Enkyklios paideia 4018-KON197-CLASS
Wiliam James w Pragmatyzmie postawił następujące pytanie: „Kiedy wolno zamrozić prawdę w encyklopedii, a kiedy trzeba ją wyjąć z lodówki i posłać do boju?” (przeł. M. Szczubiałka). Pytanie zostało postawione niewłaściwie. Z jednej strony encyklopedie są bowiem konstrukcjami, a nawet mechanizmami służącymi utrwalaniu przechowywanych i przekazywanych treści. Z drugiej jednak żadna encyklopedia nie jest po prostu neutralną przechowalnią czegokolwiek.
Encyklopedie to udoskonalane od wieków systemy kosmologiczne i metafizyczne, to narzędzia perswazji ideologicznej, instrumenty praktyk społecznych, politycznych. To oręż, za pomocą którego dokonuje się katechizacji, walczy z zabobonami, przesądami, propaguje własny system filozoficzny, światopogląd. Encyklopedie nie są zamrażarkami idei, wartości czy prawd, ale ostrzami te prawdy wywalczającymi.
Podczas konwersatorium prześledzimy rozwój gatunków encyklopedycznych od antycznych po wirtualne, poznamy różne konstrukcje encyklopedyczne i poddamy namysłowi ich retorykę. Zajmiemy się encyklopedycznymi sposobami nie tylko organizowania wiedzy, ale nade wszystko konstruowania uniwersów możliwych.
Raymond Queneau w niewielkich rozmiarów tekście Jak zostałem encyklopedystą pisał: „Facet, któremu wydaje się, że jest powołany do redagowania encyklopedii (…) to wariat” (przeł. M. Ochab). Zapraszam na konwersatorium z szaleńcami dotkniętymi pasją encyklopedycznego budowania światów możliwych, m.in. Izydorem z Sewilli, Hildegardą z Bingen, Benedyktem Chmielowskim, markizem de Sade i Heglem. A także kilkoma innymi.
Kurs poświęcony jest historycznym oraz teoretycznym aspektom form systematyzacji i prezentacji wiedzy w postaci rozmaitych kompendiów o charakterze encyklopedycznym. Spotkania realizowane są w formie wykładu (którego celem będzie przybliżenie zmiennych dziejów „gatunków encyklopedycznych”) oraz konwersatorium (stawiającego na zespołową oraz samodzielną pracę analityczną).
Uczestnicy opanowują wiedzę historyczną, ale także teoretycznoliteracką, filozoficzną oraz retoryczną związaną z historycznymi i formalnymi przemianami dzieł reprezentujących gatunki encyklopedyczne. Przyswajają także umiejętności niezbędne do analiz tego typu pisarstwa. Zapoznają się z wiedzą historyczną, genologiczną, retoryczną oraz filozoficzną dotyczącą szeroko pojętych kompendiów wiedzy. Poznają różne sposoby konceptualizowania oraz organizacji wiedzy od najdawniejszych systematyzacji po współczesne. Opanowują informacje nt. przemian zachodzących w architektonice gatunków encyklopedycznych; zmieniających się motywów tworzenia kompendiów encyklopedycznych (religijnych, filozoficznych, utylitarnych); zawartości, a także funkcji w różnych czasach i różnych środowiskach.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Student:
- ma podstawową wiedzę o roli encyklopedycznych kompendiów wiedzy w kulturze dawnej i współczesnej,
- rozpoznaje ideologiczne, światopoglądowe mechanizmy rządzące „organizacją” wiedzy od czasów najdawniejszych do współczesności,
- potrafi poddać krytycznemu namysłowi oraz analizie gatunkowy, stylistyczny, retoryczny oraz filozoficzny wymiar danego dzieła encyklopedycznego,
- zna podstawowe zależności między różnymi dyscyplinami humanistycznymi zajmującymi się badaniami dzieł encyklopedycznych,
- zna najważniejsze dzieła encyklopedyczne oraz ma podstawową wiedzę na temat ich twórców,
- potrafi selekcjonować oraz analizować informacje pochodzące z różnych źródeł tekstowych, ikonograficznych, elektronicznych,
- potrafi zastosować uzyskaną wiedzę teoretyczną w postępowaniu badawczym, analitycznym,
- rozumie znaczenie bogactwa i dziedzictwa kulturowego Europy.
Kryteria oceniania
Studenci zobowiązani są do czynnego uczestnictwa w zajęciach. Na ocenę wpływ będzie miał: udział w dyskusjach, a także do wyboru: przygotowana prezentacja bądź praca pisemna.
Literatura
Teksty źródłowe
1. J. le R. d’Alembert, Wstęp do Encyklopedii, przeł. J. Hartwig, oprac. T. Kotarbiński, Warszawa 1954
2. Apoftegmaty Ojców Pustyni. T. 1, Gerontikon: Księga starców, przeł. M. Borkowska, oprac. M. Starowieyski, Kraków 2004
3. Apoftegmaty Ojców Pustyni. T. 2, Kolekcja systematyczna, przeł. M. Kozera, Kraków 1995
4. F. Bacon, Nowa Atlantyda i Z Wielkiej Odnowy, przeł. W. Kornatowski, J. Wikarjak, Warszawa 1995
5. R. Barthes, Fragmenty dyskursu miłosnego, przeł. M. Bieńczyk, Warszawa 1999
6. R. Barthes, Roland Barthes, przeł. T. Swoboda, Gdańsk 2011
7. J.L. Borges, Zoologia fantastyczna, przeł. Z. Chądzyńska, Warszawa 1983
8. T. Browne, Pseudodoxia Epidemica, w: tegoż, Sir Thomas Browne’s Works, ed. S. Wilkin, London 1835 – 1836, vol. 2-3
9. R. Burton, The Anatomy of Melancholy, Philadelphia 1883
10. R. Burton, Religijna melancholia, przeł. A. Zasuń, Kraków 2010
11. R. Burton, Anatomia melancholii, przeł. T. Sławek, „Literatura na Świecie” 1995, nr 3
12. T. Campanella, Miasto Słońca, przeł. L. i R. Brandwajnowie, Warszawa 1994
13. E. Chambers, Cyclopædia or an Universal Dictionary, London 1728
14. B. Chmielowski, Nowe Ateny, wyb. i oprac. M. i J. Lipscy, Kraków 1996
15. B. Chmielowski, Nowe Ateny. Traktat Dubitantius. oprac. J. Kroczak, Wrocław 2009
16. J.A. Comenius, Visible World, przeł. Ch. Hoole, London 1728
17. Encyclopædia Acephalica, red. G. Bataille [oraz] Encyclopædia Da Costa, red. R. Lebel, I. Waldberg, przeł. I. White, London 1995
18. Encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł, przeł. E. Rzadkowska, Wrocław 1952
19. Encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł. Wybór artykułów, wyb. A. Soboul, Warszawa 1957
20. Fizjolog, przeł. K. Jażdżewska, Prószyński i S-ka, Warszawa 2003
21. Fizjologi i Aviarium, przeł. i oprac. S. Kobielus, Kraków 2005
22. G. Flaubert, Bouvard i Pécuchet, przeł. W. Rogowicz, Warszawa 2012
23. J. Gondowicz, Zoologia fantastyczna uzupełniona (uzupełniona), Warszawa 2007
24. G.W.F. Hegel, Encyklopedia nauk filozoficznych, przeł. Ś.F. Nowicki, Warszawa 1990
25. Hildegarda z Bingen, SCIVIAS, t. I-II, przeł., oprac. J. Łukaszewska-Haberkowa, Kraków 2011
26. J. Hill, The British Herbal, London 1756
27. Isidore of Seville, The Etymologies, transl., S.A. Barney, W.J. Lewis, J.A. Beach, O. Berghof, Cambridge 2006
28. Jan XXI (Piotr Hiszpan), Kompendium medycyny naturalnej, przeł. M. Czekański, Kraków 2004
29. I. Kant, Encyklopedia filozoficzna wraz z wyborem uwag o metafizyce i listów z lat 1769 – 1781, przeł. i oprac. A. Banaszkiewicz, Kraków 2003
30. J.A. Komeński, Wielka dydaktyka, przeł. K. Remerowa, Warszawa 1935
31. B. Latini, Skarbiec wiedzy, przeł., oprac. M. Frankowska-Terlecka, T. Giermak-Zielińska, Warszawa 1992
32. D.A.F.de Sade, Sto dwadzieścia dni Sodomy, przeł. B. Banasiak, K. Matuszewski, [brak miejsca i daty wydania]
33. P.P. Pasolini, Salò, czyli 120 dni Sodomy, 1975
34. Pliniusz Starszy, Historia naturalna, przeł. I. i T. Zawadzcy [różne wydania]
35. C. Ripa, Ikonologia, przeł. I. Kania, Kraków 2008
36. J.M. Rymkiewicz, Leśmian. Encyklopedia, Warszawa 2001
37. Słownik Schulzowski, oprac., red. W. Bolecki, J. Jarzębski, S. Rosiek, Gdańsk 2003
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: