Fundamentalizmy i faszyzmy naszych czasów 3800-FFC23-S-OG

Celem seminarium jest poddanie analizie zjawiska fundamentalizmu i faszyzmu. Oba te pojęcia są niezwykle trudne do ich analizy, co sugeruje, że nie mają one, na poziomie definicyjnym, esencji, czyli wspólnego rdzenia. Tym niemniej w różnych kontekstach używa się obu tych pojęć, aby scharakteryzować pewne zjawiska społeczno-polityczne, co może oznaczać pewne pokrewieństwo między nimi występujące. Hipoteza badawcza przyświecająca tym zajęciom jest następująca: zarówno fundamentalizm, jak i faszyzm, są zjawiskami współwystępującymi z procesem nowoczesnej transformacji i tym samym wpisane są one w otaczającą nas rzeczywistość, zarazem stanowiąc dla niej stałe zagrożenie. W trakcie seminarium zbadamy dostępne teorie fundamentalizmu oraz faszyzmu, a następnie wypracowane narzędzia zastosujemy do wybranych przykładów z przeszłości oraz współczesności (np. Indie, USA, Izrael itd.), aby przetestować użyteczność owych narzędzi oraz rozważyć ich zasadność. W tym kontekście użycie liczby mnogiej w odniesieniu do zjawiska fundamentalizmu lub faszyzmu jest o tyle zasadne, że w punkcie wyjścia nie możemy założyć istnienia istoty owych zjawisk i w większym stopniu uzasadnionym jest zastosowanie idei tzw. podobieństw rodzinnych.
Często fundamentalizm określa się jako tendencja do dosłownego, literalnego interpretowania ksiąg świętych, zasad funkcjonowania danej grupy czy też ideologii. Bardzo często z fundamentalizmem jest związana „czarno-biała” wizja rzeczywistości, w ramach której negatywnie jest oceniana społeczność funkcjonująca poza obrębem grupy wyznawców danej religii czy też ideologii. „Czarno-biała” wizja rzeczywistości dotyczy również stosunku do obecnej epoki - jest ona oceniana zdecydowanie negatywnie. Z drugiej strony idealizowana jest wizja przeszłości (lub przyszłości), w której doktryna czy też ideologia była (lub będzie) realizowana w sposób doskonały.
Fundamentalizm jest zjawiskiem zasadniczo współczesnym - jest odpowiedzią na procesy modernizacyjne – w przypadku religii jest to odpowiedź krytyczna, choć w przypadku niektórych ideologii może ona być entuzjastyczna. W przypadku religii często jest to odpowiedź na uznawane za zdradę takie zjawiska jak: dialog międzyreligijny czy też ekumeniczny albo też tendencja do uzgodnienia sposobu funkcjonowania religii ze współczesną kulturą.
Zjawisko fundamentalizmu może dotyczyć religii, filozofii czy też ideologii. Oskarżenia o tendencje fundamentalistyczne niekiedy wysuwa się też pod adresem wyznawców niektórych teorii ekonomicznych.
Teorie faszyzmu, kiedy odnoszone są do zjawisk współczesnych, a nie li tylko historycznych, wywołują silne kontrowersje. Ich powodem jest to, że z terminem tym związany jest silny, negatywny ładunek emocjonalny wynikający ze swoistej traumy drugiej wojny światowej. Obecnie termin ten w przestrzeni publicznej niejednokrotnie funkcjonuje jako oskarżenie i próba stygmatyzowania jednej ze stron sporu. Dodajmy, że z pojęciem faszyzmu związana jest swoista inflacja jego znaczenia, która znacząco utrudnia możliwość precyzyjnego określenia jego cech dystynktywnych. Tym niemniej badania nad faszyzmem dostarczają interesujących i ważkich narzędzi pozwalających na analizę aktualnych zjawisk społecznych, kulturowych i politycznych. Z tej perspektywy jednak istotne jest jednak wyróżnienie odmiennych perspektyw badawczych dotyczących interesującego nas zjawiska. Można zatem badać faszyzm jako ideologię, reżim polityczny (totalitaryzm), a także np. badać tzw. osobowość faszystowską. Inaczej mówiąc badania te mają charakter interdyscyplinarny, obejmujący takie dyscypliny jak nauki polityczne, socjologia, psychologia lub psychiatria, filozofia, kulturoznawstwo, ekonomia itd. W trakcie zajęć zostaną zrekonstruowane niektóre z wiodących teorii faszyzmu.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie
seminaria monograficzne

Założenia (opisowo)

Znajomość języka angielskiego

Koordynatorzy przedmiotu

Magdalena Gawin
Marek Nowak

Efekty kształcenia

W zakresie wiedzy student:
- posiada znajomość podstawowych zagadnień z zakresu teorii fundamentalizmu i faszyzmu oraz zna ich genezę i rozwój historyczny oraz teorie krytyczne względem nich
- zna najważniejsze stanowiska we współczesnych sporach z tych dziedzin i używane w nich strategie argumentacyjne
- zna podstawowe kategorie dyskursu fundamentalizmu i faszyzmu
- zna poglądy filozofek/ów zaliczanych do kanonu wiedzy za zakresu fundamentalizmu i faszyzmu

W zakresie umiejętności student:
- potrafi wskazać i wyjaśnić założenia teoretyczne i normatywne zagadnień z zakresu fundamentalizmu, faszyzmu oraz ich krytyki
- potrafi określić polityczne konsekwencje stanowisk normatywnych
- analizuje strategie argumentacyjne
- rozpoznaje relacje zachodzące między wiedzą teoretyczną i praktyczną
- potrafi podjąć i prowadzić dyskusję dotyczącą bieżących problemów politycznych na poziomie pojęciowym

W zakresie postaw student:
- rozpoznaje filozoficzny wymiar zagadnień politycznych i z zakresu filozofii religii
- nabiera krytycznego dystansu do zagadnień politycznych i z zakresu filozofii religii
- kształtuje otwarte nastawienie do różnorodności społeczno-politycznych poglądów oraz z zakresu filozofii religii

Dodatkowe efekty kształcenia dla doktorantów:
Nabyta wiedza:
- w stopniu umożliwiającym rewizję istniejących paradygmatów – światowy dorobek, obejmujący podstawy teoretyczne oraz zagadnienia ogólne i wybrane zagadnienia szczegółowe – właściwe dla dyscyplin teorii fundamentalizmu i faszyzmu
- fundamentalne dylematy współczesnej cywilizacji z perspektywy nauk humanistycznych

Nabyte umiejętności:
- dokonywać krytycznej analizy i oceny wyników badań naukowych, działalności eksperckiej i innych prac o charakterze twórczym oraz ich wkładu w rozwój wiedzy
- uczestniczyć w dyskursie naukowym w obrębie nauk humanistycznych

Nabyte kompetencje społeczne:
- samodzielnej i krytycznej oceny dorobku w ramach danej dyscypliny humanistycznej
- krytycznej oceny własnego wkładu w rozwój danej dyscypliny naukowej oraz prowadzenia dyskusji, formułowania merytorycznych argumentów, wypowiadania swoich racji z zachowaniem szacunku dla innych, prezentuje postawę otwartości na właściwy dla różnych nauk humanistycznych typ refleksji z poszanowaniem odmiennych poglądów

Kryteria oceniania

- aktywność na zajęciach: 40%
- przygotowanie referatu (tekstu wprowadzającego): 60%

Dodatkowe kryteria oceniania dla doktorantów:
- aktywność na zajęciach: 40%
- przygotowanie referatu oraz pracy zaliczeniowej: 60%

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2 w semestrze

Literatura

H. Rauschning, „Rewolucja nihilizmu”, przeł. S. Łukomski, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996.
R. Griffin, „The Nature of fascism”, Routledge, 1993.
E. Traverso, „Nowe oblicza faszyzmu”, przeł. Z. Kowalewski, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2020.
J. Stanley, „How Fascism Works. The Politics of Us and Them”, Random House, 2018.
Karen Armstrong, W imię Boga : fundamentalizm w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie, przeł. Joanna Kolczyńska, WAB, Warszawa 2005.
Dominika Motak, Nowoczesność i fundamentalizm : ruchy antymodernistyczne w chrześcijaństwie, Nomos, Kraków 2002.
Gilles Kepel, Zemsta Boga : religijna rekonkwista świata, przeł. Agnieszka Adamczak, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2010.
Bassam Tibi, Fundamentalizm religijny, przeł. Janusz Danecki, PIW, Warszawa 1997.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3800-FFC23-S-OG w USOSweb