Europejczycy i Afrykanie w okresie wczesnej ekspancji kolonialnej 4012-038-CLAS

Planowana tematyka zajęć ( w zależności od przebiegu dyskusji liczba tematów może ulec zmniejszeniu lub zwiększeniu. Jeden punkt może zająć jedno lub kilka zajęć).
Przyczyny podjęcia przez Portugalczyków wypraw zamorskich
Gomes Eanes de Zurara, Chronique de Guinée, Ed. L. Bourdon, Dakar 1960; lub G.E. de Zurara, The Chronicle of the Discovery and Conquest of Guinea, ed. Ch. Beazley, N. York 1896, vol. 1-2, w obu wydaniach rozdział VII - pięć przyczyn podjęcia wypraw.
Alvise da Ca da Mosto, Podróże do Afryki, Gdańsk 1994, s. 6 - 10 - motywy podjęcia wypraw przez Ca da Mosto.
Diogo Gomes, De la premi?re découverte de la Guinée, Ed. Th. Monod, R. Mauny, G. Duval, Bissau 1959, s. 24 - 25, zmiana celu wypraw.
Poliptyk św. Wincentego Nuno Gonçalves' a - obraz społeczeństwa portugalskiego II połowy XV w.
O autorach i ich dziełach, patrz wiadomości we wstępach do ww wydań oraz Ph. Hair, Early Sources? O poliptyku - proszę samodzielnie poszukać informacji.
Lit. dodatkowa - M. Małowist, O społecznych aspektach wczesnej ekspansji kolonialnej, Przegląd Historyczny, t.54, 1963, s. 20 - 38.

Afryka Zachodnia w XV wieku
Mapa polityczna Afryki Zachodniej - Mali, Songhaj, państewka Wolofów, koczownicy z Sahary, ludy wybrzeża Zatoki Gwinejskiej ( Akan, Joruba, Edo - Benin). Organizacje państwowe i niepaństwowe.
Mapa gospodarcza - strefy klimatyczne a strefy gospodarcze. Zajęcia pasterskie i rolnicze. Bogactwa naturalne - sól, złoto, miedź, żelazo. Szlaki handlowe, miasta, oazy.
Mapa etniczna - grupy językowe i etniczne. Ich rozmieszczenie, przypuszczalna liczebność, grupy etniczne a typy gospodarki, typy organizacji politycznej, wierzenia.
Literatura ( proszę o samodzielne wybranie potrzebnych fragmentów):
J.F. Ade Ajayi, M. Crowder, Historical Atlas of Africa, London 1985.
Akin Mabogunje, The Land and Peoples of West Africa,w: History of West Africa, ed.by J. Ade Ajayi, M. Crowder, London 1971, p. 1 - 32, w tym mapy stref klimatycznych, wegetacji, bogactw mineralnych, głównych grup etnicznych.
H. Baumann, D. Westermann, Les Peuples et les civilizations de l' Afrique, Paris 1967.
M. Małowist, Wielkie państwa Sudanu Zachodniego w późnym średniowieczu, Warszawa 1964.
R. Mauny, Tableau géographique de l'Ouest aficain Au Moyen Age, Dakar 1961 - mapy bogactw naturalnych, szlaków handlowych i miast.
M. Tymowski, Sudan Zachodni od VII do XVI wieku, w: Historia Afryki do początku XIX wieku, pod red. Michała Tymowskiego, Wrocław 1996, s. 442-488.

Pierwsze spotkania
G.E. de Zurara, op.cit., Rozdziały XXXII ( wymiana obserwatorów) i XCIV ( śmierć Valarte). Ca da Mosto, op.cit., s. 56-59 ( odmowa kontaktu, walka). Diogo Gomes, op.cit., s. 28 - 39 ( bitwa).
Omówimy wzajemne obawy, walki, odrzucenia propozycji poznania się, a obok tego ciekawość i próby nawiązania kontaktów.
Lit. dodatkowa:
M. Tymowski, Strach i odwaga w czasie pierwszych wypraw europejskich do Afryki w XV wieku, Przegląd Historyczny, t. XCVII, z.3, 2006, s. 333 - 346.
M. Tymowski, Dlaczego zginął Valarte? Śmierć duńskiego rycerza w czasie wyprawy do Afryki Zachodniej w połowie XV wieku, w: Afryka.Orient.Polska. Prace ofiarowane profesorowi Andrzejowi Dziubińskiemu, Warszawa 2007, s. 133 - 143.

Nawiązywanie kontaktów
Tłumacze, ich pozyskiwanie, organizacja pracy, działania w Afryce, - Ca da Mosto, op. cit., s. 54 - 55; Portugaliae Monumenta Africana, Ed. L. de Albuquerque et al., vol.I, Lisboa 1993, dokumenty No 95 i 101, s. 212-213 i 224-225, oraz regesty tych dokumentów w językach angielskim i francuskim s. 458 - 461.
Pierwszy słowniczek E. Delafosse - Voyages d' Eustache Delafosse sur la côte de Guinée, au Portugal et en Espagne (1479 - 1481), Ed. Th. Monod, Paris 1992, 26 - 33. Omówimy zestaw słów zanotowanych przez autora i co z tego zestawu wynika, a ponadto kontakty Delafosse z miejscową ludnością.
Lit. dodatkowa :
Ph. Hair, A Note on De La Fosse's Mina Vocabulary of 1479-1480, Journal of West African Languages, vol. 3,No 1, 1966, p. 55-57.
D. Dalby, Ph. Hair, A Further Note on the Mina Vocabulary of 1479-1480, Journal of West African Languages, vol. 5,No 2,1968, p. 129-132.
M. Tymowski, Jak w XV wieku europejscy odkrywcy porozumiewali sie z Afrykanami?, w: Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, red. R. Michałowski, Warszawa 1997, s. 177 - 194.

Utworzenie fortecy i faktorii Sao Jorge da Mina
Spotkanie Diogo de Azambuja z lokalnym władcą Caramansą, przebieg rokowań, motywy i argumentacja obu stron, wynik rokowań. Wygląd lokalnego władcy i jego świty.
Fragmenty kroniki Rui de Pina w J. Blake, Europeans in West Africa 1450-1560, vol.I - II, London 1942 (1967), p. 70 - 79. Fragmenty dzieła Joao de Barros' a, Decadas, w: G.R. Corne, The Voyages of Ca da Mosto and other documents on Western Africa in the second half of fifteenth century, London 1936, p. 114 - 123.
Lit. dodatkowa :
Ph.Hair, The Early sources?
Ph. Hair, The Founding of the Castello Sao Jorge da Mina. An Analysis of the Sources, Wisconsin-Madison 1994 ( tu także ww fragment źródeł w językach portugalskim I tlumaczeniu angielskim).
M. Małowist, Europa a Afryka ?

Grioci w tekstach europejskich - przykłady omyłkowych interpretacji
Opis funkcjonowania griotów w XIV wiecznym Mali, w Ibn Batuta, Osobliwości miast i dziwy podróży, Warszawa 1962 ( i wznowienie 2008) - fragment o "poetach" na dworze władców Mali.
Fragmenty kronik spisanych w Timbuktu, dotyczące griotów w państwie Songhaj w XVI w. - Tarikh El-Fettach ou Chronique du chercheur, par Mahmoud Kati et l' un de ses petits-fils, ed. O. Houdas, M. Delafosse, Paris 1913 ( 1964), p. 13 - 14; Tarikh es-Soudan par Abderrahman es Sa'adi, ed. O. Hoiudas, Paris 1913 ( 1964), p. 134 - 138. Te same fragmenty w : Sudanskie chroniki, pierevod L.A. Kubbel, Moskva 1984, s. 20 i 216. Fragment z Tarikh es-Sudan także w: Timbuktu and the Songhay Empire. Al-Sa'adi's Tarikh al-sudan down to the 1613 and other Contemporary Documents, ed. By J. Hunwick, Leiden 1999, p. 119.
Grioci w opisach europejskich - Valentim Fernandes, Description de la Côte Occidentale d' Afrique ( Sénégambie au Cap de Monte, Archipels), 1506, ed. Th. Monod, A. Teixeira da Mota, R. Mauny, Bissau 1951, p. 8 - 11 I 152,nota 21. A. Alvares de Almada, Brief Treatise on the Rivers of Guinea (1594), ed by. Ph. Hair, J. Boul?gue, Liverpool 1984, p. 34.
Porównamy znaczenie griotów i polityczną rolę tradycji ustnych w państwach zachodnioafrykańskich XV - XVI w. z opisami europejskimi.
Wiadomości o Ibn Batucie i jego podróży do Mali, wstęp do wydania polskiego i M. Małowist, Wielkie państwa? Wiadomości o kronikach Tarikh El-Fettasz i Tarikh es-Sudan oraz o państwie Songhaj, M. Tymowski, Historia Mali, Wrocław 1979, s. 167 - 176 oraz Slownik s. 416,417. Wiadomości o V. Fernandesu i Alvaresu Almadzie, wstępy do wydań ich dzieł, o Fernandesu także Ph. Hair, Early Sources.
Lit. dodatkowa:
E. Charry, Muzyka Mande: Jeliya, w: Estetyka Afryki. Antologia, red. M. Cymorek, Kraków 2008, s. 213 - 238.

Bemoy i nieudana próba chrystianizacji Wolofów
Fragmenty kronik Rui de Pina, G.de Resende i Dekad Joao de Barros'a w: Textes portugais sur les Wolofs au XVe si?cle. Bapt?me du prince Bemoy 1488, Bulletin de l' IFAN, t. XXX, seria B, No 3 1968, p. 822 - 846. Fragment także w J. Blake, Europeans?
O autorach - Ph. Hair, Early? a także J. Klave, Historia literatury portugalskiej, Wrocław 1985.
Lit. dodatkowa:
P.E. Russel, White kings and Black kings: Rui de Pina and the problem of Black African sovereignty, w: tegoż, Portugal, Spain and the African Atlantic 1343 - 1490, Aldershot 1995, tekst XVI.

Przyjęcie chrztu w państwie Kongo
Omówimy przebieg chrystianizacji, motywy władców Konga, konflikty na tym tle, trudności wewnętrzne w Kongu, przeszkody zewnętrzne.
Tekst źródłowy - F. Pigafetta, D. Lopes, Description du Royaume de Congo et des contr es environnantes ( 1591) , ed. W. Ball, Louvain 1965, Livre second, chap. II et III, s. 80 - 99.
Ikonografia - Przyjęcie chrztu przez Soyo, Mani Kongo i poddani, nagrobek Manuela Ne Wunda w kościele S. Maria Maggiore w Rzymie, ruina katedry w Sao Salvador ( M'Banza Kongo) - obecnie w Angoli.
Wiadomości o autorze i opisie Pigafetty we wstępie do wydania W. Ball'a. Wiadomości o państwie Kongo - G. Balandier, Życie codzienne w państwie Kongo XVI - XVIII w, Warszawa 1970; W.G. Randles, L' Ancien Royaume du Congo des origines ? la fin du XIX si?cle, Paris 1968; M. Tymowski, Basen Konga i sawanny południa do schyłku XVI wieku, w: Historia Afryki do początku XIX wieku ? s. 600 - 617. W tych książkach reprodukcje materiału ikonograficznego.

Lançados i tangomaos
List misjonarza jezuickiego z początku XVII wieku, opisujący lançados w: C.R. Boxer, Colour Question in the Portuguese Empire 1415 - 1825, Proceedings of the British Academy, vol. XLVII, 1961, p. 113 - 138, list I komentarz 115-117.
Omawiać będziemy zjawisko akulturacji części Portugalczyków przebywających w Afryce, przejawiające się w dziedzinie religii, języka, stroju, trybu życia, obyczaju. Poznamy reakcje na takie zjawiska ze strony Kościoła i władzy państwowej.
Proszę o samodzielne zebranie informacji o Zakonie Jezuitów i o jego misjach w Afryce.
Lit. dodatkowa:
C.R. Boxer, The Portuguese?, Glossary, hasła lançados, tango-maos, degradados.
A. Dupront, De l' acculturation, w: Comité International des Sciences Historiques, XIIe Congr?s International des Sciences Historiques, Vienne 1965, Rapports, I, Grands Them?s, p. 7 - 36.
Ph. Hair, Heretics, slaves and witches - as seen by Guinea Jesuits c. 1610, Journal of Religion in Africa, vol.28, fasc. 2, 1998, p. 131 - 144.

Rycina przedstawiająca wojownika ze Złotego Wybrzeża, XVIII w.
L.F. Romer, A Reliable Account of the Coast of Guinea ( 1760), trad. Ed. S.A. Winsnes, Oxford 2000, plate 5 - A Gold Coast warrior oraz Appendix C, p. 261 - 264 ( opis ilustracji).
O osobie autora i o źródle, patrz wstęp do wydania opisu Romera.
Omawiać będziemy wygląd wojownika, typy przedmiotów w które jest wyposażony, w tym rodzaje broni, funkcje tych przedmiotów, ich pochodzenie i na tym tle zjawisko synkretyzmu kulturowego.
Lit. dodatkowa:
M. Herskovits, W. Bascom, The Problem of Stability and Change In African Culture, w: W. Bascom, M. Herskovits ( eds.), Continuity and Change in African Cultures, Chicago 1959, p. 1 - 14 .