Sokolnictwo: relacja człowiek/ptak 4018-KON149-CLASS

Kurs składa się z trzech etapów: „części teoretycznej” poświęconej historii, dawnemu piśmiennictwu i ikonografii, „części praktycznej” dotyczącej realiów sokolnictwa współczesnego oraz z „części refleksyjnej” zmierzającej do przemyślenia zdobytej wiedzy i doświadczeń oraz wpisania ich w kontekst aktualnych nurtów refleksji humanistycznej.
1. W „części teoretycznej” zapoznamy się z historią sokolnictwa oraz dokonamy odczytania wartości wiązanych z sokolnictwem na podstawie tekstów i materiałów ikonograficznych pochodzących z różnych kręgów kulturowych Starego Świata (ze szczególnym uwzględnieniem Europy południowej i zachodniej, kultury arabsko-muzułmańskiej oraz Japonii). Dowiemy się w ten sposób, jakie wartości kojarzono z sokolnictwem w obrębie różnych systemów symbolicznych, gdyż w większości kultur nie było ono wyłącznie techniką łowiecką (techne), lecz częścią subtelniejszej „sztuki dobrego życia” (theoreia). W ten sposób zetkniemy się z tak zróżnicowanymi kontekstami, jak europejska i śródziemnomorska kultura rycerska (w czasach krucjat i później), renesansowa kultura dworska, sufizm czy kultura japońska, w której rozwija się unikalny zespół praktyk sokolniczych, zwany takagari. Tak więc zaznajomimy się z wybranymi przykładami dawnego piśmiennictwa, przekraczającymi międzykulturowe granice w obrębie śródziemnomorza: z tradycją traktatów sokolniczych i ich tłumaczeń oraz z przykładami dawnych autobiografii z różnych kręgów kulturowych, wzmiankującymi wartości, jakie wnosi sokolnictwo do pełni życia ludzkiego. Dowiemy się, w jaki sposób bliska relacja człowieka z ptakami drapieżnymi przyczyniła się do początków rozwoju empirycznego i racjonalistycznego modelu myślenia o świecie w późnym średniowieczu, ale też w jaki sposób sokół funkcjonował jako symbol wzlotu duchowego i służył za metaforyczny wyraz trudnych do nazwania i przekazania aspektów relacji pomiędzy mistykiem a Bogiem.
2. W „części praktycznej” zapoznamy się z biologicznymi uwarunkowaniami relacji człowiek/ptak. Poznamy podstawowe zagadnienia związane z biologią ptaków drapieżnych i uwarunkowaniami ich ochrony w Polsce oraz w realiach świata zglobalizowanego. Poznamy praktyczne zastosowania sokolnictwa współcześnie; dokonamy też krytycznego oglądu korzystnych i niekorzystnych aspektów kontynuowania tradycji sokolniczych w świecie współczesnym. Zastanowimy się, w jaki sposób można oddziaływać na te praktyki kulturowe i rozwijać je w najbardziej pożądanym kierunku. Poznamy szczegóły debaty nad sokolnictwem w Unii Europejskiej i na świecie oraz postanowienia dotyczące tej praktyki kulturowej, w 2012 uznanej przez UNESCO za część niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości. Wreszcie dowiemy się w praktyce, w jaki sposób układa się sokoły, zapoznając się bezpośrednio z realiami relacji człowiek/ptak podczas kontaktu na żywo z sokolnictwem współczesnym i samymi ptakami drapieżnymi.
3. W „części refleksyjnej” kursu podejmiemy próbę krytycznego przemyślenia zdobytych doświadczeń oraz wpisania ich w perspektywę teoretyczną wyznaczaną przez post- i transhumanizm oraz human/animal studies. Sokolnictwo zajmuje w tym kontekście nieoczywistą pozycję jako praktyka „niepoprawna politycznie”, zderzająca się z dominującymi punktami widzenia czy nurtami takimi jak ekofeminizm; z drugiej strony, pozwala na przewrotne postawienie pytania o kulturowe ideały męskości w ich zwierzęcych powiązaniach. Sokół, jako drapieżnik i mięsożerne zwierzę współdziałające z człowiekiem przeciwko innym zwierzętom, podważa łatwość dyskursów kojarzących etyczną oczywistość, prawa zwierząt i wegetarianizm. „Pradawność” relacji sokoła i polującego człowieka oraz jej ewolucja w toku historii pozwala na postawienie pytania o kształt tej relacji w perspektywie transhumanistycznej: czy po końcu „człowieka-myśliwego” można ocalić sokolnictwo, nadając mu inną funkcję i wartość, czy też sokół ma przestać towarzyszyć człowiekowi, który już nie poluje? Jednocześnie relacja sokoła i człowieka otwiera debatę nad granicami udomowienia. Jako jedno z nielicznych zwierząt wchodzących w relację z człowiekiem, sokół pozostaje „dziki”, tzn. nie traci zdolności do samodzielnego życia na wolności. Z drugiej strony, w świecie wypełnionym przez antroposferę pozostaje coraz mniej przestrzeni „dzikiej”, a sokół raz jeszcze zbliża się do człowieka, kolonizując miasta. Na zakończenie podejmiemy ryzyko rozważenia poznanej relacji „z punktu widzenia sokoła”.