Od stalinizmu do Warszawskiej Szkoły Historii Idei (kartka z dziejów filozofii polskiej) 3800-SWSHI25-M-OG
Wykład dotyczy wątku w dziejach myśli polskiej, rozpoczętego odgórnym narzuceniem stalinowskiej wersji marksizmu (samookreślającej się jako „marksizm-leninizm”). W toku wykładu zrekonstruowana zostanie kampania, jaką A. Schaff, L. Kołakowski, T. Kroński, B. Baczko i H. Holland skierowali w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych XX wieku przeciwko reprezentantom Szkoły Lwowsko-Warszawskiej (K. Twardowski, T. Kotarbiński, K. Ajdukiewicz), fenomenologii (R. Ingarden), niemarksistowskiej historii filozofii (W. Tatarkiewicz) i przedstawicielom myśli katolickiej. Zrekonstruowane zostaną pozycje, z jakich wychodzili „marksiści-leniniści”, ich strategie pojęciowe, argumentacyjne i erystyczne. Ponadto uwzględniony zostanie wcześniejszy (1946-1950), powiązany kontekst problemowy i osobowy, w tym: krytyczna diagnoza „marksizmu-leninizmu” pióra S. Ossowskiego oraz próby rozprawy z nią; spór o humanizm socjalistyczny; krytyka polskiej myśli lewicowej (K. Kelles-Krauza, L. Krzywickiego, E. Abramowskiego, S. Brzozowskiego). Następnie omówione zostaną: proces demontażu filozoficznego paradygmatu stalinowskiego, narodziny Warszawskiej Szkoły Historii Idei i jej dorobek (prace Kołakowskiego, Baczki, A. Walickiego, J. Szackiego, K. Pomiana), a także dalsza filozoficzna droga Kołakowskiego, Baczki i Walickiego.
Wśród szczegółowych zagadnień znajdą się m.in:
Zagadnienia wstępne: Idee „marksizmu-leninizmu” – oficjalne wykładnie materializmu historycznego i dialektycznego, leninowska wizja dziejów filozofii i Żdanow, „Materializm i empiriokrytycyzm” o pragmatyzmie i francuskim konwencjonalizmie; program stalinizacji nauki polskiej na I Kongresie Nauki Polskiej (1951), A. Schaff i czasopismo „Myśli Filozoficzna”; K. Ajdukiewicz: dwie wersje tekstu „O wolności nauki”, tekst „Zmiana i sprzeczność” a zaangażowanie „marksistów-leninistów” w problemy logiki i dialektyki; reizm i inne poglądy T. Kotarbińskiego vs. atak B. Baczki, odpowiedź Kotarbińskiego; K. Ajdukiewicz: filozofia języka oraz konwencjonalizm vs. atak A. Schaffa i L. Kołakowskiego, odpowiedź Ajdukiewicza, stanowisko I. Dąmbskiej; poglądy K. Twardowskiego, w tym teksty z „Przełomu” i wstępy do pism G. T. Fechnera vs. atak H. Hollanda, sprzeciw Kotarbińskiego; polemiki A. Schaffa z koncepcją prawdy w Szkole Lwowsko-Warszawskiej; sylwetka intelektualna T. Krońskiego: Kroński jako krytyk faszyzmu, ewolucja T. Krońskiego od sympatii dla fenomenologii do ataku na R. Ingardena; W. Tatarkiewicz: metodologia badań dziejów filozofii vs. atak T. Krońskiego i L. Kołakowskiego; L. Kołakowski jako krytyk filozofii katolickiej; stalinowskie interpretacje dziejów myśli polskiej. Wizja filozofii naukowej i stosunek do światopoglądów w Szkole Lwowsko-Warszawskiej vs. „marksistowsko-leninowska” koncepcja filozofii naukowej i światopoglądu. Historycy filozofii polskiej o stalinowskiej ofensywie ideologicznej i jej następstwach (Z. Jordan, J. Woleński, R. Kuliniak, A. Kołakowski). Demontaż paradygmatu filozofii stalinowskiej, rewizjonistyczne wersje marksizmu, dalsza droga filozoficzna Baczki i Kołakowskiego. Warszawska Szkoła Historii Idei i jej dorobek (Kołakowski, Baczko, Walicki, Szacki, Pomian). Zagadnienie metodologii Warszawskiej Szkoły Historii Idei, problem tożsamości Szkoły, ocena dorobku Szkoły w literaturze przedmiotu.
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
Osoba studiująca ma wiedzę o wybranych wątkach powojennych sporów filozoficznych w Polsce i/lub wybranych aspektach dorobku Warszawskiej Szkoły Historii Idei. Osoba studiująca rozumie zależności między kształtowaniem się idei filozoficznych a zmianami w kulturze i społeczeństwie na przykładzie powojennych losów polskiej myśli filozoficznej.
Nabyte umiejętności:
Osoba studiująca potrafi identyfikować tezy i założenia wybranych wypowiedzi i argumentacji filozoficznych z okresu powojennych sporów filozoficznych w Polsce lub w pracach, należących do spuścizny Warszawskiej Szkoły Historii Idei. Osoba studiująca potrafi określić relacje pomiędzy kształtowaniem się idei filozoficznych a procesami społecznymi i kulturalnymi na przykładzie powojennych losów polskiej myśli filozoficznej.
Nabyte kompetencje społeczne:
Osoba studiująca ma świadomość znaczenia refleksji humanistycznej i filozoficznej dla formowania się więzi społecznych.
Kryteria oceniania
Oceniana będzie praca pisemna – esej, związany bezpośrednio z tematyką wykładu.
Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2
Literatura
Wybrana literatura (informacje o innych pozycjach, w tym o literaturze przedmiotu, będą podawane w trakcie wykładu):
A. Schaff: Pojęcie i słowo, Warszawa 1946; Wstęp do teorii marksizmu: zarys materializmu dialektycznego i historycznego, Warszawa 1948; Narodziny i rozwój filozofii marksistowskiej, Warszawa 1949; Z zagadnień marksistowskiej teorii prawdy, Warszawa 1951; Zadania frontu filozoficznego w świetle uchwał I Kongresu Nauki Polskiej, „Myśl Filozoficzna” 1-2/1951; Krytyka konwencjonalistycznej koncepcji prawdy, „Myśl Współczesna” 9/1951; Poglądy filozoficzne Kazimierza Ajdukiewicza, „Myśl Filozoficzna” 1/1952; W sprawie oceny poglądów filozoficznych Kazimierza Ajdukiewicza, „Myśl Filozoficzna” 3/1953; 10 lat walki o zwycięstwo filozofii marksistowskiej w Polsce, „Myśl Filozoficzna” 3/1954; Obiektywny charakter praw historii, Warszawa 1955;
S. Ossowski, Doktryna marksistowska na tle dzisiejszej epoki, „Myśl Współczesna” 12/1947; Teoretyczne zadania marksizmu. Szkic programu, „Myśl Współczesna” 1/1948; J. Hochfeld, O znaczeniu marksizmu (artykuł dyskusyjny), „Myśl Współczesna” 4/1948; A. Schaff, Marksizm a rozwój nauki (artykuł dyskusyjny), „Myśl Współczesna” 6-7/1948, S. Ossowski, Na szlakach marksizmu, „Myśl Współczesna” 8-9/1948; S. Ossowski, Ku nowym formom życia społecznego, Warszawa 1947;
J. Strzelecki, O socjalistycznym humanizmie, „Wiedza i Życie” 4-5/1946; J. Strzelecki, Mała i wielka historia, „Płomienie” 2/1946; P. Hoffman, Sprawa człowieka, „Lewy Tor” 4/1947; J. Hochfeld, Z zagadnień socjalistycznego humanizmu, „Przegląd Socjalistyczny” 4-5/1947; A. Schaff, Dyskusja o humanizmie socjalistycznym, „Odrodzenie” 21/1947; A. Schaff, Sens dyskusji o humanizmie socjalistycznym, „Kuźnica” 33 i 34/1947; W. Wudel, Przeciw rewizjonistycznemu humanizmowi, „Przegląd Socjalistyczny” 9-12/1948;
P. Hoffman, Legenda Stanisława Brzozowskiego, „Nowe Drogi” 2/1947; B. Baczko, Prawo retrospekcji przewrotowej Kelles-Krauza, „Myśl Współczesna” 8-9/1949; A. Schaff, Kazimierz Kelles-Krauz, „Nowe Drogi” 1/1949; A. Schaff, Ludwik Krzywicki a filozofia marksistowska, „Myśl Współczesna” 8-9/1949; S. Kuziński, Teoria społeczna E. Abramowskiego, „Myśl Współczesna” 1/1950;
H. Holland, Legenda o Kazimierzu Twardowskim, „Myśl Filozoficzna” 3/1952; Ludwik Krzywicki – nieznany, Warszawa 2007
T. Kroński: rec. z: R. Ingarden, ‘Das literarische Kunstwerk’, „Przegląd Filozoficzny” 4/1933; O ‘Historii filozofii’ W. Tatarkiewicza, „Myśl Filozoficzna” 4/1952; Świat w klamrach ontologii, „Myśl Filozoficzna” 1-3/1952; Rozważania wokół Hegla, Warszawa 1960;
B. Baczko: O poglądach filozoficznych i społeczno-politycznych Tadeusza Kotarbińskiego, „Myśl Filozoficzna” 1-2/1951; Tradycje naukowego socjalizmu i zadania marksistowskiej historiografii filozoficznej [współautor: L. Kołakowski], „Myśl Filozoficzna” 4/1954; O stylu filozofowania, „Myśl Filozoficzna” 4/1956; Rousseau: Samotność i wspólnota, Warszawa 1964; Człowiek i światopoglądy, Warszawa 1965, Wyobrażenia społeczne, Warszawa 1994; Hiob, mój przyjaciel, Warszawa 2001; Rewolucja. Władza, nadzieje, rozterki, Gdańsk 2010; Światła utopii, Warszawa 2016;
L. Kołakowski: Filozofia nieinterwencji. Głos w dyskusji nad radykalnym konwencjonalizmem, „Myśl Filozoficzna” 2/1953; Szkice o filozofii katolickiej, Warszawa 1955; Pochwała niekonsekwencji. Pisma rozproszone z lat 1955-1968, t.1-3, Warszawa 1989; Światopogląd i życie codzienne, Warszawa 1958; Jednostka i nieskończoność, Warszawa 1958; Notatki o współczesnej kontrreformacji, Warszawa 1962; Świadomość religijna i więź kościelna, Warszawa 1965; Kultura i fetysze, Warszawa 1967; Obecność mitu, Warszawa 1994; Główne nurty marksizmu. Powstanie-rozwój-rozkład, Londyn 1988; Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Londyn 1984; Moje słuszne poglądy na wszystko, Kraków 1995; Habermas, Rorty, Kołakowski: stan filozofii współczesnej, oprac. J. Niżnik, Warszawa 1996; Kościół w krainie wolności i inne pisma, Kraków 2011;
A. Walicki: Osobowość a historia, Warszawa 1959; W kręgu konserwatywnej utopii, Warszawa 1964; Filozofia a mesjanizm, Warszawa 1970; Stanisław Brzozowski – drogi myśli, Warszawa 1977; Polska-Rosja-marksizm, Warszawa 1983; Spotkania z Miłoszem, Londyn 1985; Zniewolony umysł po latach, Warszawa 1993; Marksizm i skok do królestwa wolności, Warszawa 1996; Idee i ludzie. Próba autobiografii, Warszawa 2020.
J. Szacki: Historia jednego romansu, Warszawa 1958, Ojczyzna. Naród. Rewolucja, Warszawa 1962, Kontrrewolucyjne paradoksy, Warszawa 1965; Tradycja, Warszawa 1971, Utopie, Warszawa 1971; K. Pomian, Przeszłość jako przedmiot wiary, Warszawa 1968; Człowiek pośród rzeczy, Warszawa 1973.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: