Przemiany społeczeństwa w Europie 4003-EU-L23-PSE

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z źródłami, charakterem i dynamiką podstawowych społeczno-kulturowych procesów związanych z integracją europejską. Konwersatorium składać się będzie z następujących bloków tematycznych:

1. Europejska tożsamość. Aspekty integracji europejskiej nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od pytania o samo-rozumienie; innymi słowy ich analiza nie może dokonywać się niezależnie od historii i kultury Europy, jak również celów oraz bieżących aspiracji moralnych i politycznych, które stanowią o tożsamości integrującej się aktualnie Europy. Ponieważ europejska tożsamość nie jest oderwana od kontekstu, pytanie o tożsamość staje się pytaniem o jej charakter i jej możliwość w szerszych ramach nowoczesności.

2. Racjonalizm w kulturze i polityce. Europa buduje porządek polityczno-społeczny w oparciu o model racjonalistyczny, który wyrażają m.in. takie ideologie jak scjentyzm, naturalizm, utylitaryzm, pragmatyzm czy materializm. Konsekwencje prymatu tej filozofii wiążą się z ogólnym pytaniem o wpływ racjonalności na nasze życie, obyczaje, politykę, system wartości i przekonania. Racjonale podejście pozwala rozwiązywać różne społeczne problemy, samo jednak również rodzi liczne dylematy. Aspekty te będą przedmiotem tego bloku tematycznego.

3. Dylematy porządku praw człowieka. Istotnym wyrazem europejskiej filozofii politycznej, a zarazem jej tożsamości są prawa człowieka. Ucieleśniają one kluczowe wartości, takie jak: humanizm, równość, wolność, pluralizm, tolerancja, itp. Prawa człowieka stanowią również cenzurę tego co dziś uważane jest za problem społeczny. Dlatego tak istotne jest poznawanie i analiza skutków oraz kontrowersji, jakie przynosi myślenie o demokracji w kategoriach praw człowieka.

4. Kapitalizm i neoliberalizm. Kapitalizm i wspólnota gospodarcza stanowią w Europie bardzo istotny czynnik integracji. Rozwój kapitalizmu idzie w parze z ideałami wzrostu dobrobytu, walki z bezrobociem, kształcenia zawodowego, polepszenia higieny pracy, czy swobodnego przepływu kapitału. Jednocześnie, rozwijała się świadomość społecznego wymiaru rynku o czym świadczy powstanie politycznej deklaracji w postaci Karty Podstawowych Praw Socjalnych. Z drugiej strony, rozwój kapitalizmu w dotychczasowej formie, a zarazem w zupełnie nowym kontekście (np. globalizacji) jest źródłem nowych społecznych problemów i podziałów. Kapitalizm ma również negatywny wpływ na kulturę. Wedle licznych krytyków, a zarazem entuzjastów UE, kapitalizm obnaża swoje dramatyczne antynomie. Rozwój kapitalizmu może mieć niekorzystny wpływ na rozwój demokracji, wzrastające poczucie wykluczenia i niepewność; pogłębia materializm i konsumeryzm. Pytanie badawcze dotyczy więc tego jak UE próbuje przeciwdziałać tym negatywnym efektom rozwoju kapitalizmu?

5. Model socjalny w Europie. Analiza społecznych problemów integracji europejskiej musi uwzględnić pro-społeczne aspiracje w konstruowaniu porządku społecznego. Jego główną ekspresją jest wizja socjalnego modelu Europy, której stabilności chronić ma m.in. Karta Praw Podstawowych. Model socjalny wyraża nie tylko wartości europejskie, ale jest również odpowiedzią na wyzwania globalizacji. Sam jednak również wzbudza kontrowersje, które powinny być przedmiotem uwagi i analizy.

6. Naród, społeczeństwo obywatelskie, region. Kolejny blok tematyczny dotyczy roli narodu w projekcie integrującej się Europy. Istotne pytanie badawcze dotyczy definicji i rozumienia narodu, świadomości narodowej czy patriotyzmu, a także wpływu ideologii narodowej na procesy integracyjne. W tym kontekście szczególnie problematyczna kwestia wiąże się z możliwością ustanowienia ponadnarodowej identyfikacji i europejskiego obywatelstwa, a także znaczenie ideologii lokalizmu i regionalizmu.

7. Problemy demograficzne w Europie. Europa, a w szczególności UE jest obszarem dynamicznych przemian demograficznych związanych z przekształcaniem modelu rodziny, emancypacją kobiet i indywidualizmem; starzeniem się społeczeństwa i zmniejszaniem liczby urodzeń, etc. Procesy te odzwierciedlają zarazem istotne przekształcenia w sferze moralnej i instytucjonalnej: zmiany technologiczne, moralno-społeczne, obyczajowe, religijne, ekonomiczne, itp. Aspekty te stanowić będą przedmiot rozważań w tym bloku tematycznym.

8. Migracje w Europie. Oddzielną i niezwykle złożoną kwestią jest problem migracji, zarówno wewnątrz UE, jak i imigracji z poza Unii. Konieczne jest wskazanie źródeł i charakteru migracji oraz imigracji. Zróżnicowanie na procesy stałe i czasowe, ruchy o charakterze ekonomicznym i pozaekonomicznym, religijne i narodowościowe, migracje przymusowe i dobrowolne, taniej siły roboczej i wykwalifikowanej. Warto ukazać główne obszary migracji oraz jej cele. Odrębnym i ciekawym problemem są korzyści, które rodzą te zjawiska.

9. Multikulturalizm – dyskryminacja i dialog. Kolejny blok problemowy będzie dotyczył zagadnienia wielokulturowości w Europie, która stanowi wspólnotę pluralistyczną. Ludzie o odmiennych przekonaniach, wychowaniu, narodowości i kulturze żyją coraz bliżej siebie. Wielobarwny obraz Europy dodatkowo uzupełnia wzmagająca się imigracja. Taka Europa podatna jest na działanie stereotypów, nietolerancję i dyskryminację zarówno w sensie prawnym, co psychologiczno-społecznym. Problem ten dotyczy nie tylko reprezentantów różnych narodów, czy religii, ale również płci i rasy. Walka ze zjawiskiem nietolerancji i ksenofobii przyjmuje postać konwencji, zapisów i programów europejskich. Prawdziwym wyzwaniem jest pielęgnowanie w Europie dialogu i komunikacji opartej na poszanowaniu różnic. Problem badawczy dotyczy więc charakteru tego dialogu między reprezentantami różnych kultur, subkultur i obyczajowości w poszczególnych państwach, modeli wielokulturowości, oraz charakteru głównych nurtów emancypacyjnych w Europie?

10. Religia, fundamentalizm i sekularyzacja w Europie. Kolejny blok tematyczny wiąże się z dwoma niezwykle istotnymi aspektami integracji europejskiej, a mianowicie sekularyzacją i ugruntowującym się współcześnie fundamentalizmem religijnym. Pytanie badawcze dotyczy zatem głównych tradycji religijnych w Europie, charakteru konfliktów religijnych, z drugiej zaś strony źródeł i rodzajów sekularyzacji, a także wpływu głównych trendów kulturowych nowoczesności zarówno na proces postępującej sekularyzacji, co fundamentalizm i ruchy odnowy religijnej.

11. Polityka płci - feminizm. Kolejny blok dotyczy zagadnień płci. Problemy, które się z tym wiążą dotyczą nie tylko szeroko rozumianej polityki demokratycznej, opartej na prawach człowieka, co ważnych i trudnych wyzwań natury kulturowej. Wiążą się z tym zarówno programy wspierania polityki równościowej dla kobiet i mężczyzn, jaki i działania skierowane na burzenie stereotypów płciowych, budowanie nowych wzorców tolerancji i szacunku. Szczególnie drażliwym i wzbudzającym emocje problemem jest kwestia praw mniejszości homoseksualnych. Pytania badawcze dotyczą skali tych zjawisk. W szczególności analizowane będzie najważniejsze w tym zakresie zjawisko jakim jest feminizm.

12. Ekologia – nowy nurt wrażliwości europejskiej. Ekologia stanowi jedną z najszybciej rozwijających się ideologii europejskich. Coraz bardziej odczuwalne konsekwencje zmian klimatycznych alarmują o wrażliwość na los przyrody i konieczność wyznaczania nowych, zdrowszych sposobów koegzystencji człowieka z przyrodą. Znajduje to swoje coraz silniejsze odzwierciedlenie w przepisach prawnych, ale też w świadomości zwykłych obywateli, w podejmowanych przedsięwzięciach i ruchach społecznych w Europie. Pytanie badawcze dotyczy skali i natury tego zjawiska.