. 1-10 + CD, Warszawa 2001-2004
Antropologia antyku greckiego. Zagadnienia i wybór tekstów, opracowali Włodzimierz Lengauer, Lech Trzcionkowski, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011
F. BOWIE, Antropologia religii. Wprowadzenie, przeł. K. Pawluś, Kraków 2008, s. 149-187
W. BURKERT, Stwarzanie świętości. Ślady biologii we wczesnych wierzeniach religijnych, przeł. Lech Trzcionkowski, Warszawa 2006
R.A. RAPPAPORT, Rytuał i religia w rozwoju ludzkości, przeł. A. Musiał, T. Sikora, A. Szyjewski, Kraków 2007
A. SZYJEWSKI, Granice mitu, w: Mit w badaniach religioznawców, pod red. J. Drabiny, Kraków 2006, s. 9-27
L. TRZCIONKOWSKI, Skandal mitu, w: Mit. Symbol. Mimesis. Studia z dziejów teorii i historii sztuki dedykowane Profesor Elżbiecie Wolickiej-Wolszleger, Lublin 2009, s. 69-81
P. VIDAL-NAQUET, Czarny łowca. Formy myśli i formy życia społecznego w świecie greckim, tłum. A. Chankowski, L. Trzcionkowski, M. Węcowski i A. Wolicki, Warszawa 2003
M. WINIARCZYK, Mit w Grecji antycznej, „Meander” 5 (1997), s. 417-435
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: