Filozofia kultury 3800-FK24-F
Kurs pomyślany jest jako systematyczne wprowadzenie w specyfikę filozoficznej refleksji nad kulturą. Punktem wyjścia będzie przekonanie, że kulturę można zrozumieć jedynie jako nierozerwalnie splecioną z człowiekiem i na odwrót – człowiek może być rozumiany i rozumieć siebie samego jedynie w horyzoncie nieprzekraczalnego uwikłania w kulturę, w jej aksjologiczne, symboliczne, wyobrażeniowe (czy fantazmatyczne) wymiary. Zawsze jest dany sobie poprzez kulturowo uwarunkowane sposoby przeżywania i doświadczania swojego bycia-w-świecie we wszystkich jego możliwych wymiarach. Tym samym zarazem wymyka się prostym determinacjom, wykracza poza sferę faktów i empirii – jest przeniknięty przez kulturę, w której uczestnictwo wyznacza jego tożsamość. Tożsamość ta jest jednak przekraczana przez niego w ruchu refleksji sięgającej poza to, co po prostu dane. Stąd też kluczową kategorią będzie dla nas kategoria doświadczenia kulturowego doskonale zdająca sprawę z tego dwuznacznego uwikłania. Wyróżnioną natomiast perspektywą badawczą będzie antropologiczna filozofia kultury (Z. Rosińska) poszukująca właśnie różnych form związku między pojmowaniem człowieka i kultury. Zostaną one pokazane jako seria napięć przenikających rzeczywistość kulturową i wyznaczających zarazem kategorię człowieczeństwa w sposób apofatyczny, tj. unikający jednoznaczego definiowania istoty człowieka. Napięcia te konstytuowane są przez pary splecionych ze sobą i nawzajem naświetlających się kategorii takich jak: istota i pozór, arche i telos, obecność i nieobecność, partycypacja i alienacja, tradycja i współczesność, tożsamość i obcość, sprawczość i bierność.
Napięcia te – ich znaczenie i moc interpretacyjna – zostaną zaprezentowane na przykładzie szeregu fenomenów kulturowych ze szczególnym uwzględnieniem kultury współczesnej.
Część wykładu (semester letni) będzie natomiast poświęcona interpretacji wybranych wątków kultury i literatury starożytnej Grecji potraktowanych jako kategorie hermeneutyczne pozwalające rozumieć, oceniać i charakteryzować rozmaite zjawiska i problemy kultury współczesnej, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki specyfiki i tożsamości kultury europejskiej lub "zachodniej".
Omówione zostaną m.in. takie zagadnienia jak:
I. Zagadnienia metodologiczne:
1) tożsamość filozofii kultury i jej stosunek do nauk o kulturze: socjologii kultury, antropologii kulturowej i kulturoznawstwa
2) filozofia kultury wobec innych dyscyplin filozoficznych (w szczególności estetyki, filozofii społecznej, etyki, ontologii)
3) metody filozoficznego namysłu nad kulturą ze szczególnym uwzględnieniem podziału na teorie wartościujące i opisowe; w tym kontekście omówione zostaną takie filozoficzne nurty jak: platonizm, tradycja oświeceniowa, nietzscheanizm, marksizm, fenomenologia, hermeneutyka, psychoanaliza, strukturalizm, postsrtukturalizm, teoria aktora-sieci
II. Zagadnienia szczegółowe:
1. podstawowe cechy kultury współczesnej m.in. takie jak:
a) wirtualizacja (rozumiana między innymi jako zacieranie granic między światem wyobraźni i rzeczywistości, czy technologiczne zapośredniczenie ludzkich interakcji);
b) nadmiar (przesycenie przestrzeni kulturowej bodźcami wizualnymi, słuchowymi, informacyjnymi, generowanie potrzeb)
c) nieustannie przyspieszające procesy kulturowych przemian
2. skorelowane z powyższymi cechami formy doświadczenia kulturowego:
a) powierzchowność i dominacja pozoru,
b) oszołomienie,
c) liminalność (rozumiana jako konieczność wyznaczania na nowo granic w różnych obszarach życia, oraz tożsamościowotwórczy aspekt tego typu doświadczeń)
d) relokalizacja (doświadczenie zmian w postrzeganiu i rozumieniu przestrzeni życia)
3. stosunek kultury współczesnej do tradycyjnej
4. relacja między kulturami lokalnymi a kulturą globalną
5. ekonomiczne uwarunkowania procesów kulturowych
6. aksjologiczny wymiar kultury
7. jej wymiar symboliczny oraz wyobrażeniowo-fantazmatyczny
8. język jako medium doświadczenia kulturowego (jego różne funkcje)
9. cielesność jako przestrzeń/pole doświadczenia kulturowego
10. wpływ nowych technologii na formy ludzkiego samo-odniesienia
11. kulturowe uwarunkowania przemian obyczajowych
12. kulturowe znaczenia przemian w sztuce oraz ich konsekwencje
13. doświadczenie rozpadu kulturowych form samo-rozumienia
14. aktualność kategorii tragizmu w myśleniu o kondycji ludzkiej
15. przemiany tożsamości kulturowej (zarówno w aspekcie indywidualnym, jak i zbiorowym): interkulturowość, transkulturowość, nomadyzm
16. kategoria gender i jej kulturowe reartykulacje
17. ludzkie/nieludzkie – posthumanizm, transhumanizm i nowe figury podmiotu w kulturze współczesnej
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
Po ukończeniu kursu student/ka zna i rozumie:
- w pogłębionym stopniu – metody badawcze i strategie argumentacyjne filozofii kultury;
- metody interpretacji tekstu filozoficznego;
- specjalistyczną terminologię filozoficzną w języku polskim;
- główne kierunki rozwoju i najważniejsze nowe osiągnięcia w ramach filozofii kultury;
- w pogłębionym stopniu – normy konstytuujące i regulujące struktury i instytucje społeczne oraz źródła tych norm, ich naturę, zmianę i drogi wpływania na ludzkie zachowania;
- w pogłębionym stopniu – kompleksową naturę języka oraz historyczną zmienność jego znaczeń;
- w pogłębionym stopniu – rolę refleksji filozoficznej w kształtowaniu kultury;
- w pogłębionym stopniu – zależność między kształtowaniem się idei filozoficznych a zmianami w kulturze i w społeczeństwie; rozumie fundamentalną rolę jaką idee filozoficzne odgrywają w powstawaniu dzieł i instytucji kultury.
Nabyte umiejętności:
Po ukończeniu kursu student/ka potrafi:
- samodzielnie interpretować tekst filozoficzny, twórczo i innowacyjnie komentować i konfrontować tezy pochodzące z różnych tekstów;
- określać stopień doniosłości stawianych tez dla badanego problemu lub argumentacji;
- analizować złożone argumenty filozoficzne, identyfikować składające się na nie tezy i założenia, ustalać zależności logiczne i argumentacyjne między tezami;
- identyfikować zaawansowane strategie argumentacyjne w wypowiedziach ustnych i pisemnych;
- ujawniać wady i błędy logiczne wypowiedzi ustnych i pisemnych oraz określać wpływ tych wad i błędów na perswazyjność argumentów; - twórczo i innowacyjnie wykorzystywać wiedzę filozoficzną i metodologiczną w formułowaniu hipotez i konstruowaniu krytycznych argumentacji;
- precyzyjnie formułować w mowie i na piśmie złożone problemy filozoficzne; stawiać tezy i krytycznie je komentować;
- konstruować i twórczo rekonstruować argumentacje z perspektywy różnych stanowisk filozoficznych, uwzględniając właściwe każdemu z nich typy argumentacji i dostrzegając zachodzące między nimi zbieżności i różnice;
- samodzielnie zdobywać wiedzę, rozwijać umiejętności badawcze oraz planować projekty badawcze (także grupowe);
- wykrywać zależności pomiędzy kształtowaniem się idei filozoficznych a procesami społecznymi i kulturalnymi oraz określać relacje między tymi zależnościami.
Nabyte kompetencje społeczne:
Po ukończeniu kursu student/ka jest gotów/gotowa do:
- identyfikowania posiadanej przez siebie wiedzy i umiejętności;
- samodzielnego podejmowania i inicjowania działań zawodowych oraz planowania i organizowania ich przebiegu;
- dostrzegania i formułowania problemów etycznych związanych z własną pracą badawczą i odpowiedzialnością przed współpracownikami i innymi członkami społeczeństwa oraz do aktywności w rozwiązywaniu tych problemów;
- aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym; interesuje się nowatorskimi koncepcjami filozoficznymi w powiązaniu z innymi częściami życia kulturalnego i społecznego i zachęca do wdrażania tych koncepcji;
- aktywnego uczestnictwa w działaniach na rzecz zachowania dziedzictwa filozoficznego i wykorzystywania go w rozumieniu wydarzeń społecznych i kulturalnych.
Kryteria oceniania
Egzamin ustny. Warunkiem zaliczenia ćwiczeń będzie prezentacja ustna oraz aktywność na zajęciach.
Przedmiotem oceny będą w szczególności: znajomość metod badawczych i strategii argumentacyjnych stosowanych w filozofii kultury; pogłębiona znajomość terminologii stosowanej w filozofii kultury; umiejętność samodzielnej i krytycznej analizy tekstu filozoficznego; umiejętność krytycznej analizy filozoficznych teorii, identyfikacji ich głównych założeń, tez oraz implikacji; umiejętność konstruowania hipotez oraz krytycznej argaumentacji w opraciu o zdobytą w trakcie kursu wiedzę; umiejętność krytycznej analizy porównawczej różnych koncepcji filozoficznych.
Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2 w semestrze
Literatura
G. Simmel, „Filozofia kultury” (fragm.)
E. Cassirer, „Esej o człowieku. Wprowadzenie do filozofii kultury” (fragm.)
H. Elzenberg, „Z filozofii kultury” (frag.)
L. Kołakowski, „Obecność mitu”, „Symbole religijne i kultura humanistyczne”, w: L. Kołakowski, „Kultura i fetysze”
Z. Rosińska, „Pragnienie powrotu czyli zmęczenie profanum”, w: Z. Rosińska, „Ruch myśli. Teksty trochę filozoficzne” (fragm.)
S. Freud, „Kultura jako źrodło cierpień”
E. Husserl, „Kryzys europejskiego człowieczeństwa a filozofia”
H. Arendt, „O kryzysie w kulturze i jego społecznej oraz politycznej doniosłości”, w: H. Arendt, „Między czasem minionym a przyszłym. Osiem ćwiczeń z myśli politycznej”
M. Merleau-Ponty, „Inny człowiek i świat ludzki”, w: „Fenomenologia percepcji”
F. Nietzsche, „O prawdzie i kłamstwie w pozamoralnym sensie”,
H.-G. Gadamer, „Język i logos”, „Język jako doświadczenie”, w: tenże, „Prawda i metoda”
P. Ricoeur, „Egzystencja i hermeneutyka”, „Symbol daje do myślenia”, w: tenże, „Egzystencja i hermeneutyka”
H. Arendt, „Kondycja ludzka” (fragm.)
Krzysztof Okopień - "Wykłady z ontologii kultury" (fragm.)
J. Butler - "Uwikłani w płeć" (fragm.)
M. Heidegger, „Pytanie o technikę”
W. Benjamin, „O kilku motywach u Baudelaire’a”
C. Levi-Strauss - "Antropologia strukturalna" (fragm.)
Paul B. Preciado "Testoćpun" (fragm.)
Roland Barthes, „Śmierć autora”
T. Adorno, M. Horkheimer "Dialektyka Oświecenia” (fragm.)
M. Foucault, „Człowiek i jego sobowtóry’, w: M. Foucault, „Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych”
R. Braidotti, „Po człowieku” (frag.)
F. Fanon - "Czarna skóra, białe maski" (fragm.)
M. Castells, „Społeczeństwo sieci”, (fragm.)
F. Jameson. "Kulturowa logika kapitalizmu" (fragm.)
R. Brassier, "Prawda o zagładzie"
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: