Marksizm bez dogmatu 3800-MD22-S-OG

Tematem seminarium będzie filozofia Karola Marksa i jej recepcja w Polsce po II wojnie światowej. Podstawą do dyskusji będzie książka przygotowana pod red. J. Hołówki i B. Dziobkowskiego: „Marksizm: nadzieje i rozczarowania” (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2017). Poszczególne spotkania ułożone będą w porządku wyznaczonym przez teść książki i dotyczyć będą czterech zasadniczych kwestii: 1. Perspektywy marksizmu kiedyś i dziś (rozdz. 1-6); 2. Dyskusyjne zagadnienia dotyczące rozumienia filozofii Marksa (rozdz. 7-12); 3. Rozmaite warianty rozumienia filozofii Marksa (rozdz. 13-19); Autorzy oferujący szczególnie interesującą interpretację Marksa (rozdz. 20-25). Uczestnicy seminarium będą poproszeni o przygotowanie referatów z wybranego rozdziału. Na treść referatu będą się składać głów1)nie cytaty z książki (10-15 fragmentów) uzupełnione komentarzami referenta. Krótka dyskusja będzie możliwa po każdym cytacie budzącym ciekawość lub żywe uczucia. Wybór tematów zostanie dokonany na pierwszym spotkaniu. Podczas dwóch pierwszych spotkań referować będzie prowadzący (J. Hołówka).

Seminarium to odwołuje się do książki, która ma 25 rozdziałów zawierających rozważania z filozofii, socjologii, literatury zaangażowanej społecznie, historii i polityki. Nie jest to ani apologia, ani programowa krytyka marksizmu, tylko jego omówienie. W istocie, nie jest nawet pewne, naszym zdaniem, czy marksizm był teorią w jakimkolwiek ścisłym sensie. Jak we Wprowadzeniu pisze B. Dziobkowski, marksizm to raczej „program badawczy” niż teoria, czyli raczej swoiste połączenie wyjściowych, ogólnych twierdzeń i nawiązujących do nich zadań do rozwiązania. Tak „program badawczy” rozumiał Imre Lakatos. W jego ujęciu program badawczy opiera się na prostych, ale niezbyt precyzyjnie sformułowanych założeniach i ma jakieś powiązane z nimi charakterystyczne twierdzenia. Wiążąc je razem proponuje raczej nową perspektywę rozumienia pewnych problemów niż ich rozwiązanie. Dla Lakatosa program badawczy nie jest gotowym opisem rzeczywistości, tylko charakterystycznym i może tymczasowym połączeniem ogólnych ustaleń i oczekiwanych wniosków. Te połączenia mogą być warunkowe, a użyte sformułowania mogą podlegać przeformułowaniu. Marksizm można ogólnie charakteryzować jako jakieś powiązanie założeń o walce klas, prymacie zjawisk ekonomicznych wobec świadomości społecznej i działań politycznych, klasowym charakterze relacji międzyludzkich. Wnioski praktyczne to to nieuchronność wyzysku towarzyszącego rozdziałowi kapitału i siły roboczej, zaślepienie ideologiczne wszystkich klas społecznych, nieskuteczność perswazji moralizatorskich, tendencyjność rozwiązań prawnych, zatarcie granic między nauką i ideologią. Analiza powiazań miedzy założeniami i wnioskami pozwala modyfikować i jedne i drugie. Praktyczne konsekwencje są trudne do przewidzenia. Czasem jednak – i to już jest naiwnością – przyjmowane są jako treść teorii.