Semantyka a pragmatyka: Teoria relewancji 3800-SAP123-S

W literaturze światowej ostatnio bardzo żywo dyskutowane jest zagadnienie podziału kompetencji między semantyką a pragmatyką. Spór dotyczący przebiegu granicy między tymi dwiema dziedzinami badań może wydawać się sporem czystko akademickim, dopóki nie uświadomimy sobie, że w istocie jest to spór o to, czemu przysługują warunki prawdziwości i – w konsekwencji – wartość logiczna. Nawet jeśli zgodzimy się, że nośnikami prawdziwości są sądy, to musimy jeszcze odpowiedzieć na pytanie, przez co sądy są wyrażane. Historycznie pierwszy był pogląd (obecnie nazywany „literalizmem”), zgodnie z którym sądy wyrażane są przez zdania. Oczywiście nie przez wszystkie zdania, ale przez takie, które mają określony sens i z których usunięto wszelkie okazjonalizmy (tj. wyrażenia takie, jak „ja”, „tutaj” i „to”), wieloznaczności i nieostrości. Po usunięciu takich »defektów« otrzymujemy zdania wieczne, którym można »raz na zawsze« przypisać określoną wartość logiczną. Stopniowo dostrzegano jednak, że – po pierwsze – okazjonalność jest raczej zaletą niż wadą języka naturalnego, a – po drugie – nie da się jej zupełnie z języka wyeliminować. Zaczęto zatem odchodzić od literalizmu na rzecz konwencjonalizmu – poglądu, który w większym stopniu docenia nieredukowalność zależności kontekstowej wyrażeń, ale wpływ kontekstu dopuszczał tylko tam, gdzie wyraźnie wskazują na to reguły językowe. Następnym krokiem było przejście na pozycje synkretyczne, które wyraźnie oddzielają dwa rodzaje treści wiązane ze zdaniem: treść zdania (sąd minimalny) oraz treść komunikowaną. Sądem minimalnym wyrażanym przez zdanie „Zamówiłem kawę” jest sąd Zamówiłem kawę, natomiast sądem komunikowanym przez to zdanie wypowiedziane w kawiarni jest na przykład Zamówiłem filiżankę kawy (a nie na przykład worek czy kroplę kawy). Kontekstualiści idą jeszcze dalej i twierdzą, że pojęcie sądu minimalnego jest teoretycznie bezwartościowe. Zdania jako takie w ogóle nie wyrażają sądów – nie są ani prawdziwe, ani fałszywe. Warunki prawdziwości posiadają tylko wypowiedzi – zdania wypowiedziane w konkretnych okolicznościach, bowiem tylko w kontekście konkretnego aktu mowy zdanie ma wystarczająco określoną treść. Bez informacji dotyczącej aktu mowy, w którym zdanie zostało użyte, nie jesteśmy w stanie orzec, czy zdanie to jest prawdziwe. Jest ono zbyt niedookreślone, żeby można mu było przypisać jednoznaczną wartość logiczną. Kontekstualiści twierdzą zatem, że tylko konkretne wypowiedzenia zdań mają wartość logiczną. Żeby tę wartość określić musimy najpierw zinterpretować zdanie pragmatycznie – bez takiej interpretacji zdanie nie wyraża żadnego sądu (nawet minimalnego sądu semantycznego). Warunki prawdziwości determinowane są w trakcie procesów pragmatycznych, a niesemantycznych. Dlatego kontekstualiści proponują zastąpienie semantyki pragmatyką warunków prawdziwości (truth-conditional pragmatics). Jeszcze dalej idą relatywiści, którzy dodatkowo proponują zrelatywizowanie warunków prawdziwości do kontekstu oceny.