Wstęp do językoznawstwa ogólnego 3800-KOG-WJO
Celem wykładu jest zapoznanie studentów z głównymi problemami językoznawstwa ogólnego oraz przygotowanie ich do studiowania (samodzielnego i pod kierunkiem nauczycieli akademickich) innych dyscyplin lingwistycznych.
„Wstęp do językoznawstwa” jest więc pomyślany jako przedmiot propedeutyczny. Chodzi w nim nie tylko o dostarczenie studentom pewnej porcji wiedzy na temat budowy języka oraz sposobów jego używania, lecz także zapoznanie ich z głównymi narzędziami i metodami współczesnej lingwistyki, wdrożenie do samodzielnej, twórczej lektury tekstów naukowych, pomoc w opanowaniu językoznawczego żargonu. Ważnym zadaniem tego przedmiotu jest również wyrównanie poziomu słuchaczy, którzy przychodzą z różnych środowisk, różnych szkół i dla których te zajęcia będą stanowiły być może pierwszą okazję do zetknięcia się z trudnymi, bo abstrakcyjnymi problemami lingwistycznymi.
Uwaga zostanie ześrodkowana na usytuowaniu wyrażeń języka naturalnego wśród innych zjawisk o charakterze semiotycznym, a następnie uchwyceniu istoty mechanizmu mowy (langage) oraz opisie struktury i funkcjonowania systemu językowego (langue) w relacji do jego zastosowań (parole). Przedmiotem szczegółowych rozważań staną się dwie podstawowe klasy jednostek języka: jednostki leksykalne (składające się na słownik) oraz jednostki operacyjne (konstytuujące gramatykę danego systemu). Charakterystyce poddane będą podstawowe produkty podwójnego rozczłonkowania języka składające się na jego podsystemy, a więc z jednej strony podsystem elementów unilateralnych (fonologiczny), z drugiej zaś podsystemy wyrażeń bilateralnych (morfologiczny, leksykalny i składniowy).
Szacowana liczba godzin, które student powinien przeznaczyć na osiągnięcie efektów uczenia się: 30h (wykład) + 45h pracy własnej.
Zakres poszczególnych tematów
1. Miejsce językoznawstwa wśród innych nauk.
2. Wyrażenia języka naturalnego na tle pozostałych rodzajów znaków.
3. Istota znaku językowego. Podstawowe cechy wyrażeń językowych.
4. Mowa a pismo. Typy pisma.
5. Język (langue) i wypowiedź (parole) wśród faktów mowy (langage). Różne poziomy abstrakcji w opisie zjawisk mowy.
6. Aspekty badań lingwistycznych. Językoznawstwo wewnętrzne i zewnętrzne. Językoznawstwo statyczne (synchroniczne) i ewolucyjne (diachroniczne).
7. Czym jest język? Istota opozycji w języku. Opozycje fonologiczne, gramatyczne i leksykalne. Podstawowe cechy języka.
8. Dwuklasowość języka: jednostki słownikowe i operacyjne..
9. Podwójne rozczłonkowanie języka. Elementy znaczące (morfemy) i nieznaczące (fonemy). Typy morfemów i ich funkcje.
9. Typologia języków ze względu na wyposażenie w morfemy fleksyjne: języki izolujące i syntetyczne, fleksyjne i aglutynacyjne.
10. Problemy segmentacji tekstu. Procedury wyodrębniania jednostek języka. Rola układów proporcjonalnych.
11. Podziały wyrazów na części mowy (kryteria, problemy, pytania).
12. Słownictwo jako system. Podstawowe relacje semantyczne: synonimia, antonimia, konwersja, hiponimia.
13. Funkcje języka wg modeli K. Bühlera i R. Jakobsona.
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
zdaje sobie sprawę z usytuowania wyrażeń języka naturalnego w świecie znaków [K_W03, K_W06, K_W10]
- zna podstawowe pojęcia, definicje i kategorie z zakresu językoznawstwa ogólnego [K_W01, K_W02, K_W10]
- rozumie, czym jest język naturalny, jakie są jego cechy charakterystyczne, funkcje i podsystemy [K_W10]
- wie, jakie są główne aspekty badań lingwistycznych [K_W04, K_W05, K_W06, K_W10, K_W21]
Nabyte umiejętności:
- czyta i analizuje teksty lingwistyczne [K_U02, K_U05, K_U19]
- podejmuje próby samodzielnej analizy materiału językowego [K_U01, K_U02, K_U03, K_U04]
- umie usytuować językoznawstwo wśród innych dyscyplin naukowych; [K_U01, K_W03]
- dostrzega różnice między systemem języka, a jego użyciem [K_U01]
Nabyte kompetencje społeczne:
- umiejętność uważnego, aktywnego słuchania innych [K_K02]
- umiejętność śledzenia toku myślenia innych osób [K_K02]
- umiejętność selekcjonowania i porządkowania informacji uzyskanych w procesie komunikacji [K_K07]
- umiejętność jasnego komunikowania trudnych i abstrakcyjnych zagadnień. [K_K07, K_K08]
Kryteria oceniania
a) Metody weryfikacji efektów uczenia się:
egzamin pisemny sprawdzający: - znajomość podstawowej terminologii lingwistycznej; wiedzę na temat głównych cech języka naturalnego i jego podsystemów; znajomość podstawowych narzędzi analitycznych wykorzystywanych w analizie wyrażeń językowych; umiejętność analizowania materiału empirycznego w zakresie określonym programem wykładu; umiejętność analizowania problemów lingwistycznych i prezentowania na piśmie, w zdyscyplinowanej formie wyników swoich rozumowań.
b) Składowe oceny końcowej i ich waga: egzamin 100%.
c) W wypadku egzaminu – czy przystąpienie do egzaminu w terminie zerowym powoduje utratę prawa do przystąpienia do egzaminy w głównej sesji egzaminacyjnej: tak
d) Semestralna liczba dopuszczalnych nieobecności zajęciach oraz w wypadkach, których to dotyczy, sposoby ich zaliczania: 2
e) Skala ocen: 5! – 95% pkt., 5 (bdb.) – od 90%, 4+ (db. plus) – od 82%, 4 (db.) – od 75%, 3+ (dst. plus) - od 68%, 3 – (dst.) od 60%, 2 – (ndst.) mniej niż 60%)
f) Warunki dopuszczenia do poprawy: brak możliwości poprawiania oceny pozytywnej.
Literatura
- Bogusławski A., 1976, O zasadach rejestracji jednostek języka, "Poradnik Językowy" 1976 / 8, s. 356-364.
- Bühler K., 1934, Teoria języka, przeł. J. Koźbiał, Uniwersitas, Kraków 2004.
- Danielewiczowa M., 2016, Dosięgnąć przedmiotu. Rzecz o Ferdynandzie de Saussurze, Wyd. UW, Warszawa.
- Jakobson R., 1960, Poetyka w świetle językoznawstwa, przeł. K. Pomorska, [w:] „Pamiętnik Literacki” 1960 z. 2, s. 431-444, lub [w:] tegoż: W poszukiwaniu istoty języka, t. 2, PIW, Warszawa 1989, s. 23-36.
- Grzegorczykowa R., 2007, Wstęp do językoznawstwa, PWN, Warszawa.
- Hjelmslev L., 1979, [1943] , „Langue” i „parole” oraz Prolegomena do teorii języka, [w:] Językoznawstwo strukturalne, red. H. Kurkowska, A. - Weinsberg, Warszawa: PWN.
- Hockett Ch., 1979, Zagadnienie uniwersaliów w języku, [w:] Językoznawstwo strukturalne, red. A. Weinsberg, H. Kurkowska, Warszawa: PWN.
- Lachur Cz., 2004, Zarys językoznawstwa ogólnego, Wydawnictwa Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
- Lyons J., 1975, Wstęp do językoznawstwa, PWN, Warszawa.
- Martinet A., 1960, [Podwójne rozczłonkowanie języka], [w:] Semiotyka dziś i wczoraj, red. L. Koj, J. Pelc, Ossolineum, Wrocław 1991.
- Polański K. red., 1999, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław: Ossolineum.
- de Saussure F., (1916), Kurs językoznawstwa ogólnego, przeł. K. Kasprzyk, Warszawa 1991: PWN, Wstęp: rozdz. 3-6; Cz. I (Zasady ogólne): rozdz. 1-2; Cz. II: rozdz. 1-5.
- de Saussure F., 2004, Szkice z językoznawstwa ogólnego, przekł. M. Danielewiczowa, Warszawa 2004: Wyd. Dialog, Przedmowa do wydania polskiego, z cz. „O dwoistej naturze języka” p. 1, 2a, 2b, 2e, 3a, 3f, 6c, 24-27, 29a, z cz. „Dokumenty dawne” trzy wykłady genewskie, s. 142-167.
- Wierzbicka A., 1967, O języku dla wszystkich, PWN, Warszawa.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: