Modernistyczna filozofia religii 3800-NZ-M2-25
Wykład będzie prezentacją niektórych filozoficznych ujęć relacji między nauką i religią, zagadnienia doświadczeń religijnych/mistycznych oraz uzasadnień prawa do wiary w Boga, sformułowanych na przełomie XIX i XX wieku przez autorów zagranicznych oraz polskich. W okresie modernizmu chętnie odrzucano dziewiętnastowieczne podejście do fenomenu religii - w wersji kościelnej ortodoksji, w postaci ujęć charakterystycznych dla szeroko rozumianego pozytywizmu i w formie rozwiązań, charakterystycznych dla ówczesnej metafizyki indukcyjnej. Hasłu powrotu do św. Tomasza oraz tendencjom „mediewalistycznym” przeciwstawiano propozycje, określane zbiorczym mianem modernizmu katolickiego. Scjentystycznemu agnostycyzmowi przeciwstawiano prawo do wiary. Rozwiązania monistyczne oraz dziewiętnastowieczne próby budowania metafizyki indukcyjnej, włączającej potrzeby religijne, odrzucano jako arbitralne konstrukcje lub prezentowano nowe fakty naukowe, możliwe do połączenia z wiarą w istnienie Boga – z obszaru psychologii podświadomości. Odrzucano racjonalistyczną metafizykę, by uzasadniać irracjonalną wiarę bądź budowano nową metafizykę, w ramach której kreowano nowy obraz Boga. Szukano ram poznawczych, tłumaczących doświadczenia religijne. Spierano się o kulturowy i indywidualny wymiar przekonań religijnych, pytano o wiarę i niewiarę człowieka nowoczesnego. Podnoszono kwestię potencjału religijnego filozofii Bergsona, podejmowano zagadnienie istnienia oraz natury Boga w filozofii pragmatyzmu.
Na wykładzie poruszone zostaną m. in. następujące zagadnienia:
- Filozofia religii drugiej połowy XIX wieku jako negatywny punkt odniesienia: Agnostycyzm i jego odmiany (agnostycyzm scjentystyczny – T. Huxley, W. K. Clifford vs. agnostycyzm antyscjentystyczny); metafizyka indukcyjna a religia; monizm E. Haeckla jako „węzeł między nauką a wiarą”; ateizm epoki pozytywizmu; odrodzenie tomizmu.
- Filozofia i psychologia religii Williama Jamesa (spór z Williamem K. Cliffordem i „wola wiary”, koncepcja doświadczenia religijnego, zastosowanie pragmatycznej koncepcji prawdy do przekonań religijnych, Bóg w pluralistycznym wszechświecie). Bóg w świetle humanizmu Ferdinanda C.S. Schillera. Bóg i chrześcijaństwo w koncepcji Johna Deweya.
- Podświadomość a stany mistyczne, metafizyka doświadczalna i koncepcja Boga w myśli Edwarda Abramowskiego. Abramowski a James.
- John H. Newman: „logika wiary” oraz koncepcja rozwoju doktryny chrześcijańskiej. Modernizm katolicki Alfreda Loisy: spór o istotę i zmienność chrześcijaństwa.
- Stanisław Brzozowski i religia: ewolucja poglądów Brzozowskiego na problematykę religijną i katolicyzm (od przyjęcia diagnoz E. Durkheima do drugiej wersji filozofii pracy). Filozofia pracy a religia. Brzozowski a ateizm i wolnomyślicielstwo. Brzozowski a Newman. Brzozowski a Loisy. Brzozowski a Kantowska koncepcja religii w obrębie samego rozumu. Brzozowski a James. Dawne i współczesne interpretacje „zwrotu religijnego” Brzozowskiego.
- Modernizm katolicki George’a Tyrrella, Eduarda LeRoy i Maurice’a Blondela: problem nowoczesnego uzasadniania przekonań religijnych; symbolizm w nauce i w religii; zagadnienie sumienia; Blondelowska filozofia działania.
- Mariana Zdziechowskiego koncepcja związków pomiędzy chrześcijaństwem, pesymizmem i romantyzmem. Zdziechowski o religijnym potencjale myśli Schopenhauera. Zdziechowski a Newman. Zdziechowski a modernizm katolicki Tyrrella i Blondela. Indie w myśli religijnej Zdziechowskiego.
- Marian Massonius, czyli agnostycyzm epoki modernizmu katolickiego. Pozytywistyczny nowokrytycyzm Massoniusa a prawo do wiary religijnej: agnostycyzm H. Spencera a idea granic poznania; wiara w nauce a wiara religijna; polemika z metafizyką indukcyjną, monizmem i tomizmem. Problem teodycei: korespondencja Massoniusa ze Zdziechowskim.
- Potencjał religijny filozofii H. Bergsona. Jan W. Dawid: od monizmu Haeckla do rozważań o religii i mistyce. Bergson a chrześcijaństwo w ujęciu J. W. Dawida.
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
Osoba studiująca ma uporządkowaną wiedzę o wybranych stanowiskach z zakresu filozofii religii przełomu XIX i XX wieku; zna podstawowe metody badawcze i strategie argumentacyjne stosowane przez wybranych przedstawicieli epoki modernizmu w obszarze refleksji nad doświadczeniem religijnym i wiarą religijną.
Nabyte umiejętności:
Osoba studiująca wykrywa zależności między kształtowaniem się idei filozoficznych a procesami społecznymi i kulturowymi.
Nabyte kompetencje społeczne:
Osoba studiująca ma świadomość znaczenia refleksji humanistycznej i filozoficznej dla formowania się więzi społecznych.
Kryteria oceniania
Oceniana będzie praca pisemna – esej, dotyczący omawianego na wykładzie autora bądź zagadnienia.
Literatura
Wybrana literatura podmiotowa:
W. K. Clifford, Lectures and Essays, London 1879; W. James, Prawo do wiary, przeł. A. Grobler, Warszawa 1996, W. James, Doświadczenia religijne, przeł. J. Hempel, Kraków 2001, W. James, Pragmatyzm. Nowe imię paru starych stylów myślenia, przeł. M. Szczubiałka, Warszawa 1998; W. James, Filozofia wszechświata, przeł. W. Witwicki, Lwów 1911; Z wybranych problemów filozofii. Początek wprowadzenia do filozofii, przeł. M. Filipczuk, Kraków 2004; F. C. S. Schiller, Riddles of the Sphinx, New York 1968, F. C. S. Schiller, Studies in Humanism, New York 1969; J. Dewey, Christianity and Democracy w: J. Dewey, The Early Works, Carbondale 1969; J. Dewey, A Common Faith w: J. Dewey, The Later Works, Carbondale and Edwardsville 1989, t. 9; E. Abramowski, Źródła podświadomości i jej przejawy, w: tegoż, Pisma filozoficzno-psychologiczne, red. A. Dziedzic, Warszawa 2016, E. Abramowski, Metafizyka doświadczalna i inne pisma, Warszawa 1980, E. Abramowski, Kwestionariusz do zbierania danych dotyczących psychologii modlitwy, Modlitwa jako zjawisko kryptomnezji, „Przegląd Filozoficzny”, 1912; J. H. Newman, O rozwoju doktryny chrześcijańskiej, przeł. J. Zielińska, Warszawa 1957, J. H. Newman, Logika wiary, przeł. P. Boharczyk, Warszawa 1989, J. H. Newman, Apologia pro vita sua, przeł. S. Gąsiorowski, Warszawa 2009; A. Harnack, O istocie chrześcijaństwa; A. Loisy, The Gospel and the Church, London 1909; M. Blondel, Action (1893): Essay on a Critique of Life and a Science of Practice, Notre Dame 2004; S. Brzozowski, Idee, Kraków 1990; S. Brzozowski, Legenda Młode Polski, Kraków 2001, S. Brzozowski, przedmowa w: J. H. Newman, Przyświadczenia wiary, Warszawa 1915; S. Brzozowski, Listy t. 2, Kraków 1970, S. Brzozowski, Pamiętnik, Warszawa 2000; G. Tyrrell, Through Scylla and Charybdis: or, The Old Theology and the New, London 1907, G. Tyrrell, Medievalism: A Reply to Cardinal Mercier, London 1908, G. Tyrrell, The Church and the Future, London 1910, Christianity at the Cross-Roads, London 1910; E. Le Roy, What is A Dogma?, London 1918; M. Zdziechowski, Pesymizm, romantyzm i podstawy chrześcijaństwa, t. 1 i 2, Kraków 1914; Listy M. Blondela do M. Zdziechowskiego, „Logos i Ethos” nr 2/1993, s. 157-167; H. Spencer, System filozofii syntetycznej t. 1: Pierwsze zasady, Warszawa 1886; M. Massonius, Pisma filozoficzne, red. i przedmowa A. Dziedzic, Warszawa 2024; M. Massonius, Rozum w obliczu tajemnicy. Listy do Mariana Zdziechowskiego, „Znak” 345/1983, ss. 1195-1196 oraz Dwa listy do Mariana Zdziechowskiego, „Kronos” 3/2014; J. W. Dawid, Psychologia religii, Warszawa 1933, J. W. Dawid, Ostatnie myśli i wyznania, Warszawa 1935.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: