Etyka technologii cyfrowych i badań naukowych 3800-AIK-ETC
Przedmiot obejmuje główne problemy etyczne związane z rozwojem technologii cyfrowych i prowadzeniem badań naukowych. Przedmiot przedstawia etykę jako nieodzowny element współczesnej nauki i technologii. Przedmiot ma formę wykładu z elementami aktywizującymi osoby studiujące. W czasie wykładu poruszone zostaną m.in. poniższe zagadnienia:
Wprowadzenie do filozofii moralności i etyki badań naukowych:
- Wybrane nurty filozofii moralności i próby ich wykorzystania w etyce maszyn
- Standardy etyki badań naukowych i historyczne przyczyny ich powstania
- Podstawowe problemy neuroetyki
- Etyczne wyzwania związane z testowaniem i prawnym regulowaniem interfejsów mózg–komputer
Podstawowe problemy etyki sztucznej inteligencji:
- Etyczne aspekty wykorzystywania zasobów koniecznych do powstania dużych modeli językowych (wielkie centra danych a ich wpływ na środowisko naturalne, wielkie zbiory danych a ochrona prywatności)
- Niewytłumaczalność sztucznej inteligencji
- Przyczyny i metody przeciwdziałania uprzedzeniom algorytmicznym
- Value alignment i problem kontroli nad sztuczną inteligencją
- Luki w odpowiedzialności generowane przez autonomiczne systemy
- Generatywna sztuczna inteligencja a prawa autorskie i przyszłość pracy kreatywnej
Etyczne wyzwania generowane przez wybrane zastosowania sztucznej inteligencji:
- Deepfake i inne technologie cyfrowe w służbie dezinformacji
- Możliwe zastosowania technologii rozpoznawania twarzy
- AI w diagnostyce medycznej a świadoma zgoda pacjenta
- Samochody autonomiczne
- Broń autonomiczna i roboty bojowe
- Czatboty psychoterapeutyczne i roboty społeczne
- Czatboty relacyjne (w tym filozoficzny spór o status moralny AI i prawa robotów)
Omówienie wybranych dokumentów regulacyjnych oraz zasad i metod namysłu etycznego w projektach tworzących lub wykorzystujących sztuczną inteligencję:
- Europejskie Wytyczne w zakresie etyki dotyczące godnej zaufania sztucznej inteligencji oraz podejście Ethics by design
- Krajowe i międzynarodowe wytyczne dotyczące wykorzystania generatywnej sztucznej inteligencji w pracy naukowej
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
Osoba, która zaliczyła kurs zna
K_W13 - w zaawansowanym stopniu – pojęcia, wartości i zasady etyki badań naukowych i stosowania AI
K_W22 - podstawowe regulacje prawne dotyczące ochrony własności intelektualnej oraz kwestie etyczne i prawne związane z przechowywaniem i przetwarzaniem danych.
Nabyte umiejętności:
Osoba, która zaliczyła kurs potrafi
K_U11 - ocenić etyczne konsekwencje technologii cyfrowych i proponować rozwiązania zgodne z normami etycznymi.
Nabyte kompetencje społeczne:
Osoba, która zaliczyła kurs jest gotowa do
K_K01 - identyfikacji ograniczeń własnej wiedzy i rozpoznania potrzeby dalszego kształcenia.
K_K05 - dostrzegania problemów etycznych związanych z rozwojem wiedzy i techniki oraz z organizacją i przeprowadzaniem badań naukowych.
K_K06 - jasnego i precyzyjnego argumentowania za wybranym stanowiskiem lub przeciw niemu.
Kryteria oceniania
egzamin pisemny
Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2
Literatura
Zalecane lektury dla osób zainteresowanych pogłębieniem wiadomości z wykładu:
Filozofia moralności i bioetyka:
- MacIntyre A., Krótka historia etyki: filozofia moralności od czasów Homera do XX wieku, przeł. A. Chmielewski, Warszawa: PWN, 2002.
- Przewodnik po etyce, Peter Singer (red)., Wydawnictwo: Książka i Wiedza 2009.
- J. Hospers, Główne teorie metaetyczne w: Metaetyka, I. Lazari-Pawłowska (red.), Warszawa: PWN 1975.
- James F. Childress, Methods in Bioethics, Oxford Handbook of Bioethics, ed. Steinbock, Chapter 1
- „Bioetyka”, red.: Joanna Różyńska i Weronika Chańska, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2013
Etyka badań naukowych:
- D. B. Resnik, E. Shamoo, Responsible Conduct of Research, 4th Ed. Oxford, Oxford University Press 2022.
- Zbigniew Szawarski, Początki i rozwój etyki badań naukowych w biomedycynie, [w:] J. Różyńska, M. Waligóra, „Badania naukowe z udziałem ludzi w biomedycynie”, Wolters Kluwer Polska, 2012
- Emanuel, E. J., Wendler, D., & Grady, C. (2000). What makes clinical research ethical?. JAMA, 283(20), 2701–2711.
- Laurie Slone, Jay Hull, Deception of Research Subjects, Institutional review board: management and function / [edited by] Elizabeth A. Bankert, Robert J. Amdur
- Rzetelność w badaniach naukowych oraz poszanowanie własności intelektualnej, MNiSW 2012, https://www.bip.pw.edu.pl/var/pw/storage/original/application/de99e93f657288ab003e115cfdcc869f.pdf
Neuroetyka:
- Martha J. Farah (2007), Emerging ethical issues in neuroscience, Defining Right and Wrong in Brain Science, w: Essential Reading in Neuroethics ed. W. Glannon, chapter 3
- McCullagh, P., Lightbody, G., Zygierewicz, J. et al. Ethical Challenges Associated with the Development and Deployment of Brain Computer Interface Technology. Neuroethics 7, 109–122 (2014). https://doi.org/10.1007/s12152-013-9188-6
- Daniel Susser & Laura Y. Cabrera (2023): Brain Data in Context: Are New Rights the Way to Mental and Brain Privacy?, AJOB Neuroscience.
- Ienca, M., Andorno, R. Towards new human rights in the age of neuroscience and neurotechnology. Life Sci Soc Policy 13, 5 (2017)
- Levy, Neil (2007) Rethinking Neuroethics in the Light of the Extended Mind Thesis, The American Journal of Bioethics 7:9.
- Brian D. Earp, Thomas Douglas, Julian Savulescu, Moral Neuroenhancement [in:] The Routledge Handbook of Neuroethics, Routledge, 2017
Etyka technologii cyfrowych (z naciskiem na etykę sztucznej inteligencji):
- Sven Nyholm, This is technology ethics. An introduction. Willey Blackwell, 2023
- Kate Crawford (2024), Generative AI is guzzling water and energy, Nature 626, doi: https://doi.org/10.1038/d41586-024-00478-x
- Deborah G. Johnson, Ethical Issues in Big Data, [w:] “Spaces for the Future. A Companion to Philosophy of Technology”, (eds.) Joseph C. Pitt and Ashley Shew, Routledge 2018
- Mittelstadt, B. D., Allo, P., Taddeo, M., Wachter, S., & Floridi, L. (2016). The ethics of algorithms: Mapping the debate. Big Data & Society, 3(2). https://doi.org/10.1177/2053951716679679
- Sætra, H.S., Danaher, J. Resolving the battle of short- vs. long-term AI risks. AI Ethics (2023)
- Nick Bostrom, Eliezer Yudkowsky, 2011, The Ethics of Artificial Intelligence, Cambridge Handbook of Artificial Intelligence, eds. William Ramsey and Keith Frankish, Cambridge University Press
- Baker, R.S., Hawn, A. Algorithmic Bias in Education. International Journal of Artificial Intelligence in Education 32, 1052–1092 (2022). https://doi.org/10.1007/s40593-021-00285-9
- London A. J. (2019). Artificial Intelligence and Black-Box Medical Decisions: Accuracy versus Explainability. The Hastings Center report, 49(1), 15–21. https://doi.org/10.1002/hast.973
- Kawamleh, S. Against explainability requirements for ethical artificial intelligence in health care. AI Ethics 3, 901–916 (2023). https://doi.org/10.1007/s43681-022-00212-1
- Santoni de Sio, F., Mecacci, G. Four Responsibility Gaps with Artificial Intelligence: Why they Matter and How to Address them. Philosophy & Technology 34, 1057–1084 (2021). https://doi.org/10.1007/s13347-021-00450-x
- Brey, P., Dainow, B. Ethics by design for artificial intelligence. AI Ethics (2023). https://doi.org/10.1007/s43681-023-00330-4
- Floridi, L. Translating Principles into Practices of Digital Ethics: Five Risks of Being Unethical. Philosophy & Technology 32, 185–193 (2019). https://doi.org/10.1007/s13347-019-00354-
- Gibert, M., Martin, D. In search of the moral status of AI: why sentience is a strong argument. AI & Society 37, 319–330 (2022)
- Bryson, J. J. Robots Should Be Slaves. In: Y. Wilks (Ed.), Close Engagements with Artificial Companions: Key Social, Psychological, Ethical and Design Issues, Amsterdam: John Benjamins 2010.
- Prescott, T. J., & Robillard, J. M. (2020). Are friends electric? The benefits and risks of human-robot relationships. iScience, 24(1), 101993, 1 – 11.
- Weber Guskar E. (2021) How to feel about emotionalized artificial intelligence? When robot pets, holograms, and chatbots become affective partners. Ethics and Information Technology 23: 601–610.
- Peter Asaro, Autonomous Weapons and the Ethics of Artificial Intelligence [w:] S. Matthew Liao (ed.), Ethics of Artificial Intelligence, Oxford University Press 2020.
- Cathy O'Neil, Broń matematycznej zagłady, Wydawnictwo Naukowe PWN 2017
- Kate Crawford, Atlas sztucznej inteligencji. Władza, pieniądze i środowisko naturalne. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2024
- Floridi, L., & Cowls, J. (2019). A Unified Framework of Five Principles for AI in Society. Harvard Data Science Review, 1(1).
- Sander van der Linden, "Fake news", Wydawnictwo: Rebis 2024
Wybrane wytyczne etyczne:
- Niezależna Grupa Ekspertów Wysokiego Szczebla ds. Sztucznej Inteligencji, Wytyczne w zakresie etyki dotyczące godnej zaufania sztucznej inteligencji, https://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2014_2019/plmrep/COMMITTEES/JURI/DV/2019/11-06/Ethics-guidelines-AI_PL.pdf
- Living guidelines on the responsible use of generative AI in research, ERA Forum Stakeholders’ document, European Commission, Directorate-General for Research and Innovation
- Europejski kodeks postępowania w zakresie rzetelności badawczej, ALLEA 2023, https://allea.org/wp-content/uploads/2024/01/The-European-Code-of-Conduct-2023-PL.pdf
- Kodeks Etyki Pracownika Naukowego PAN, Warszawa 2025, https://pan.pl/app/uploads/2025/06/Kodeks_etyki_pracownika_naukowego_2024.pdf
- European Commission, Ethics in Social Science and Humanities 2021.https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/opportunities/docs/2021-2027/horizon/guidance/ethics-in-social-science-and-humanities_he_en.pdf
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: