Romantyzm, rewolucja, Schelling – polska filozofia spekulatywna u progu Wiosny Ludów 3800-RRS22-S-OG

Lata 30ste i 40ste XIX wieku są momentem rozkwitu filozofii polskiej. Występują wówczas trzej samodzielni filozofowie – Bronisław Trentowski, Karol Libelt i August Cieszkowski, przedstawiający własne projekty systemowe. Równolegle, w kręgach emigracji paryskiej, formułowane są radykalne diagnozy dotyczące natury polskości (Mochnacki, Lelewel), rewolucyjne programy społeczne (Towarzystwo Demokratyczne Polskie, Gromady Ludu Polskiego) i wreszcie – głębokie rozpoznania kryzysu i możliwego odrodzenia chrześcijaństwa (Mickiewicz, Słowacki, Krasiński).
Ten rozkwit nie jest przypadkowy. Najważniejsi ówcześni filozofowie – nie tylko polscy – żyją w poczuciu, że świat, w którym się wychowali, właśnie się rozpada; i trzeba na ten rozpad znaleźć jakąś polityczną, filozoficzną i religijną odpowiedź. Niemcy i Francuzi widzą niestabilność porządku Wiedeńskiego i pierwsze zwiastuny nadchodzącej rewolucji. Polacy doświadczyli właśnie ostatecznego upadku Królestwa Polskiego, zlikwidowanego przez Rosjan po klęsce powstania, i oczekują przyszłej, zwycięskiej, insurekcji. Kryzys nie dotyczy jednak tylko wymiaru politycznego i społecznego, lecz także – a nawet przede wszystkim – porządku duchowego. Wszyscy filozofowie polscy tamtego okresu mają poczucie kryzysu chrześcijaństwa i całej kultury tradycyjnej, i na różne sposoby szukają dróg wyjścia z tego kryzysu. Ich odpowiedzi są zaskakująco radykalne – Trentowski na przykład domaga się powrotu do archaicznej religii Słowian.
Wszystkie te odpowiedzi są jednak przede wszystkim odpowiedziami filozoficznymi. Mają kształt zamkniętych systemów spekulatywnych, skonstruowanych w duchu Schellinga i Hegla. Jeśli więc – a tak się wydaje – lata 30ste i 40ste XIX stulecia są chwilą, w której wyłania się nasza epoka, momentem emergencji języków i problemów nowoczesności, wobec tego tamte odpowiedzi, przez swą ogólność i abstrakcyjność właśnie, wciąż mogą być dla nas inspirujące.
Chcemy zatem przeczytać polską filozofię epoki rewolucyjnej – obejmującej okres pomiędzy powstaniem listopadowym i rewolucją lipcową a Wiosną Ludów – w porządku naraz historycznym (omawiając faktyczny porządek jej powstawania) i systematycznym (konfrontując ją z podstawowymi pytaniami filozofii i naszą aktualną wiedzą).
Zajęcia będą rozpadać się na dwie części: w pierwszej skoncentrujemy się na spekulatywnej filozofii niemieckiej – rekonstruując jej pytania i spektrum problemowe – żeby następnie przejść do filozofii polskiej. Pokażemy zasadniczą rolę Schellinga, którego filozofia Natury, romantyczny spinozjanizm, jest punktem odniesienia i inspiracją zarówno dla Trentowskiego, jak i Cieszkowskiego.
W trakcie zajęć omówimy następujące zagadnienia:
1) czym są religia, mitologia i objawienie? Jaki jest stosunek rozumu do religii? Jaki jest stosunek natury do religii (czy religia jest, czy nie jest fenomenem naturalnym)?;
2) czym jest historia? Czy istnieje postęp w historii?;
3) czym jest indywiduum psychologiczne? Na czym polega podmiotowość człowieka?;
4) czym jest wolność?;
5) jaki jest stosunek języka do rzeczywistości? Czy język filozofii (język rozumu) jest językiem uniwersalnym?;
6) czym jest czyn? Jaki jest jego stosunek do filozofii oraz do myślenia spekulatywnego?
7) czym jest polityka? Czym jest społeczeństwo? Jakie zadania w stosunku do nich realizuje poznanie filozoficzne?

Rodzaj przedmiotu

seminaria monograficzne
ogólnouniwersyteckie

Tryb prowadzenia

w sali

Efekty kształcenia

Nabyta wiedza:
- student/studentka ma uporządkowaną wiedzę na temat kluczowych zagadnień dotyczących filozofii Hegla i Schellinga oraz najważniejszych zjawisk występujących w filozofii niemieckiej i polskiej w latach trzydziestych i czterdziestych XIX wieku;
- student/studentka zna teksty, które odegrały szczególnie istotną rolę w rozwoju idealizmu niemieckiego, lewicy heglowskiej oraz polskiej filozofii spekulatywnej okresu międzypowstaniowego.

Nabyte umiejętności:
- student/studentka potrafi analizować teksty filozoficzne;
- student/studentka potrafi prowadzić dyskusję na tematy filozoficzne i wykorzystuje podczas niej wiedzę dotyczącą idealizmu niemieckiego oraz dziejów filozofii polskiej i niemieckiej w latach trzydziestych i czterdziestych XIX wieku;
- student/studentka wykrywa zależności między kształtowaniem się idei filozoficznych a procesami społecznymi i kulturowymi.

Nabyte kompetencje społeczne:
- student/studentka wykorzystuje w rozmowie strategie argumentacyjne poznane dzięki analizie tekstów filozoficznych;
- student/studentka ma świadomość znaczenia refleksji humanistycznej i filozoficznej dla formowania się więzi i wyobrażeń społecznych.

Kryteria oceniania

Ocena zostanie wystawiona na podstawie aktywności podczas zajęć oraz przygotowanego referatu lub pracy zaliczeniowej na temat związany z problematyką seminarium i ustalony z prowadzącymi.

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 1 w semestrze.

Literatura

1. Schelling, F.W. von, System idealizmu transcendentalnego. O historii nowszej filozofii (z wykładów monachijskich), przeł. K. Krzemieniowa, Warszawa 1979.
2. Schelling, F.W. von, Światowieki, ułamek z roku 1815, przeł. W. Rymkiewicz, Warszawa 2007.
3. Schelling, F.W. von, Światowieki, ułamek z roku 1811, przeł. W. Rymkiewicz, w: „Kronos” 2/2018.
4. Schelling, F.W. von, Historyczno-krytyczne wprowadzenie do filozofii mitologii, Filozofia Objawienia, przeł. W. Rymkiewicz, w: „Kronos” 1-2/2009.
5. Schelling, F.W. von, Filozofia objawienia: ujęcie pierwotne, t. I, przeł. K. Krzemieniowa, Warszawa 2002.
6. Hess, M., Triarchia europejska, w: M. Hess, Pisma filozoficzne 1841–1850, przeł. M. Kurecka, W. Wirpsza, Warszawa 1963.
7. Lewica heglowska. Wybór tekstów, w: Ryszard Panasiuk, Lewica heglowska, Warszawa 1969.
8. Cieszkowski, August hr., Bóg i palingeneza, w: A. Cieszkowski, Prolegomena do historiozofii, Bóg i palingeneza oraz mniejsze pisma filozoficzne z lat 1838–1842, Warszawa 1972.
9. Cieszkowski, August hr., Ojcze nasz, t. 1–3, Poznań 1922–1923.
10. Hoene-Wroński, Józef Maria, Wybór tekstów, w: Adam Sikora, Hoene-Wroński, Warszawa 1995.
11. „Wskrzesić Polskę, zbawić świat”: antologia chrześcijańskiej myśli społeczno-radykalnej 1831–1864, red. D. Kalbarczyk, Warszawa 1981.
12. Mickiewicz, A., Dzieła, t. VIII–XI: Literatura słowiańska. Kurs I–IV, Warszawa 1997–1998.
13. Trentowski, Bronisław, Stosunek filozofii do cybernetyki oraz wybór pism filozoficznych z lat 1842–1845, Warszawa 1974.
14. Trentowski, Bronisław, Myślini (nowa redakcja, wydruk komputerowy).
15. Trentowski, Bronisław, Bożyca (edycja rękopisu, wydruk komputerowy).
16. Libelt, Karol, Samowładztwo rozumu i objawy filozofii słowiańskiej, Warszawa 1967.
17. Libelt, Karol, System umnictwa czyli filozofii umysłowej, t. 1–2 (nowa redakcja, wydruk komputerowy).

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3800-RRS22-S-OG w USOSweb