Początki europejskiej antropologii kulturowej 4012-031-CLAS

W trakcie konwersatorium studenci poznają początki europejskich obserwacji różnych kultur ludzkich, a także późnośredniowieczne I nowożytne próby wyjaśniania zaobserwowanej różnorodności. Większość zajęć polegać będzie na wspólnej analizie wybranych tekstów źródłowych oraz źródeł ikonograficznych. Źródła dotyczyć będą obszaru Afryki Zachodniej, wysp do których dotarł Krzysztof Kolumb i Meksyku.
Antropologia kulturowa
Współczesne terminy i definicje. Jak i w jakim stopniu możemy je odnosić do materiałów źródłowych pochodzących z późnego średniowiecza i z czasów nowożytnych?
Studenci samodzielnie wybierają hasła ze słowników i encyklopedii, np.
Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, red. Z. Staszczak, Warszawa, Poznań 1987.
Encyclopedia of Cultural Anthropology, Ed. D. Levinson, M. Ember, New York 1996.
International Encyclopedia of Social Sciences, ed. D.L. Sills, New York 1968 ?.
Ponadto
M.J. Herskovits, Cultural Anthropology, New York 1955.
A. Posern-Zieliński, Amerykańska antropologia kulturowa i jej współczesne problem, Lud, 61, 1977.
Starożytne obserwacje innych kultur, komentowanie i wyjaśnianie różnic
Herodot, Dzieje, tł. S. Hammer, Warszawa 1954 , ks.3, par. 38. Ponadto wiadomości o Herodocie i jego dziele ze wstępu i z dowolnie dobranej literatury.
Tacyt, Germania, w: tegoż, Dzieła, wyd. S. Hammer, Warszawa 1957, tom 2, s. 265 - 290, oraz wiadomości o Tacycie i o Germanii ze wstępu w tomie 1.
Na przykładzie tekstu Herodota dyskutować będziemy problem etnocentryzmu i względności ocen innych kultur. Z dzieła Tacyta każdy z uczestników wskaże te elementy kultury, które wydawały się Tacytowi najważniejsze przy opisywaniu odmienności Germanów. Proszę też wskazać na używane przez Tacyta porównania i próby wyjaśnień .
Lit. dodatkowa - J.H. Rowe, The Renaissance Foundations of Anthropology, American Anthropologist, vol. 67, 1965, p. 1 - 20.
Podróż Jana di Piano Carpini do Mongołów
Jan di Piano Carpini, Historia Mongołów, w: Spotkanie dwóch światów. Stolica Apostolska a Świat Mongolski w połowie XIII wieku, pod red. Jerzego Strzelczyka, Poznań 1993, s.116 - 222. Ponadto wiadomości o Carpinim i jego misji na podstawie wstępu i dodatkowej literatury.
Podobnie jak [przy analizowaniu Germanii Tacyta proszę o wskazanie tych elementów kultury Mongołów, które wydawały się Carpiniemu ważne dla opisania tego ludu. Ponadto każdy z uczestników wybierze sobie jeden rozdział do bardziej szczegółowej analizy. Proszę o porozumienie między uczestnikami aby każdy wybrał inny rozdział.
Lit. dodatkowa - J. Umiński, Niebezpieczeństwo tatarskie w połowie XIII w. i papież Innocenty IV, Lwów 1922.
J. Roux, Średniowiecze szuka drogi w świat, Warszawa 1969.
Pierwsze reakcje w Portugalii na przywóz niewolników z Afryki
Gomes Eanes de Zurara, Chronique de Guinée, ed. L. Bourdon, Dakar 1960, rozdziały XXIV - XXVI. Lub to samo w wersji angielskiej G.E de Zurara, The Chronicle of the Discovery and Conquest of Guinea, Ed. Ch. Beazley, The Hakluyt Society, London, New York 1896, vol. 1-2.
O kronikarzu i jego kronice we wstępach do ww wydań, oraz Ph. Hair, Early Sources on Guinea, History in Africa, vol.21, 1994, p. 87 - 126.
Lit. dod. M. Małowist, Europa a Afryka Zachodnia w dobie wczesnej ekspansji kolonialnej, Warszawa 1969.
Niewolnicy afrykańscy w Portugalii w XV w. a informacje o Afryce
Portugaliae Monumenta Africana, Ed. L. de Albuquerque, M. E. Medeira et al., vol.I Lisboa 1993, vol. II Lisboa 1995.
Na podstawie regestów dokumentów zamieszczonych na końcu każdego tomu, oraz tabel z dokumentów z tomu II, proszę o wypisanie tych informacji o niewolnikach, które sprzedający i kupujący uważali za ważne. Następnie proszę o zastanowienie się jak te informacje praktyczne wpływały na wiedzę o Afryce w Portugalii XV w.
Proszę o samodzielne zebranie informacji na temat różnicy między źródłami narracyjnymi a dokumentami.
Lit. dod. Ch. Verlinden, L' Esclavage dans l' Europe médiévale, t.I Pénisule Ibérique-France, Brugge 1955, Ch. VI L' Esclavage au Portugal.
Alvise da Ca da Mosto w państwie Wolofów
Alvise da Ca da Mosto, Podróże do Afryki, Gdańsk 1994, s. 36 - 43 i 48 - 49 ( spotkanie z Budomelem, organizacja państwa, handel, targ).
Analizować będziemy zainteresowania Ca da Mosto, sposób obserwowania i wyjaśniania zjawisk, rolę osobistego kontaktu z Wolofami.
O autorze - wstęp do wydania polskiego oraz Ph. Hair, Early Sources?
Lit. dod. J. Boulegue, La Grand Jolof ( XIIIe - XVIe s.), Paris 1987; M. Tymowski, Sudan Zachodni od VII do XVI w. podrozdział Senegambia, w: Historia Afryki do początku XIX w., red. M. Tymowski, Wrocław 1996; tenże, Wolof Economy and Political Organization, w: Early State Economics, Ed. By H. Claessen, P. van de Velde, New Brunswick 1991, p. 131 - 142.
Opis ludności wysp, do których dotarł Krzysztof Kolumb
List do kupca Luisa Santangela 15.02.1493 w: Listy o odkryciu Ameryki, opr. J. Kieniewicz, Gdańsk 1995, s. 3 - 11. Tenże list w: Krzysztof Kolumb, Pisma, wyd. A.L. Czerny, Warszawa 1970, s. 149-155.
O liście, jego powstaniu, rozpowszechnianiu - wstęp J. Kieniewicza do jego wydanie Listów. Przeprowadzimy porównanie opisu poszczególnych wydarzeń z ogólnym opisem ludzkiej zbiorowości .
Lit.dod. F. Chiapelli (ed.), First Images of America. The Impact of the New World on the Old, Berkeley 1976 ; H. Baudet, Paradise on Earth. Some Thougths on European Images of Non-European Man, London 1965.
Władca państwa Azteków i ludność jego stolicy
Hernan Cortes , Listy o zdobyciu Meksyku, opr. R. Tomicki, Gdańsk 1997, list drugi z 30 Października 1520 r., fragmenty ns str. 44 - 53.
Informacje o liście - wstęp R. Tomickiego.
Lit. dod. - pozycje wymienione przy poprzednich zajęciach oraz dla ogólnej orientacji w przebiegu wypraw i podbojów w Ameryce F.A. Kirkpatrick, Zdobywcy Ameryki, Warszawa 1957 i fragmenty pracy J. Parry, The Age?
Ikonografia w opisach Afryki Zachodniej a rozwój wiedzy o człowieku
P. de Marees, Description and Historical Account of the Gold Kingdom of Guinea (1602), ed. by A. van Dantzig, A. Jones, Oxford 1987, plansze 1,2,3,4,6,7 wraz z opisami zamieszczonymi pod nimi.
Olfert Dapper, Description de l" Afrique ,Amsterdam 1686. Całość tekstu w Objets interdits, Fondation Dapper, Paris 1989, opis handle na Wybrzeżu Afryki Zachodniej, s. 145 - 147, rycina ze sceną handlu s. 147.
Omawiać będziemy przedstawienie typów ludzkich, wizerunki ludzi różnych pozycji społecznych i zajęć. Sadownictwo. Targ. Handel na wybrzeżach. Omówimy wartość źródeł ikonograficznych i metody ich wykorzystywania.
Lit. dod. R. Inselin, Reading Pictures. On the Value of the Copper Plates in the Beschryvinge of Pieter de Marees (1602) as Source Material for Ethnohiostorical Research, History in Africas, vol. 21, 1994, p. 147 - 170; A. Jones, Olfert Dapper et sa Description de l' Afrique, w: Objets interdits?, s. 73 - 84. Z. Piech, Czy ikonografia historyczna powinna być nauką pomocniczą historii?, w: Tradycje i perspektywy nauk pomocniczych historii w Polsce, red. M. Rokosz, Kraków 1995, s. 119 - 141.
Zajęcia podsumowujące Sprawdzian pisemny