Historia kultury europejskiej - wykład 4003-112KE-W

Europa to nie tylko pojęcie geograficzne, byt polityczny i ekonomiczno-społeczny. To przede wszystkim przestrzeń duchowa, wspólne dziedzictwo kulturowe, dziedzictwo niezwykle złożone, wiodące swe początki także ze żródeł od Europy odległych. Wykłady poświęcam kluczowym zagadnieniom i przejawom kultury europejskiej w rozwinięciu historycznym i chronologicznym układzie. Wskazuję jej antyczne, greckie i łacińskie początki, rolę imperium rzymskiego i jego systemu prawnego, rolę "barbarzyńców" (Celtów, Cermanów, Słowian) i ich kultury, znaczenie chrześcijaństwa, a także średniowiecznego i nowożytnego państwa w tworzeniu się europejskiej tożsamości. Przedstawiam zjawiska "długiego trwania" na gruncie kultury artystycznej, obyczaju i mentalności. Koncentuje się przecież na zjawiskach najnowszych - kulturze masowej, problemie standardyzacji, amerykanizacji, a także globalizacji cywilizacji europejskiej. W konkluzji zwracam się ku polityce kulturalnej państw Unii Europejskiej, jej perspektywom etc.
Część I: Europa jako dziedzictwo kultury

1. Europa jako dziedzictwo kultury:
a) Co to jest kultura? Kultura a cywilizacja; podstawowe pojęcia z zakresu antropologii kulturowej;
b) Zjawiska 'długiego trwania' i fundamenty kultury europejskiej: dziedzictwo antyku: prawo rzymskie i chrześcijaństwo;
c) Europa "barbarzyńców': rola kultur pogańskich i ich relacje z chrześcijaństwem;
d) Kręgi cywilizacyjne: grecki (Bizancjum) i łaciński (zachodnie cesarstwo); Żydzi, islam;
2. Kiedy narodziła się Europa?
a) Europa Karola Wielkiego i próby restytucji Imperium Rzymskiego;
b) Uniwersalizm chrześcijański w średniowieczu;
c) Monarchie narodowe średniowiecznej Europy - ich rola kulturotwórcza. Przykłady Niemiec, Francji i Polski;
d) Handel międzynarodowy i ekspansja kolonialna. Konfrontacja cywilizacji europejskiej z cywilizacjami Azji, Ameryki i Afryki; ewolucja postaw wobec tych cywilizacji;
3. Przewrót intelektualny epoki nowożytnej: nowe postrzeganie świata i człowieka:
a) Odrodzenie i humanizm XV i XV w. - nie tylko powrót do antycznych korzeni. Poddany czy obywatel? Problematyka polityczna u źródeł humanizmu włoskiego (XIII - XV w.);
b) Niccolo Machiavelli: kult jednotki wybitnej i pochwała nowożytnej tyranii. Sekularyzacja i racjonalizacja koncepcji państwa. "Państwo jako dzieło sztuki";
c) Wynalazek druku i początki "ery Gutenberga';
d) "Rzeczpospolita uczonych" (respublica litteraria) ponad politycznymi społecznymi podziałami. Rola druku, narodziny "sieci" i początki społeczeństwa informatycznego;
e) Reformacja czyli "pewna droga do zbawienia". Rola języków narodowych jako języków Biblii; wpływ na tożsamość narodową;
f) "Schizma zachodnia" i dwie próby obrony chrześcijańskiego uniwersalizmu: katolicka (sobór trydencki) i protestancka (różokrzyżowcy i ich "generalna reforma całego świata";
g) Postęp techniczny; broń palna i rewolucyjne następstwa jej wprowadzenia w polityce i stosunkach społecznych;
h) Krytyka uniwersytetów; nauka wychodzi z zacisza gabinetów: akademie i towarzystwa naukowe;
i ) Nauka jako część kultury europejskiej;

4. Nowożytne państwo czyli triumf organizacji:
a) Teoria nowożytnego państwa (Machiavelli, Boden, Hobbes, Grotius, Locke, Monteskiusz); jej "naukowy" charakter. Merkantylizm, kameralizm;
b) Państwo jako "machina wojenna": fiskalizm monarszy i początki biurokracji;
c) Absolutyzm monarszy na Zachodzie; specyfika modelu wschodnioeuropejskiego. Problem "republik" (przykład Polski i Litwy);
d) Koscioły, nauka i sztuka w służbie państwa;
e) "Racja stanu" i zasada prymatu państwa.

Część II: Ku współczesnej Europie - Trzy rewolucje (polityczna, gospodarcza, intelektualna)

1. Schyłek :dawnego porządku" (ancien regime) i Wielka Rewolucja Francuska:
a) Oświecenie - idea postępu i doskonalenia jednostki i społeczeństwa;
b) Triumf filozofów i "rzeczpospolitej uczonych"; rola edukacji;
c) Własność, wolny rynek i społeczeństwo obywatelskie: John Locke, Adam Smith, Jan Jakub Rousseau i Benjamin Franklin.
d) Osiągniecia i rola rewolucji amerykańskiej;
e) Rewolucja Francuska i eksperyment społeczny.
f) "Wolność w cieniu gilotyny" - terror polityczny i paradoksy rewolucji;
g) Narodziny ideologii konserwatywnej;

2. Rewolucja przemysłowa w Europie i początki cywilizacji industrialnej:
a) Przemysł ciężki w Anglii i jego rola w przewrocie przemysłowym;
b) Rewolucja naukowo-techniczna XVIII i XIX w. Eksplozja demograficzna XIX stulecia;
c) Migracje: upadek kultur chłopskich i problemy alienacji;
d) Proletariat miejski: foklor wielkich miast i margines społeczny;
e) Degradacja środowiska naturalnego: problem biologiczny i etyczny;
f) Wolność i konsumpcja dla wszystkich?

3. "Złoty wiek" kultury mieszczańskiej (1815-1914):
a) "Cnoty mieszczańskie" jako ekwiwalent praw politycznych.
b) Kult małżeństwa i kryzys jego instytucji;
c) Obszary tabu w kulturze mieszczańskiej: ubóstwo, brud, cielesność, seksualizm;
d) Kultura wiktoriańskiej Anglii i Niemiec epoki biedermeieru;
e) Szlachcic mieszczaninem? Wzorce kultury mieszczańskiej na ziemiach polskich w XIX wieku;
f) Społeczne role kobiet: narodziny feminizmu.

4. Społeczeństwo otwarte i narodziny kultury masowej w Europie (koniec XIX w. - początek XXI w.)
a) Definicja kultury masowej; produkt kultury jako towar; kultura wysoka i kultura popularna; postęp edukacji oraz czas wolny jako warunki konieczne;
b) Nowe środki komunikacji międzyludzkiej: telegraf, telefon, kinematograf, płyta fonograficzna, radio, tv, internet; media elektroniczne jako nowa jakość;
c) Masowa turystyka i sport;
d) Młodzież i jej subkultury;
e) Rola kobiet na rynku kultury;
f) Rola mniejszości: religijnych, etnicznych, seksualnych;
g) Amerykanizacja kultury europejskiej; problemy standaryzacji, globalizacji ekonomicznej i kulturowej;
h) Rola kultury europejskiej w współczesnym świecie.

5. Nauka jako wiodąca dziedzina kultury XX wieku:
a) Nowoczesny paradygmat nauki; prymat fizyki i biologii;
b) Finansowanie nauki; państwo i organizacja nauki. Nauka i biznes;
c) Nauka jako gałąź gospodarki;
d) Nauka i polityka. Wolność badań naukowych i jej ewentualne ograniczenia;
e) Społeczna rola pracowników nauki;
f) Nauka w państwach Unii Europejskiej;
g) Zacofanie RP na polu nauki; konsekwencje kulturowe i polityczne;

6) "Z lotu ptaka" - regiony kultury europejskiej:
a) Historyczna rola Śródziemnomorza; jego aktualne problemy;
b) "Barbaricum" czyli północ Europy;
c) Wschód i Zachód; historyczne podziały i ich przezwyciężanie;
d) Czy i kiedy narodziła się Europa Środkowa?
e) Europa na granicy z islamem. Czy Turcja należy do Europy?
f) Pozycja kultur narodowych i lokalnych w Unii Europejskiej.