Filozoficzne problemy nauk prawnych (instytucje) – kara 3800-FPNP22-K-OG

Czym są filozoficzne problemy nauk prawnych?

Filozofia prawa, jako filozofia o prawie, problematyzuje swój przedmiot, a zatem czyni swoim zadaniem – m. in. – odpowiedź na pytania o naturę zjawiska, jakim jest prawo, a także o warunki i wymogi refleksji filozoficznej i naukowej nad prawem. Odpowiedzi na te pytania mogą być udzielane z różnych stanowisk metodycznych; podczas tych zajęć chcielibyśmy przedstawić stanowiska źródłowo filozoficzne, zewnętrzne wobec nauk prawnych i nauk empirycznych. Jednym z kluczowych problemów filozofii prawa w tym rozumieniu jest natura różnego rodzaju instytucji. Podczas zajęć w semestrze letnim 2022-2023 chcielibyśmy skupić się na pojęciu kary w ujęciu nowożytnym i współczesnym, stanowiącym przedmiot zainteresowania filozofów reprezentujących skrajnie odmienne stanowiska. Taka formuła zajęć pozwoli nie tylko zastanowić się nad samą naturą instytucji kary, ale będzie również stanowić okazję do przyjrzenia się, w jaki sposób dane zjawisko może być rozpatrywane z wykorzystaniem zróżnicowanych metod i stylów filozoficznych.

Dlaczego warto się o tym uczyć?

Wskazane wyżej problemy stanowią jedne z najważniejszych zarówno z punktu widzenia filozofii prawa, jak i nauk prawnych, a także dyscyplin pokrewnych, takich jak filozofia społeczna, filozofia polityki, filozofia kultury, filozofia nauki etc., oraz nauk szczegółowych (socjologii, politologii, kulturoznawstwa, antropologii, metodologii nauk etc.). Są one wciąż podejmowane w filozofii czasów najnowszych (od końca XVIII w.), nie tracąc na aktualności, a zyskując na głębi i szerokości ujęcia.

Jak będą przebiegały zajęcia?

Każde ze spotkań będzie miało postać konwersatorium. Prowadzący (lub jeden z nich) będą wprowadzali uczestników zajęć w temat spotkania, aby następnie otworzyć dyskusję nt. wybranego (na podstawie rozmów z uczestnikami), zapowiedzianego i udostępnionego wcześniej tekstu, w której prowadzący będą pełnić funkcję moderatorów oraz – w razie potrzeby – uzupełniać lub korygować odpowiedzi albo naprowadzać uczestników na warte uwzględnienia aspekty podnoszonych problemów.
Lektury będą wybierane w trakcie trwania zajęć i będą dobierane do oczekiwań uczestników (w wielu przypadkach po konsultacji z nimi) oraz problemów, które będą wyłaniać się w trakcie kolejnych dyskusji. Będą one jednak mieścić się w zakresach tematycznych przedstawionych w poniższym planie. Bibliografia przedstawiona niżej nie stanowi ostatecznej obowiązkowej listy lektur.
Plan zajęć podzielony jest – modelowo – na 15 spotkań, lecz jeśli okaże się, że semestr okaże się niestandardowo długi lub krótki, liczba spotkań zostanie odpowiednio zmniejszona lub zwiększona.

Czym jest filozofia kary?

Filozofia kary to teoria zarówno tego, czy, za co i jak należy ludzi karać, jak i tego, jak sposób karania świadczy o nas samych. Oba pola problemowe mają swoją podstawę w pytaniu dlaczego karzemy niektórych spośród nas. Tym podstawowym pytaniom przyjrzymy się, omawiając wybrane dzieła wielkich filozofów, teksty problemowe oraz twory kultury.

Bloki tematyczne:

1) Zarys teorii kary a zagadnienia filozoficzne. Czym jest kara kryminalna? Kara w prawie: administracyjnym, cywilnym, karnym, konstytucyjnym. Problem uzasadnienia – aspekty prawne i moralne. Podstawowe koncepcje racjonalizacji kary. Sprawiedliwość retrybutywna. Ujęcia konsekwencjalistyczne. Komunikacyjna koncepcja kary. Czy mamy alternatywę wobec karania?

2) Kara a władza. Rola państwa w wymierzaniu sprawiedliwości. Funkcja kary a przekształcenia form władzy (Foucault). Posłuszeństwo wobec prawa a świadomość sankcji. Refleksja psychoanalityczna i prawo jako warunek konstytuowania podmiotowości (Legendre). Czy możemy wyobrazić sobie prawo bez kary?

3) Kara a poczucie sprawiedliwości – czym ono jest i jaką pełni funkcję w społeczeństwie? Klasyczne ujęcia filozoficzne (Rousseau, Kant), psychologiczne (Kohlberg) oraz politologiczne (Rawls) a zagadnienia teoretycznoprawne.

4) Kara jako lekarstwo duchowe – czy sam przestępca może się w głębi swojej duszy domagać kary? Rozważymy z tym pytaniem na myśli koncepcje Kanta i Hegla, którzy uważali, że godność ludzka wymaga karania za zło, a także bardziej psychologiczne wglądy obecne w literaturze pięknej (Gide, Dostojewski) i kulturze popularnej (np. serial Mindhunter).

5) Moralny i kulturowy wymiar kary w świetle socjologii i filozofii społecznej (Durkheim). Represyjna „solidarność mechaniczna” a współczesne formy życia społecznego. Czy kara jest odpowiedzią na poczucie winy, czy może karanie wytwarza winę (Nietzsche)? Jak zachować równowagę między odpowiedzialnością a zadręczaniem się (Fromm)?

6) Kara a ludzka wolność. Czy determinizm wyklucza karę (Schopenhauer, Nietzsche)? Czy jest miejsce na wolność woli we współczesności (Gide, Camus, Kant)?

Jaki pożytek przyniosą słuchaczom? Co uczestnicy z nich wyniosą?

Zajęcia umożliwią uczestnikom zapoznanie się z jednymi z najważniejszych pytań oraz odpowiedzi z zakresu filozofii prawa, w szczególności z jednymi z najważniejszych kwestii i teorii dotyczących natury instytucji, relacji filozofii prawa z innymi obszarami filozofii oraz funkcji, które różnorakie instytucje prawne pełnią w społeczeństwie. Pozwoli to rozwinąć w sobie zdolność do teoretyzowania oraz poszerzyć wiedzę w zakresie filozofii prawa. Ponadto problemy poruszane podczas zajęć należą do, niemałej skądinąd, grupy wciąż palących problemów nowoczesności, na które odpowiedź jest udzielana stopniowo i powoli.