Zagadka wstecznej przyczynowości 3800-ZWP23-S
Przyczynowość wsteczna (ang. backward causality lub retrocausality) to szczególny przypadek relacji przyczynowej, w którym skutek poprzedza w czasie przyczynę. Zagadnienia dotyczące tak rozumianej przyczynowości sytuują się na pograniczu ontologii, teorii poznania i filozofii nauki (przede wszystkim filozofii fizyki), jak również mają ciekawe implikacje dotyczące takich działów filozofii, jak teoria działania, teoria decyzji, a nawet etyka. Przedmiotem systematycznego zainteresowania filozofów stała się ona począwszy od drugiej połowy lat 40-tych XX w., za sprawą m.in. prac J. Wheelera i R. Feynmana, K. Gödla i M. Dummetta. Od tego czasu w nurcie filozofii analitycznej powstało wiele prac, w których przyczynowość wsteczną rozważano zarówno od strony czysto pojęciowej, jak i pod względem jej możliwych konkretyzacji w naukach empirycznych. Sporo uwagi poświęcono np. możliwości wykorzystania tego pojęcia w analizie pewnych zagadnień pojawiających się na gruncie współczesnej fizyki, głównie ogólnej teorii względności i mechaniki kwantowej (w związku z tzw. nielokalnością). Próbowano również wykorzystać to pojęcie w analizie pewnych problemów z obszaru teorii decyzji, jak np. problem Newcomba. Toczono spory o sensowność samego pojęcia wstecznej przyczynowości, o możliwość jego uzgodnienia z fundamentalnymi zasadami fizykalnego opisu rzeczywistości, dotyczącymi zwłaszcza relacji między przyczynowością a czasoprzestrzenną strukturą świata, o jego przydatność w tłumaczeniu zjawisk z obszaru przyrody ożywionej, a nawet zjawisk społecznych i historycznych. Zwracano wreszcie uwagę na ciekawe związki przyczynowości wstecznej z zagadnieniem determinizmu i wolnej woli. Zagadnienie przyczynowości wstecznej bywało niekiedy podnoszone w kontekście rozważań nad możliwością podróży w czasie i jej domniemanymi paradoksalnymi konsekwencjami. W toku tych dyskusji wypracowano szereg szczegółowych, niekiedy bardzo wyrafinowanych rozwiązań, dotyczących rozumienia samej przyczynowości wstecznej, jak i wiele ciekawych argumentów za lub przeciwko jej sensowności i możliwości. Niezależnie od tego, czy przyczynowość wsteczna rzeczywiście wnosi coś istotnego do rozumienia świata i naszego w nim miejsca, czy też stanowi jedynie kolejny przykład ślepej uliczki, w którą zaprowadziła nas nielicząca się z empirią i zdrowym rozsądkiem spekulacja, nie ulega wątpliwości, że toczące się z udziałem wielu znakomitych filozofów i uczonych dyskusje nad tym zagadnieniem dostarczają szeregu głębokich wglądów w kwestie, których sensowności nikt raczej nie zechce podważać: naturę przyczynowości, czasoprzestrzenną strukturę świata, rozróżnienie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości i wiele innych. Celem seminarium będzie, po pierwsze, wprowadzenie słuchaczy w bogatą problematykę tych, trwających już z górą pół wieku dyskusji. Po drugie, namysł nad samym problemem, w obliczu którego stawia nas pojęcie przyczynowości wstecznej: czy coś, co dopiero zdarzy się w przyszłości, może mieć realny wpływ na to, co dzieje się teraz? Jeżeli tak, to jak daleko idącej rewizji naszego rozumienia przyczynowości, czasu i przestrzeni wymaga uwzględnienie takiej możliwości w naszym obrazie świata? Jeżeli nie, to jakiego rodzaju względy (logiczne, metafizyczne, fizyczne) stoją temu na przeszkodzie? Kolejne spotkania w ramach seminarium poświęcone będą dyskusji nad wybranymi, szczególnie reprezentatywnymi i wartościowymi pozycjami z zakresu literatury przedmiotu. Jako wprowadzenie do takiej dyskusji służyć będą referaty przygotowywane przez uczestników zajęć.
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
- zna najważniejsze sformułowania pojęcia wstecznej przyczynowości
- zna najważniejsze stanowiska wobec zagadnienia wstecznej przyczynowości;
- zna najważniejsze obszary zastosowania pojęcia wstecznej przyczynowości.
Nabyte umiejętności:
- umie analizować problemy pojawiające się na styku filozofii i nauk empirycznych;
- potrafi dostrzegać związki między problemami z różnych obszarów filozofii (ontologii, teorii poznania, teorii działania itd.)
- umie krytycznie analizować argumentację filozoficzną;
Nabyte kompetencje społeczne:
- jest otwarty na odbiegające od powszechnie przyjętych sposoby myślenia o świecie;
- umie poszukiwać nowych rozwiązań w kooperacji z innymi;
- potrafi życzliwie przyjmować argumenty innych;
Dla doktorantów:
- zna metodologię badań naukowych w obrębie nauk humanistycznych (WG_03)
- potrafi uczestniczyć w dyskursie naukowym w obrębie nauk humanistycznych (UK_03)
- jest gotowy do uznania priorytetu wiedzy w rozwiązaniu problemów badawczych, poznawczych i praktycznych, w obrębie dyscyplin humanistycznych, z zachowaniem szacunku dla standardów pracy i debaty naukowej (KK_03)
Kryteria oceniania
- aktywność w czasie zajęć (udział w dyskusji);
- przygotowany referat.
Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2 w semestrze
Literatura
- Ben-Yami, Hanoch, “The Impossibility of Backwards Causation”, The Philosophical Quarterly, 57, pp. 439-455.
- Berenda, Carlton W., “The Determination of Past by Future Events. A Discussion of the Wheeler—Feynman Absorption-Radiation Theory”, Philosophy of Science, 14 (1), 1947, pp. 13-19.
- Bernstein, Mark, “Fatalism, Tense, and Changing the Past”, Philosophical Studies, 56, pp. 175-186.
- Black, Max, “Why Cannot an Effect Precede its Cause?”, Analysis, 16, pp. 49-58
- Cramer, John G., “Generalized absorber theory and the Einstein-Podolsky-Rosen paradox”, Physical Reviev D, 22, pp. 362-376.
- Cramer, John G., “The transactional interpretation of quantum mechanics”, Review of Modern Physics, 58, pp. 647-688.
- Dowe, Phil, “Backwards Causation and the Direction of Causal Processes”, Mind, 105, pp. 227-248.
- Dummett, Michael, “Can an Effect Precede its Cause?”, Proceedings of the Aristotelian Society, 28 (Supplement), pp. 27-44.…
- Dummett, Michael, “Bringing about the Past”, Philosophical Review, 73, pp. 338-359.
- Filk, Thomas, “Temporal Non-locality”, Foundations of Physics, 43, pp. 533-547.
- Forrest, Peter, “Backward Causation in Defence of Free Will”, Mind, 374, pp. 210-217.
- Gödel, Kurt, “An example of a new type of cosmological solutions of Einstein’s field equations of gravitation” (1949), Collected Works, t. II, s. 190-199
- Gödel, Kurt, “Rotating universes in general relativity theory” (1952), Collected Works, t. II, s. 208-217.
- Lewis, David, “Counterfactual Dependence and Time’s Arrow”, Nous, 13, pp. 455-476.
- Lewis, David, “The Paradoxes of Time Travel”.
- Mackie, John Leslie, “Newcomb’s Paradox and the Direction of Causation”, Canadian Journal of Philosophy, 7, pp. 213-225.
- Maudlin, Tim, “Time-travel and Topology”.
- Merricks, Trenton, “Truth and Freedom”, The Philosophical Review, 118, pp. 29-57.
- Price, Huw, “The Philosophy and Physics of Affecting the Past”, Synthese, 61, pp. 299-323.
- Schmidt, Jan Hendrik, “Newcomb’s Paradox Realized with Backward Causation”, British Journal for the Philosophy of Science, 49, pp. 67-87.
- Tanesini, Alessandra, “Bringing about the Normative Past”, American Philosophical Quarterly, 43 (3), 2006, pp. 191-206.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: